مثلث سیاه؛ پیام آشکار به جو بایدن و ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ روز دوشنبه 24 نوامبر 2020م؛ رسانه های صهیونیستی گزارش دادند که با میانجی گری مایک پمپئو؛ بنیامین نتانیاهو در روز یکشنبه برای دیدار با « محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی مخفیانه به عربستان سعودی سفر کرده است. این نشست در شهر صنعتی « نئوم» در ساحل دریای سرخ برگزار شد و در این دیدار با وجود غیبت « بنی گاتز» وزیر دفاع و « گابی اشکنازی» وزیر خارجه اسرائیل؛ اما « یوسی کوهن» رئیس موساد بنیامین نتانیاهو را همراهی کرده است. در این دیدار؛ آن ها به مدت سه ساعت با وساطت مایک پمپئو؛ با محمد بن سلمان و خالد بن علی الحمیدان مدیر کل اداره اطلاعات عمومی پادشاهی دیدار کردند.

از اوایل دهه 1990 بعد از نخست وزیری « شبتای شاوویت»؛ گهگاهی نخست وزیران اسرائیل و تمامی روسای موساد با مقامات ارشد سعودی از جمله روسای اطلاعات و ژنرال های نظامی دیدار داشته اند. با این حال تمام این دیدارها محرمانه نگه داشته می شد و تنها برخی از این دیدار توسط رسانه های خارجی درز پیدا می کرد؛ اما این توافق از سوی طرفین وجود داشت که این روابط پنهان و مخفیانه را حفظ کنند. اما در مورد دیدار روز یکشنبه؛ به نظر می رسد که قبل از آن بین بن سلمان و نتانیاهو هماهنگ شده که گزارشات مربوط به این جلسه پنهانی از طریق بیانیه های رسمی منتشر نشود بلکه تنها به عنوان نشت اطلاعاتی افشا شود که جا برای انکار آن توسط طرفین وجود داشته باشد.

اگر چه در گذشته دیداری بین بنیامین نتانیاهو و محمد بن سلمان وجود داشت؛ اما این سفر مخفیانه در این شرایط حساس از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این بدان معنا است که کمتر از دو ماه قبل از پایان دولت ترامپ؛ اقدام طرفین می تواند پیامدهای گسترده ای برای کشورهای خاورمیانه، سیاست های امنیتی منطقه ای و آینده روابط آن ها با اسرائیل داشته باشد.

اهداف سفر نتانیاهو به عربستان سعودی

سفر بنیامین نتانیاهو در این برهه زمانی به عربستان و گفتگو با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دربردارنده اهداف و انگیزه‌های متعددی است. با این حال به دلیل عدم انتشار اطلاعات موثق و دقیق از محتوای گفتگوها می‌توان چند سناریو را متصور نمود.

الف ) تسریع عادی سازی روابط ریاض و تل آویو

عادی سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای مسلمان در خاورمیانه همیشه در دستورکار دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بوده است و وی امیدوار است که عربستان سعودی و اسرائیل را به توافق برساند. حدود دو ماه پیش؛ امارات و بحرین بیانیه مشترکی را در واشنگتن درباره تعهد صلح به نام « توافق نامه آبراهام» با اسرائیل امضا کردند. این توافق نامه به عنوان نقطه عطف در روابط رسمی کشورهای عربی و اسرائیل در دهه های اخیر توصیف شده است. در سال‌های اخیر مقامات سعودی دیدارهای متعددی با چهره‌های یهودی داشته‌اند. در فوریه 2020، ملک سلمان، پادشاه عربستان با دیوید روزن، خاخام بیت المقدس، دیدار کرد. در طی سه ماه گذشته نیز عربستان سعودی برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی چراغ سبز نشان داده است. این دیدار چند ساعت پس از میزبانی عربستان در نشست G20 می باشد و در واقع به نظر می رسد که عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل محصول برنامه ریزی شده این گردهمایی بین المللی است.

به نظر می رسد که سرانجام پادشاه سلمان بن عبدالعزیز کنترل دولت را به پسرش محمد بن سلمان داده است. این در حالی است که پادشاه سعودی در اظهار نظر در مورد اعلام عادی سازی امارات با اسرائیل محتاط بود ( هر چند انتقاد نکرد) اما وی در پایان اعلام کرد که وی مخالف این اقدام است تا زمانی که برای مسئله فلسطین یک راه حل عادلانه و منصفانه پیدا شود. اما امروزه با کهولت سن سلمان و توجه کمتر وی به مسائل؛ ولیعهد محمد ممکن است بیشتر خواهان تغییر و تحول اساسی در حوزه عادی سازی روابط با اسرائیل باشد. برای نمونه می توان به اظهارات شدیدالحن شاهزاده بندر بن سلطان سفیر سابق ریاض در واشنگتن علیه رهبر فلسطین اشاره کرد.

