آیا انتخاب سفیر جدید ترکیه نشانه تغییر در روابط با اسرائیل است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در 9 دسامبر به نوشته « المانیتور»، ترکیه قصد دارد سفیر جدیدی را در اسرائیل منصوب کند. بر اساس این گزارش، «اوفوک اولوتاس» که ریاست مرکز تحقیقات راهبردی وزارت خارجه ترکیه را بر عهده داشت، به عنوان سفیر جدید ترکیه در تل آویو انتخاب شد. وی از حامیان و طرفداران سیاست های رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه می باشد و از عقاید « حمایت از فلسطین» در مناقشه اسرائیل و فلسطین استقبال می کند.

انتصاب وی به عنوان سفیر در اسرائیل می تواند بسیار جذاب باشد زیرا روابط دوجانبه بین دو کشور در پایین ترین سطح تاریخی قرار دارد. با این حال؛ این سیاست انعکاسی از رویکرد دومرحله ای اردوغان در قبال اسرائیل می باشد. وی با توسل به احساسات ضد اسرائیلی در داخل سعی می کند از منافع ترکیه در خارج از کشور در مقابل تهدیدات بالقوه اسرائیل محافظت نماید. اردوغان با محکوم کردن توافق نامه آبراهام، تعامل با حماس و انتقاد از اسرائیل در سازمان ملل؛ تنش ها را با این کشور افزایش داده است. با وجود لفاظی های خصمانه؛ ترکیه می خواهد روابط تجاری خود را با اسرائیل گسترش دهد و از اتخاذ گام های تهاجمی اسرائیل برای مهار بلندپروازی های ژئوپلیتیک خود جلوگیری کند.

با قدرت یابی اردوغان در سال 2003م روابط ترکیه و اسرائیل صمیمانه بود. علی رغم نگرانی اسرائیل در مورد گرایشات اسلام گرایانه اردوغان، دو کشور رزمایش نظامی مشترکی برگزار کردند و در حوزه فناوری نظامی با یکدیگر همکاری مشترکی داشتند. در ژانویه 2005م اردوغان با « موشه کاتساو» نخست وزیر سابق اسرائیل دیدار کرد و از هشدار وی در مورد برنامه هسته ای ایران حمایت نمود. در نوامبر 2007م « شیمون پرز» با تاکید بر روابط ترکیه و اسرائیل؛ نخستین رئیس جمهور اسرائیل بود که در پارلمان ترکیه سخنرانی کرد.

اما گهگاهی در مسئله فلسطین، رجب طیب اردوغان از سیاست های اسرائیل انتقاد می کرد. برای نمونه پس از قتل شیخ یاسین رهبر حماس توسط اسرائیل در سال 2004م؛ اردوغان ، اسرائیل را به عنوان دولت تروریسم توصیف نمود. با این وجود این اختلافات تحت تاثیر روابط گسترده تر بین دو کشور قرار گرفت. نخست؛ این مسئله به اردوغان اجازه داد تا از یک سو ترکیه را به عنوان قهرمان اصلی آرمان فلسطین به تصویر بکشد و دوم اسرائیل را به عنوان محرک نارضایتی های سیاسی و اقتصادی در ترکیه مورد سرزنش قرار دهد.

این روایت ها باعث شد تا حمایت داخلی مردم از حزب عدالت و توسعه اردوغان تقویت شود. بر اساس نظرسنجی « پیو ریسرچ» در سال 2014م تنها 2 درصد ترک ها نسبت به اسرائیل نظر مطلوب و 86 درصد نسبت به این کشور بدبین و نگاه منفی داشتند. بر اساس نظرسنجی سال 2018 دانشگاه بیلگی استانبول؛ 14 درصد ترک ها ، اسرائیل را بزرگترین تهدید امنیت ملی برای ترکیه می دانند که دومین کشور پس از آمریکا می باشد. رویکرد حمایت از فلسطین پس از حمله اسرائیل به ناوگان غزه در مه 2010 تقویت شد. اردوغان کشته شدن 10 نیروی امدادی ترکیه از سوی اسرائیل را « اقدام تروریسم دولتی غیرانسانی» توصیف کرد. اما پس از عذرخواهی رسمی نتانیاهو و از سرگیری روابط در ژوئن 2016م ترکیه در توسعه اقتصادی نوار غزه نقش بیشتری بر عهده گرفت و متعهد شد که پروژه های زیربنایی را در سرزمین تحت محاصره احداث کند.

