ثبات منطقه ای به نفع عربستان و ایران است

به گزارش راهبرد معاصر؛ مناقشه سیاسی و اختلافات مذهبی بین عربستان سعودی و ایران در قیاس با منافع مشترک بین این دو قدرت منطقه ای بیش از حد بزرگنمایی شده است. اظهارات لفظی تهاجمی بین مقامات دو کشور باعث شد تا روابط بین عربستان سعودی و ایران را به عنوان « دشمنان متخاصم» و « رقبای ژئوپلیتیک» در نظر بگیرند. با این وجود؛ با تشبیه نمونه عراق که در دهه 1980 درگیر جنگ ویران گر با ایران بود و نتیجه آن یک میلیون کشته و میلیاردها دلار هزینه ایجاد کرد؛ اما نشان داد که وقتی صحبت از منافع ژئوپلیتیک و اقتصادی متقابل میان دولت ها است ، اختلافات را می توان کنار گذاشت.

بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده هستند که « جنگ سرد» جاری میان دو کشور در اختلافات مذهبی و تعارضات ایدئولوژیک بین دو کشور نشات می گیرد. بر اساس این دیدگاه؛ دو کشور برای رهبری جهان اسلام با یکدیگر رقابت می کنند؛ اما این دیدگاه اغراق آمیز می باشد؛ زیرا هر کدام از آن ها اصولا از جوامع سنی و شیعه خود حمایت و پشتیبانی می کنند. علاوه بر این؛ علی رغم اختلافات قابل توجه بین وهابیت و تشیع؛ برای نخبگان ایرانی و سعودی تمایزات مذهبی در مقایسه با اختلافات سیاسی، اقتصادی و رقابت برای توسعه نفوذ منطقه ای از اهمیت پایین تری برخوردار است.

بر خلاف کلیشه های رایج؛ ریاض و تهران دارای منافع مشترک زیادی هستند. هر دو با توجه به اهمیت بازار نفت برای اقتصاد خود به دنبال ثبات قیمت نفت هستند. تقریبا 79.4 درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و بیشترین سهم یعنی 64.5 درصد در خاورمیانه واقع شده است. این دو کشور از زمان تاسیس اوپک در سال 1960م چندین بار برای تنظیم قیمت نفت خام با یکدیگر همکاری کرده اند. کنترل بهای نفت باعث پایداری درآمد حاصله برای هر دو کشور خواهد بود و اینکه بتوانند هرچه بهتر آینده اقتصادی خود را پیش بینی و برنامه ریزی کنند.

ریاض و تهران برای دستیابی و توسعه نفوذ در منطقه خاورمیانه با یکدیگر رقابت می کنند. نقطه شروع رقابت پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003م سرنگونی دولت سنی صدام حسین شروع شد و با وقوع تحولات عربی در سال 2011 به اوج خود رسید. تهاجم آمریکا به عراق زمینه حضور نظامی بزرگ تر آمریکا را در خاورمیانه فراهم کرد اما تحولات بهار عربی باعث شد ایران برای حمایت و پشتیبانی از بشار اسد در سوریه فعالیت های خود را گسترش دهد. تلاش برای دستیابی به قدرت منطقه ای برای هر دو کشور بسیار پرهزینه بوده و باعث نوسانات گسترده ای در قیمت نفت شده است. منطقه باثبات تر با کاهش قابل توجه تنش و درگیری مسلحانه دومین حوزه مورد علاقه مشترک بین ریاض و تهران می باشد.

حوزه سوم مورد علاقه مشترک ؛ مقابله با اسرائیل و مسئله فلسطین می باشد. با وجود گزارشات مرتبط با همکاری فزاینده اطلاعاتی ریاض – تل آویو؛ ایران و عربستان سعودی همچنان نگران کنترل اسرائیل بر اماکن مقدس مسلمانان و گسترش آن در کرانه باختری و همچنین توانایی تسلیحات اتمی اعلام نشده اسرائیل هستند. همچنین گزارشاتی در مورد مخالفت عربستان سعودی با عادی سازی روابط با اسرائیل وجود دارد؛ اما پرسش مهم در این مسئله این است که آیا روابط عربستان و اسرائیل فواید بیشتری برای ریاض و منطقه خاورمیانه دارد یا این که روابط تهران و ریاض می تواند باعث کاهش تنش ها، توسعه چشم انداز اقتصادی و کاهش نفوذ قدرت های خارجی در منطقه شود.

چهارمین حوزه مورد علاقه مشترک بین ایران و عربستان سعودی ؛ برقراری روابط نزدیک با اتحادیه اروپا می باشدکه در قیاس با ایالات متحده، روسیه و چین یک شریک کمتر مشکل ساز به حساب می آید. در واقع روابط عادی بین عربستان و ایران می تواند ؛ مناسبات نزدیک تر با اتحادیه اروپا را تسهیل ببخشد. چهل و یک سال پس از انقلاب ایران؛ ما شاهد کمرنگ شدن اهمیت صدور انقلاب هم برای ایران و هم برای عربستان سعودی هستیم. بنابراین با توجه به تصمیم آمریکا برای خروج نیروهایش از منطقه و کاهش اعتماد ریاض به آمریکا برای تضمین امنیت؛ اکنون بهترین فرصت برای تهران و ریاض است تا اختلافات گذشته خود را کنار بگذارند.

امنیت و رفاه منطقه خاورمیانه اکنون به دو قدرت منطقه ای ایران و عربستان سعودی وابسته است. اگر دو کشور بر منافع مشترک خود تمرکز کنند؛ سایر بازیگران همسایه نیز به سرعت از این الگو تبعیت خواهند نمود و این امر می تواند تنش ها را در منطقه کاهش دهد و روابط بهتری نه تنها برای خاورمیانه، بلکه برای شمال و شرق آفریقا فراهم شود. در واقع تنش زدایی بین ریاض و تهران این امکان را به سایر کشورهای مسلمان می دهد که بر کاهش فقر، عدم تساهل مذهبی، تروریسم تمرکز کنند. در این راستا دولت جو بایدن به جای دامن زدن به اختلاف و تلاش های غیرموثر در زمینه ایجاد ائتلاف های منطقه ای علیه ایران؛ می تواند در تسریع و ترغیب نزدیکی بین ایران و عربستان سعودی نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا کند