اما از سوی دیگر برخی از گزارشات رسانه ای بر این تاکید دارند که از دیدگاه ریاض؛ عادی سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل مسئله فراتر از تهدید ایران، اطمینان بخشی از فروش تسلیحات آمریکا یا مدرن سازی اقتصاد می باشد. در واقع بر اساس این گزارش « مقابله با تهدید قطر» یکی از اولویت های اصلی عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل است. بر اساس این دیدگاه؛ وقتی عربستان سعودی، امارات و بحرین؛ مناسبات خود را با اسرائیل عادی کنند ؛ دوحه دیگر نمی تواند خود را به عنوان بازیگر میانه رو کشورهای عربی خلیج فارس معرفی کند؛ این در حالی است که قطر از حامیان حماس می باشد و از طریق شبکه تلوزیونی الجزیره؛ یهودی ستیزی را به دو زبان عربی و انگلیسی ترویج می دهد.

اگر چه محمد بن سلمان؛ افراط گرایی رادیکال، ایران و اقتصاد نفتی را چالش های اصلی بلندمدت عربستان سعودی می داند؛ اما وی از این که روحانیون رادیکال با هماهنگی رقبای داخلی و سرویس های اطلاعات خارجی از عادی سازی روابط ریاض با تل آویو به عنوان بهانه ای برای ترور یا کودتا استفاده کنند هراس دارد. بنابراین همین عامل باعث گردیده تا از عادی سازی علنی روابط با اسرائیل خودداری نماید.

ب) ارسال یک پیام واضح به دولت جو بایدن

پس از روی کار آمدن دولت ترامپ در سال 2016م موجبات شادی اسرائیل و عربستان سعودی را فراهم ساخت. این بدان معنا است که سیاست خارجی دولت اوباما در منطقه خاورمیانه برای دو کشور چندان راضی کننده نبوده است. به همین دلیل اقدامات دولت ترامپ به خصوص تلاش های جارد کوشنر و مایک پمپئو برای بهبود روابط با اسرائیل، عربستان و سایر کشورها باعث بهبود اوضاع منطقه ای آن ها شده است. برای نمونه می توان به توافقات نظامی آمریکا و عربستان و خروج از برجام، فشار حداکثری بر ایران، طرح معاملات قرن برای حل منازعات اسرائیل و فلسطین، انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس و عادی سازی روابط امارات و بحرین با اسرائیل اشاره کرد. با پایان دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در کمتر ازدو ماه؛ نگرانی ها از جو بایدن به عنوان رئیس جمهور بعدی آمریکا برای اسرائیل، عربستان سعودی و سایر کشورهای خاورمیانه افزایش یافته است.

بنابراین یک از محورهای اصلی این سفر ارسال پیام روشن به دولت بایدن است تا نشان دهد که اسرائیل و عربستان سعودی در مسائل منطقه ای به خصوص مقابله با ایران در یک راستا هستند و دولت بایدن باید مسیر دولت ترامپ را اتخاذ کند؛ اگر چه باید توجه داشت که روابط اسرائیل با حزب دموکرات در طی نیم قرن گذشته همواره گرم بوده است زیرا ضروری است که هر دولتی که می خواهد در ایالات متحده حاکم شود باید به منافع و امنیت اسرائیل توجه ویژه ای داشته باشد. شاید یکی از اهرم های فشار بر دولت آمریکا؛ لابی های قدرتمند صهیونیستی در ایالات متحده آمریکا می باشد که نقش ویژه ای در استراتژی امنیتی و سیاست خارجی آمریکا دارند. بنابراین، دیدار محرمانه محمد بن سلمان – نتانیاهو و پمپئو به این معنا است که عربستان سعودی ؛ حضور آمریکا در خاورمیانه و حفظ امنیت در منطقه را ضروری می داند.

