آیا روابط رمانتیک ریاض و واشنگتن در حال خاتمه یافتن است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از پایان دوره چهارساله روابط دوستانه بین دولت ترامپ و عربستان سعودی، جو بایدن رئیس جمهور منتخب آمریکا در قبال عربستان سعودی مواضع سرد و انتقادی اتخاذ کرده است. عربستان سعودی برای آمادگی در مقابل دولت جدید چه واکنشی نشان خواهد داد و آیا این امر را می توان به ملاقات اخیر بین بنیامین نتانیاهو و ولیعهد محمد بن سلمان ارتباط داد؟

مناسبات ایالات متحده آمریکا و پادشاهی سعودی در طی دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ گسترش یافت. زیرا تامین منافع مشترک نقطه محوری همکاری نزدیک بین دو کشور بود. پرزیدنت دونالد ترامپ نخستین سفر خارجی خود را به عنوان رئیس جمهور به ریاض انجام داد و برخی از مقامات ارشد دولت وی ارتباط نزدیکی با همتایان سعودی داشتند. در همین حال مرکزیت ارزش هایی مانند حقوق بشر و آزادی های اساسی که عمق روابط بین دو کشور را تعیین می نمود توسط دولت ترامپ کنار گذاشته شد.

عربستان سعودی در دوران ترامپ به محور سیاست های آمریکا در منطقه خاورمیانه تبدیل شد و این امر باعث گردید تا دولت ترامپ از بن سلمان در مقابل انتقادات بین المللی و آمریکا به خصوص کنگره محافظت نماید. رئیس جمهور دونالد ترامپ با تاکید بر اهمیت انرژی عربستان در اقتصاد آمریکا؛ حتی طرح متوقف سازی فروش تسلیحات و کمک های نظامی به عربستان به دلیل جنگ یمن را وتو کرد. اکنون محمد بن سلمان در انتظار ورود جو بایدن به کاخ سفید مجبور است سیاست جدیدی را در قبال آمریکا اتخاذ کند. در پس زمینه انتقادات کنگره ( به خصوص دموکرات ها) و افکار عمومی آمریکا در مورد اقدامات عربستان سعودی در جنگ یمن، قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار واشنگتن پست، روابط آینده بین دو کشور به مهم ترین مسئله نگرانی ریاض تبدیل شده است.

در زمان اوباما تنش های شدیدی بین عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا وجود داشت و احتمالا ریاض از این که واشنگتن در مسائل زندانی شدن زنان و فعالان حقوق بشر سیاست سخت گیرانه اتخاذ کند احساس نگرانی می کنند. جو بایدن رئیس جمهور منتخب در جریان کمپین انتخاباتی خود اظهار داشت که واشنگتن باید روابط خود را با ریاض بازنگری کند. اما بیان این که اظهارات انتخاباتی تا چه اندازه به سیاست واقعی آمریکا تبدیل می شود خیلی زود است.پرزیدنت دونالد ترامپ در اولین کارزار انتخاباتی خود به شدت از سعودی ها انتقاد کرد اما در طول دوره مسئولیتش؛ ایالات متحده آمریکا در داخل و منطقه به عربستان سعودی آزادی عمل زیادی اعطاء کرد.

علاوه بر این، در میان متحدان و شرکای آمریکا در منطقه خاورمیانه این نگرانی فزاینده وجود دارد که منطقه خاورمیانه دیگر در دستورکار جدید دولت آمریکا نباشد. یکی از مهم ترین نگرانی های مقامات ریاض؛ کاهش فشار تحریم ها وبازگشت احتمالی به توافق هسته ای و تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران می باشد. در واقع زراداخانه موشکی و حمایت ایران از نیروهای نیابتی مانند حوثی ها در یمن مهم ترین جنبه نگرانی مقامات سعودی بوده است. بنابراین ریاض درصدد است تا در تمامی مذاکرات احتمالی با ایران نقش داشته تا از نتایج غیرمنتظره و نامطلوب جلوگیری نماید. علی رغم تمامی اختلاف نظرها؛ مناسبات ریاض و واشنگتن همواره بر اساس منافع مشترک بنا شده و آن ها توانسته بر بحران های حاد گذشته فائق آیند.