گسترش روابط غیررسمی بین اسرائیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مانند عربستان و امارات متحده عربی باعث شد که ترکیه فعالیت های حمایتی از فلسطین را افزایش دهد. در دسامبر 2017م اردوغان از کشورهای مسلمان خواست تا قدس را به عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت بنشاسند و متعهد شد که سفارت ترکیه را در قدس شرقی افتتاح کند. ترکیه همچنین مشارکت خود را در مذاکرات آشتی درون فلسطینی گسترش داد که شامل میزبانی گردهمایی نمایندگان فتح و حماس در 22 سپتامبر بود. حزب عدالت توسعه برای بهبود وضعیت داخلی خود در میان افکار عمومی در کنار حمایت از آرمان فلسطین به برجسته سازی تهدید اسرائیل اقدام کرده است. فعالان حامی حزب عدالت و توسعه، اسرائیل را به همکاری با آمریکا و انگلیس در تحریک کوتای 2016 ترکیه متهم کرد و فتح الله گولن را پیاده نظام قدرت های خارجی توصیف نمودند.

در حالی که موضع ضداسرائیلی اردوغان با افکار عمومی ترکیه همسو بود و حمایت داخلی از حزب عدالت و توسعه را تقویت می کرد اما این یک هشدار برای دستگاه امنیتی اسرائیل بود. در اوایل سال جاری «یوسی کوهن» رئیس موساد به مقامات اطلاعاتی مصر، عربستان سعودی و امارات گفته است که «قدرت ایران شکننده است، اما تهدید واقعی از طرف ترکیه می باشد». دلهره اسرائیل درباره رفتار اردوغان با ارزیابی نیروهای دفاعی اسرائیل از ترکیه به عنوان « چالش» برای نخستین بار مورد تایید قرار گرفت.

به همین ترتیب، ترکیه اسرائیل را به عنوان تهدید استراتژیک در حال رشد تلقی می کند. مرو سبنم اوروچ تحلیلگر برجسته ترکیه در ستونی در روزنامه دیلی صباح ( 20 آگوست) نوشت: «هدف اصلی عادی سازی روابط امارات با اسرائیل، ترکیه می باشد.» وی افزود: « اسرائیل و امارات متحده عربی از زمان بهار عربی در برابر تلاش های ارتقا دموکراسی ترکیه در خاورمیانه همسو هستند. توافق 13 نوامبر اسرائیل برای تقویت همکاری امنیتی سه جانبه با یونان و قبرس نمونه ای از تمایل این کشور برای محدودسازی نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه می باشد» وی افزود: «کشمکش طولانی مدت استراتژیک بین دو کشور به نفع ترکیه نیست زیرا این مسئله توافقات تجاری سودآور را به خطر می اندازد و جلوی توانایی نظامی ترکیه در شرق مدیترانه را می گیرد».

علاوه بر این از آنجایی که ارتش ترکیه مشغول عملیات نظامی در شمال سوریه و لیبی و همچنین مناقشات قره باغ و عراق می باشد؛ توانایی موازنه در برابر قابلیت های نظامی اسرائیل در شرق مدیترانه را ندارد. از آن جا که اردوغان می خواهد حجم مبادلات تجاری ترکیه و اسرائیل را گسترش دهد، انتصاب احتمالی اولوتاس به عنوان سفیر در راستای منافع ترکیه می باشد. بی اعتمادی طولانی مدت ترکیه و اسرائیل این اطمینان را ایجاد می کند که بازگشت به روابط دوجانبه همکاری جویانه سال ها ی نخست اردوغان غیرواقع بینانه است. با این حال تحولات اخیر حکایت از این دارد که در سال 2021م روزنه های امیدی برای کاهش تنش بین دو کشور وجود دارد.