راهبرد بایدن در قبال اردوغان چیست؟
پیامدهای ژئوپلیتیک تحریم های آمریکا علیه ترکیه
رسانه های دولتی همسو با اردوغان مانند اقدامات مشابه گذشته سعی می کنند بر این تاکید کنند که تحریم ها موجب تقویت روحیه ملی و صنایع دفاعی کشور شده است. آن ها بر این عقیده هستند که هیچ جای نگرانی ندارد زیرا امروزه صنعت دفاعی ترکیه از هر زمان دیگر قوی تر شده و ارتش به لطف برنامه ریزی های طولانی مدت از توانایی بالایی بخوردار است.
به گزارش راهبرد معاصر؛ سرانجام پس از هشدارهای مکرر دولت آمریکا؛ تحریم های اساسی وزارت خزانه داری علیه صنایع دفاعی ترکیه در 14 دسامبر 2020م تحت بخش 231 قانون تحریمی مقابله با دشمنان آمریکا (کاتسا) اعمال شد. این تحریم ها با توصیه وزارت خانه های خارجه و دفاع آمریکا به دلیل خرید سامانه موشکی اس 400 روسیه توسط ترکیه طراحی و اجرا شده است. بر اساس این تحریم؛ هر گونه صادرات تسلیحات به ترکیه و همکاری تسلیحاتی با صنایع دفاعی این کشور مشمول محدودیت های جدی خواهد شد. مصادره برخی دارایی‌های مرتبط با صنایع دفاعی ترکیه در خارج از این کشور و همچنین اعمال محدودیت‌های جدید برای صدور ویزا از دیگر بخش‌های تحریم وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه ترکیه به شمار می‌رود. به این ترتیب می‌توان گفت قرارداد فروش جنگنده‌های اف-35آمریکایی به ترکیه دست‌کم تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درمی‌آید.
در طی چهار سال گذشته دولت ترامپ با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه از روابط نزدیک و دوستانه ای برخوردار بود و تصمیم اخیر ترامپ در اعمال تحریم علیه ترکیه بسیاری از ناظران و تحلیلگران را شگفت زده کرده است. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه در انتقاد از تحریم های آمریکا علیه آنکارا گفت: «این تحریم ها علیه یکی از اعضای ناتو اعمال شده این چه نوع اتحادی است که وجود دارد؟» وی تحریم های آمریکا را «حمله به حقوق حاکمیتی ترکیه» دانست و اظهار داشت: « هدف تحریم‌های آمریکا، ممانعت از پیشرفت بخش دفاعی ترکیه و وابسته کردن مجدد آن به خارج است.»
«حلوسی آکار» وزیر دفاع ترکیه در تازه‌ترین اظهارنظر خود درباره تحریم واشنگتن علیه آنکارا، این اقدام آمریکا را «تصمیمی اشتباه» خواند. حلوسی آکار در مصاحبه‌ای که شبکه تلویزیونی «ان‌تی‌وی» ترکیه پخش کرد، اعلام نمود که ترکیه انتظار دارد آمریکا فورا در تصمیم اشتباه خود برای اعمال تحریم علیه ترکیه بازنگری کند. وی افزود: «ما (دولت ترکیه) هر کاری که لازم باشد برای کاستن از آسیب ناشی از این تحریم‌ها انجام خواهیم داد». « مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه تصمیم آمریکا به تحریم ترکیه را مغایر با قوانین بین‌الملل و دیپلماسی عنوان کرد و گفت: «چنین اقدامی به لحاظ حقوقی و سیاسی اشتباه است. آمریکا با این اقدام، در پی تضعیف حق حاکمیت ترکیه است.» وی افزود: «اگر قصد انصراف از خرید داشتیم؛ تا الان این کار را انجام داده بودیم.»
«فواد اوکتای» معاون ریاست جمهوری ترکیه در سخنرانی در پارلمان این کشور گفت: «مثل همیشه ما در راستای منافع ملت خود خواهیم بود.ما از تحریم یک جانبه ایالات متحده نمی‌ترسیم. ترکیه با این تحریم‌ها دلسرد نخواهد شد.»وی ضمن محکوم کردن تصمیم واشنگتن در اعمال تحریم ناعادلانه علیه کشورش گفت: «هر کشوری که ترکیه را محروم کند فضای کمتری برای اقدام در منطقه خواهد داشت.»