با این حال بر خلاف صمیمیت و دوستی نزدیک شخصی بین دونالد ترامپ و بن سلمان؛ ، انتظار می رود دولت جدید روابط را در یک فضای تجاری تر مدیریت کند. به نظر می رسد اکنون توپ در زمین عربستان قرار دارد و ریاض باید ثابت کند که همچنان متحد حیاتی و تعیین کننده آمریکا هستند. تقویت روابط با ایالات متحده امریکا یکی از اولویت های اصلی عربستان سعودی می باشد و این می تواند بر وضعیت جانشینی محمد بن سلمان تاثیر بگذارد. با این وجود در این روند ایالات متحده آمریکا از عربستان سعودی خواهد خواست تا برای جلب رضایت دولت بایدن اقدامات ملموسی در زمینه آزادی های سیاسی، مشارکت امنیتی بیشتر درفرایند سیاسی اسرائیل – فلسطین انجام دهند. در همین زمینه به نظر می رسد که عربستان سعودی درصدد زمینه سازی برای عادی سازی احتمالی با اسرائیل می باشد و اکنون در حال بررسی هزینه های آن و انتخاب بهترین زمان اعلام آن می باشد.

پادشاهی سعودی بر خلاف امارات متحده عربی و بحرین در زمینه عادی سازی روابط با اسرائیل با چالش ها و محدودیت های داخلی و خارجی بیشتری روبرو می باشد. پادشاهی سعودی احتمالا علاقه مند خواهند بود که برای کاهش تنش با آمریکا به رئیس جمهور جدید این کشور «هدیه» عادی سازی روابط با اسرائیل را ارائه دهند. با این حال اگر عربستان سعودی قبل از روی کار آمدن دولت جدید در این زمینه گام بردارد؛ احتمالا تلاش خواهد کرد از این حربه برای تاثیرگذاری بر رویکرد ایالات متحده در قبال عربستان استفاده کند.به نظر می رسد که دولت بایدن از روند عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل حمایت و پشتیبانی خواهند نمود. «هدیه» دیگری که ممکن است ریاض به همراه ابوظبی به بایدن ارائه دهند « بهبود روابط با قطر و خاتمه بخشی به بحران خلیج فارس» باشد.

جو بایدن بر خلاف باراک اوباما در روزهای نخست ریاست جمهوری یک سیاستمدار باسابقه است که از خاورمیانه و شیوه های همکاری با متحدان و شرکای آمریکا در منطقه آگاهی دارد. بنابراین حتی اگر حمایت و پشتیبانی از حقوق بشر بیشتر از دوران ترامپ باشد؛ اما وی احتمالا در قیاس با دوران اوباما رویکرد عمل گرا و کمتر ایدئولوژیکی نسبت به عربستان سعودی اتخاذ خواهد کرد.عربستان سعودی به نوبه خود با آزادی فعالان برجسته حقوق بشر از زندان مانند لوجاین الحتلــول و رائف بدوی، امتیازاتی از دولت جدید آمریکا کسب کند. دولت آمریکا همچنین انتظار دارد که برای کوتاه مدت؛ سعودی در دستیابی به راه حل سیاسی برای خاتمه بخشی به جنگ یمن گام های عینی بردارد. با این وجود ریاض خواهان این نیست که این راه حل منجر به افزایش نفوذ عناصر ایران در تحولات یمن شود و امنیت این کشور را تهدید کند. مانع اصلی در این مرحله این است که پادشاهی سعودی فاقد استراتژی مشخص برای خروج از جنگ یمن می باشد.

مسئله نهایی این است که عربستان سعودی با وجود کاهش نفوذ خود در طی سال های اخیر؛ همچنان یک بازیگر مهم منطقه ای و جهانی می باشد که به دشواری می توان از آن چشم پوشی کرد. وزن اقتصادی، مذهبی، سیاسی آن یک دارایی مهم برای ایالات متحده خواهد بود که خواهان مقابله با نفوذ ایران ، چین و روسیه در منطقه می باشد. عربستان سعودی همچنان به مشارکت با ایالات متحده نیاز دارد زیرا تنها قدرت جهانی است که می تواند مجموعه ای از توانایی های سیاسی و استراتژیک را به پادشاهی ارائه دهد که بسیار بیشتر ازرقبا می باشد. انتظار بر این میباشد که همگرایی منافع به دو کشور اجازه میدهد تا بر اختلافات غلبه کنند و به روابط نزدیکی که در طی سال های اخیر ایجاد شده ادامه دهند.

علاوه بر این واشنگتن و ریاض هر دو به موقعیت و جایگاه اسرائیل در زمینه روابط آمریکا و عربستان سعودی اهمیت می دهند. این احتمال وجود داد که دولت جدید آمریکا از تمایل عربستان سعودی برای اتخاذ گام های عادی سازی روابط با اسرائیل به عنوان اهرم فشار برای پیشبرد گفتگو و توافق با فلسطینی ها استفاده کند. بنابراین در این شرایط اسرائیل باید ضمن هماهنگی انتظارات خود با دولت بایدن؛ گفتگو با عربستان سعودی و امارات متحده عربی را افزایش دهد.