ج) حفظ ائتلاف منطقه ای علیه ایران

دلیل دیگر این سفر ؛ مسئله ایران می باشد. این بدان معنا است که در طی چهار سال گذشته؛ دولت ترامپ شدید ترین اقدامات را علیه ایران انجام داده که مورد قبول عربستان سعودی و اسرائیل می باشد. خروج یکجانبه از برجام ، فشار حداکثری و اعمال تحریم های اقتصادی علیه ایران، ترور قاسم سلیمانی در عراق ، تشکیل ائتلاف منطقه ای علیه ایران و حمله به نیروهای ایران در سوریه و عراق از جمله این موارد است. اسرائیل؛ ایران را بزرگترین دشمن خود می داند و عربستان سعودی چهار سال پیش روابط خود را با ایران قطع کرد و آن را رقیب و تهدید جدی می داند. اما جو بایدن در اظهارات خود بر بازگشت آمریکا به برجام تاکید کرده و این امر بیشترین نگرانی را برای عربستان و اسرائیل ایجاد کرده است. عربستان و اسرائیل آشکارا به بایدن پیغام داده اند که ریاض و تل آویو ائتلاف تشکیل شده توسط دولت ترامپ علیه ایران را ادامه می دهند و جو بایدن باید از ترامپ پیروی کنند و به فشارها بر ایران ادامه و به حضور منطقه ای ایران در عراق و سوریه و موشک های بالستیک پایان دهند. از طرف دیگر عربستان سعودی و اسرائیل برای حفظ امنیت خود می خواهند ایالات متحده آمریکا در منطقه حضور داشته باشند و به عنوان رهبر منطقه بتواند از رشد فزاینده ایران و روسیه بکاهد. بنابراین خواسته اصلی عربستان و اسرائیل از دولت بایدن این است که ایران باید به تمام تعهدات خود عمل کند.

بنیامین نتانیاهو پس از این که رسانه ها حدود دو هفته پیش گزارش دادند که دولت ترامپ در هفته های پایانی کار خود با هماهنگی اسرائیل و چند کشور عربی خلیج فارس در حال برنامه ریزی یک مجموعه تحریم های جدید علیه ایران است به دیدار با محمد بن سلمان رفت. دلیل چنین اقدامی افزایش تحریم های غیرهسته ای و فشارهای فزاینده بر ایران برای دشوارسازی بازگشت دولت بایدن به برجام می باشد. اگر چه اسرائیل و عربستان سعودی نگران سیاست بایدن علیه ایران هستند؛ اما این غیرمحتمل است که دولت بایدن مسئله ایران را یکی از اولویت های آینده در نظر بگیرد و بنابراین مشکلات اقتصادی و بحران کرونا مهم ترین موضوعات دولت بایدن می باشد.

تغییر موازنه امنیت در خاورمیانه

کمتر از دو ماه پیش از پایان دولت ترامپ؛ برخی بر این عقیده هستند که احتمال تغییر توازن قوا در منطقه وجود دارد. این بدان معنا است که احتمال حمله نظامی محدود و عملیات پنهانی توسط آمریکا – اسرائیل – عربستان علیه ایران و دولت بشار اسد وجود دارد. ادعایی که ممکن است با واقعیت متفاوت باشد. اگر چه انتقال بمب افکن بی 52 به منطقه را دلیل مهمی برای این امر می دانند؛ اما اسرائیل و عربستان سعودی از این موضوع آگاه هستند که ورود به جنگ محدود با ایران می تواند کار را برای آن ها دشوار سازد. عربستان سعودی و اسرائیل معتقدند که با ظهور دولت بایدن و سیاست چندجانبه گرایی در مسائل منطقه و بازگشت احتمالی به برجام ممکن است بحران ها در عراق، سوریه و یمن با تهدید ایران ادامه یابد و نفوذ و امنیت منطقه را به ضرر اسرائیل و عربستان سعودی تغییر دهد.

بنابراین قبل از پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ؛ آن ها درصدد هستند برای حفظ موازنه قوا یک اتحاد منطقه ای آمریکا – اسرائیل و عربستان تشکیل دهند تا بتوانند به نوعی آن را در زمان دولت بایدن تشدید کنند. در مجموع باید به نقش واسطه گری روسیه اشاره کرد و این کشور به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای توانسته موازنه قوا را در بین کشورهای منطقه حفظ کند و به عنوان یک برنده مهم در بحران های منطقه ای شناخته شود. بنابراین روابط روسیه با ایران، عربستان و اسرائیل به خوبی پیش می رود و به همین دلیل ریاض و تل آویو خواستار حمایت ایالات متحده برای مقابله با ایران هستند. اگر چه روسیه همچنان به دنبال تامین منافع ملی خود است اما سعی خواهد کرد از تنش بین این بازیگران استفاده کرده و حضور یکجانبه آمریکا را تضعیف سازد. بنابراین این سفر به دلائلی مانند ارسال پیام روشن به دولت جوبایدن برای همکاری است.