خرید سامانه اس 400 روسیه توسط ترکیه
در طی سال های گذشته « فدراسیون روسیه» قراردادهای بزرگ زیادی را برای صادرات این نوع سیستم دفاع هوایی منعقد کرده است. بدین ترتیب، موشکهای اس-400 روسی توسط کشورهای ترکیه، چین و هند خریداری شده و مصر، عراق، عربستان سعودی، قطر و سایر کشورها نیز نسبت به خرید این سیستم ابراز علاقه کرده‌اند. این سیستم پدافند هوایی مدرن، در واقع نسخه بهبود یافته از سامانه موشکی اس-300 است که سازندگانش آن را با موشکهای جدید تکمیل کرده‌اند که امکان بهبود ویژگی‌ها و فهرست عملکردهای انجام شده این سامانه را فراهم و آن را به یک سیستم قابل اطمینان در برابر حملات موشکی تبدیل کرده است.
بر اساس این اطلاعات؛ سیستم موشکی دفاع ضد هوایی اس-400 از سال 2007 مورد استفاده نیروهای مسلح روسیه قرار گرفته و دارای اجزای مختلفی از جمله سیستم‌های هدایت رزمی، موشکهای زمین به هوا و سیستم لجستیکی هستند که امکان ذخیره سازی موشک‌ها و نگهداری تجهیزات را فراهم می‌کند. توانایی‌های سیستم موشکی اس-400 به طور قابل توجهی بالاتر از سامانه اس-300 است. این سیستم مدرن، یکی از اصلی‌ترین سیستم‌های دفاع موشکی و محصول مهمی در عرصه فناروی‌های نظامی است که روسیه برای صادرات ارائه می‌دهد. این سیستم جهانی و مصون از تداخل بوده و قادر به تشخیص و ردیابی هواپیماهای رادار گریز است.
ترکیه نخستین گروه از سامانه موشکی اس 400 روسیه را در تابستان 2019م تحویل گرفت. در واکنش به این اقدام؛ ایالات متحده آمریکا بلافاصله ترکیه را از برنامه فروش جنگنده اف 35 حذف کرد. واشنگتن بر این تاکید کرد که سامانه دفاع موشکی اس 400 می تواند از سوی مسکو برای دستیابی به جزئیات طبقه بندی شده جنگنده اف 35 مورد استفاده قرار گیرد. «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا گفت که واشنگتن در موارد متعددی به ترکیه در مورد اثرات و پیامدهای منفی سامانه دفاع هوایی اس 400 هشدار داده است. این اقدام در وهله نخست بر امنیت فناوری و پرنسل ارتش آمریکا تاثیر منفی می گذارد. دوم؛ خرید سامانه اس 400 نه تنها به تقویت اقتصادی بخش دفاعی روسیه کمک می کند بلکه دسترسی روسیه به صنایع دفاعی نیروهای مسلح ترکیه را نیز تسهیل می بخشد.
«خلوصی آکار» وزیر دفاع ترکیه با حضور در پارلمان برای بررسی بودجه دفاعی سال 2021 گفت: « خرید سامانه موشکی اس-400 نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای حفظ امنیت و حاکمیت ملی ترکیه بوده است. او در عین حال تأکید کرده که ارتش ترکیه آمادگی دارد برای رفع نگرانی‌های تکنولوژیک آمریکا برسر استقرار این سامانه در داخل خاک ترکیه با این کشور همکاری کند.»
اگرچه به‌نظر می‌رسد عزم ترکیه برای راه‌اندازی این سامانه موشکی جدی است اما برخی تحلیلگران معتقدند اس-400می‌تواند به کارتی برای مذاکره آنکارا و واشنگتن در دوران بایدن تبدیل شود. «سعید الحاج» تحلیلگر مسائل ترکیه با اشاره به این موضوع در پایگاه اینترنتی شبکه الجزیره می‌نویسد: «درصورت تشدید فشارهای اقتصادی آمریکا و اروپا، ممکن است دولت ترکیه از گزینه «عدم‌راه‌اندازی اس-400» به‌عنوان یک اهرم مذاکراتی استفاده کند.» در طی ساله ای اخیر پس از بحران در روابط ترکیه و آمریکا؛ آنکارا با این اقدام می خواهد به آمریکا و کشورهای غربی پیام بدهد که می تواند تسلیحات مورد نیاز خود را از جایگزین های دیگر به غیر از آمریکا و اروپا تأمین کند و روسیه یکی از این گزینه هاست. سعید الحاج افزود: « یکی از دلایل تمایل ترکیه به خرید این سامانه، تهدید موشکهای بالستیکی است. ترکیه با توجه به وسعت آن، به این نوع سامانه های دفاعی نیاز دارد. این کشور با برخورداری از این سامانه، می خواهد یک سیستم دفاعی قوی داشته باشد.»
تاثیر تحریم ها بر صنعت دفاعی ترکیه
رسانه های دولتی همسو با اردوغان مانند اقدامات مشابه گذشته سعی می کنند بر این تاکید کنند که تحریم ها موجب تقویت روحیه ملی و صنایع دفاعی کشور شده است. آن ها بر این عقیده هستند که هیچ جای نگرانی ندارد زیرا امروزه صنعت دفاعی ترکیه از هر زمان دیگر قوی تر شده و ارتش به لطف برنامه ریزی های طولانی مدت از توانایی بالایی بخوردار است. رسانه های حامی دولت به طور فعال در حال تبلیغ این استدلال هستند. «اسماعیل دمیر» رئیس صنایع دفاعی ریاست جمهوری ( SSB) در مصاحبه با روزنامه دیلی صباح گفت: « این تحریم ها فقط نهادهای دولتی را هدف قرار داده و بر سایر نهادها مانند وزارت دفاع ملی، نیروهای مسلح ترکیه یا شرکت های دفاعی تاثیر نمی گذارد.» وی افزود: « صنایع دفاعی ریاست جمهوری یک نهاد تدارکاتی نیست بلکه یک نهاد مدیریت پروژه می باشد و بیشتر پروژه های ما معمولا از سوی شرکت های صنایع دفاعی اجرا می شوند و هیچ یک از این ها تحت پوشش تحریم ها نمی باشد. علاوه بر این تحریم ها بدون ارائه جزئیات بیشتر بر توافقات موجود که قبلا امضا شده تاثیری نخواهد داشت».
دیدگاه دوم این است که تحریم ها در میان مدت دو یا سه ساله به شدت بر صنعت دفاعی ترکیه آسیب می رساند اما ممکن است تاثیر کوتاه مدت آن ها در سال آینده محدود باشد. صنعت دفاعی ترکیه همچنان به واردات از ایالات متحده آمریکا متکی است و این در گزارش عملکرد سال 2019 انجمن تولید کنندگان صنایع دفاع و هوافضا اثبات شده است. بر اساس این گزارش ؛ خرید 1.4 میلیارد دلاری این صنعت از آمریکا عمدتا مواد اولیه و محصولات نیمه فراوری شده حدود 45 درصد کل واردات آن را تشکیل می دهد که ارزش آن در سال گذشته نزدیک به 3.1 میلیارد دلار بوده است. تجزیه و تحلیل نشان گر آن است که 648 میلیون دلار واردات برای نیروی هوایی ترکیه، 564 میلیون دلار برای هواپیمای غیرنظامی و 107 میلیون دلار برای سیستم های زمینی از آمریکا صورت گرفته است.» بنابراین تاکنون فقط تحریم ها تقریبا 40 درصد واردات صنایع دفاعی ترکیه از آمریکا را تحت تاثیر قرار داده و در صورت تداوم آن برای دو یا سه سال آینده می تواند تاثیرات مخربی داشته باشد. برای نیروی هوایی ترکیه؛ جنبه های مهم شامل مدرن سازی جنگنده اف 16 و پروژه هوایپمای نظامی ملی تی اف ایکس نیازمند موتورهای هواپیمای ساخت خارجی است. این تحریم ها بهره وری عملیاتی رادارها، سیستم های کنترل فرماندهی و خودروهای زرهی را تهدید می کند.
«متین گورکان» تحلیلگر مسائل دفاعی المانیتور در گزارشی تاکید کرد: « تحریم های جدید آمریکا علیه ترکیه به دلیل خرید سامانه دفاع هوایی روسیه آسیب زیادی به صنعیت دفاعی ترکیه وارد می کند مگر این که آنکارا برای محدودسازی تاثیر آن به مصالحه با واشنگتن اقدام کند. ترکیه نخستین متحد ناتو و دومین کشور پس از چین می باشد که به دلیل خرید سامانه اس 400 تحت تحریم کاتسا قرار می گیرد و این ارسال سینگنال قوی از سوی آمریکا به سایر کشورهایی مانند هند و قطر است که به خرید اس 400 علاقه نشان داده اند. این تحریم ها احتمالا اشخاص ثالث را از همکاری با صنایع دفاعی ریاست جمهوری منصرف می کند. این مسئله می تواند نیازهای موتور مخزن و موتور هواپیمای ترکیه و همچنین مجموعه ای از پروژه های ملی در مورد تجهیزات اصلی مانند هلیکوتر تی 70، هواپیمای نظامی تی اف ایکس، هواپیمای آموزشی هورجت و کشتی جنگی میلجم و هلیکوپتر تهاجمی تی 129 را با تهدید روبرو سازد.»