در این زمینه بایدن مشابه ترامپ نخواهد بود و انتظار بر این است که دولت جدید؛ پادشاه و پسرش را در مورد مسائل داخلی و خارجی به خصوص جنگ یمن، بحران خلیج فارس و قتل خاشقچی تحت فشار قرار دهد. البته جو بایدن بر بازگشت آمریکا به برجام متعهد شده که این می تواند عربستان سعودی را در منطقه منزوی نماید. روابط قدرتمند بین محمدبن سلمان و محمد بن زاید دیگر برای سعودی ها مفید نخواهد بود؛ زیرا ابوظبی تصمیم به دلجویی از ایران و تقویت روابط علنی با اسرائیل روی آورده اند؛ امری که ریاض به سختی آن را مورد پذیرش قرار می دهد. به همین ترتیب؛ بایدن در جریان کارزار انتخاباتی خود موضع خصمانه ای نسبت به دولت ترکیه نشان داد. بایدن همچین با توافق اس 400 روسیه و به احتمال زیاد با رویکرد ترکیه در مدیترانه شرقی مخالف است و اگر او مشابه با اوباما از همکاری با آنکارا در زمینه اهداف مشترک خودداری کند؛ روابط ترکیه و آمریکا آسیب خواهد دید.

چالش ها در نزدیکی روابط آنکارا و ریاض علی رغم تحولات مثبت؛ انتظار بر این است که روابط نزدیک بین عربستان و ترکیه برای پیشبرد آن با چالش های متعددی روبرو است. به طور خاص دو متغیر اصلی ممکن است بر این روند تاثیر بگذارد. در وهله نخست؛ اگر دولت بایدن تصمیم بگیرد با عربستان سعودی رویکرد منعطفی اتخاذ کند؛ مقامات سعودی ممکن است بر این تاکید کنند که دیگر نیازی به تقویت روابط با ترکیه نیست و بنابراین هر گونه مناسبات فیمابین دوکشور را در سطح فعلی حفظ کنند. دومین مانع احتمالی موضع امارات در مورد روند آشتی عربستان و ترکیه می باشد. اگر روابط ریاض و آنکارا به سطح سال 2015م بازگردد؛ در این صورت ابوظبی بزرگترین بازنده در توافق جدید بین این دو بازیگر منطقه ای خواهد بود.

در طی چهار سال گذشته و در حالی که عربستان سعودی را به سمت خود سوق داده؛ ابوظبی سرمایه گذاری گسترده ای در روابط خود با ترامپ، محمد بن سلمان و ایجاد شکاف بین ریاض و آنکارا انجام داده است. با توجه به این که ابوظبی هدایت اردوگاه ضد ترکیه در منطقه را برعهده دارد؛ مطمئنا علاقه ای به بهبود روابط سعودی و ترکیه نخواهد داشت و به همین دلیل می توان مطمئن بود که محمد بن زاید برای خرابکاری در این فرایند هر کاری که لازم باشد را انجام خواهد داد.

تصمیم عربستان برای کاهش تنش ها و نزدیکی به ترکیه تاکنون از سوی پادشاه سلمان انجام شده و محمد بن سلمان در این روند دخیل نیست. پیشنهاد امارات به محمد بن سلمان تلاش بر عادی سازی روابط ریاض با تل آویو است. بر این اساس از یک سو تل آویو پوشش لازم را برای محافظت از وی در مقابل فشار مورد انتظار بایدن و از سوی دیگر این امر زمینه نفوذ داخلی و کنگره را فراهم سازد. تنها چند روز پس از تماس تلفنی ملک سلمان و اردوغان، رسانه های اسرائیلی گزارش دادند که نتانیاهو مخفیانه به عربستان سعودی سفر و با محمد بن سلمان در نئوم دیدار کرده است. عربستان سعودی این خبر را تکذیب نمود اما چندین منبع آن را مورد تایید قرار دادند. مشخص نیست که آیا محمد بن زاید در تنظیم جلسه بین محمد بن سلمان و نتانیاهو نقشی داشته یا خیر. اما تجزیه و تحلیل ها نشان گر این است که امارات متحده عربی علاقه مستقیمی به فشار برای عادی سازی عربستان و اسرائیل در مقابل صلح عربستان و ترکیه داشته است. سیاست دولت بایدن در قبال ریاض همراه با نحوه واکنش امارات متحده عربی در تعیین این که آیا آشتی ترکیه و عربستان در مرحله بعد ادامه خواهد یافت نقش تعیین کننده را ایفا نموده است.

نویسندگان: 

• یوئل گوزانسکی /  کارشناس ارشد مسائل سیاست و امنیت خلیج فارس موسسه مطالعات امنیت ملی
• الداد شاویت /  کارشناس ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی