به گزارش راهبرد معاصر جمعی از نمایندگان مجلس طرح رتبه بندی خانوار برای پرداخت یارانه ها را مطرح کردند. تاکنون دولت دو یارانه نقدی و معیشتی به حساب سرپرستان خانوار واریز می شود. دولت اعلام کرد که در سال آینده میخواهد یارانه نقدی را تا دو برابر افزایش دهد. مجلس هم طرح رتبه‌ بندی خانوار در ۱۰ دهک جهت پرداخت یارانه‌های نقدی و غیر نقدی تهیه و تدوین کرده‌اند. 

طرح جدید مجلس برای پرداخت یارانه ها

جمعی از نمایندگان طرحی را برای نحوه رتبه بندی خانوار در 10 دهک جهت پرداخت یارانه نقدی و غیر نقدی، تهیه و تدوین کرده‌اند که این طرح در سامانه مربوطه جای‌گذاری و در مرحله جمع آوری امضا است.

ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد در مجلس در تشریح طرح رتبه‌بندی خانوار جهت پرداخت یارانه نقدی و غیر نقدی، عنوان کرد: بر اساس این طرح خانوار ایرانی را بر اساس پرسش‌نامه ای که خودشان طبق درآمد، هزینه و دارایی اعلام می کنند و انجام صحت‌سنجی توسط بانک‌های اطلاعاتی به 10 دهک تقسیم و به هر خانوار یک رتبه اختصاص می‌یابد و پس از این یارانه‌های نقدی و غیر نقدی با این رتبه بندی تقسیم و توزیع می‌شود.

متن طرح مجلس برای رتبه ‌بندی خانوار در 10 دهک جهت پرداخت یارانه نقدی و غیر نقدی به این شرح است: دولت مکلف است نسبت به تهیه پرسش‌نامه مؤثر در وضعیت مالی خانوار از قبیل درآمد، دارایی‌ها و هزینه های زندگی خانوار و سپس با صحت سنجی نسبت به رتبه بندی خانوار ایرانی در 10 دهک با حق اعتراض برای خانوار در یک نوبت اقدام و تمام خدمات و یارانه‌های مستقیم و غیر مستقیم بر اساس رتبه بندی خانوار برنامه‌ریزی و ارائه گردد.

یارانه ۹۱ هزار تومانی برای میلیون‌ها ایرانی

ده سال از پرداخت یارانه‌های نقدی می‌گذرد و قرار است، در یازدهمین سال گویا با تصمیمات کمیته مصارف تبصره ۱۴ کمیسیون تلفیق بودجه سال ۱۴۰۰ مجلس، به نوعی پرداخت یارانه‌ها به شیوه گذشته تغییراتی را داشته باشد. به عنوان مثال، ۲۰ میلیون نفر از مردمی که صرفا در سال جاری یارانه نقدی ۴۵۵۰۰ تومانی دریافت می‌کردند، قرار است میزان یارانه دریافتی شان سال آینده دو برابر شود و به ۹۱ هزار تومان در ماه برسد.

ده سال از پرداخت یارانه های نقدی می گذرد و سال آینده قرار است که این یارانه گویا با تصمیمات کمیسیون تلفیق بودجه تغییراتی را داشته باشد.

طرحی که از آن به عنوان بزرگترین طرح اقتصادی ایران یاد می شد و قرار بود تحولی عظیم در اقتصاد ایران ایجاد کند و در پنجمین سال اجرای خود به پایان برسد اما همچنان اجرای آن ادامه یافته است و در پاره ای از زمان به زعم مسئولین از آن به قصه پرغصه جمهوری اسلامی و یا از شب پرداخت یارانه ها به شب مصیبت عظمای دولت یاد شده است.

چرا طرح هدفمندی یارانه ها کلید خورد؟

در سال ۱۳۸۷ طبق بررسی‌های صورت گرفته، مشخص شد که تقریباً ۷۰ درصد جمعیت کشور؛ تنها حدود ۳۰ درصد از یارانه‌های پرداختی در کالا‌های مختلف را مصرف می‌کردند و ۳۰ درصد باقی مانده جمعیت هم ۷۰ درصد از این یارانه‌ها را مصرف می‌کردند. به همین منظور در دی ماه سال ۱۳۸۷ محمود احمدی نژاد رئیس دولت نهم لایحه هدفمندی یارانه‌ها را به مجلس برد. پس از ماه‌ها چالش بر سر این لایحه، سرانجام یک سال بعد یعنی در دی ماه ۱۳۸۸ مجلس آن را به تصویب رساند و در اردیبهشت ۱۳۸۹ طرح هدفمندی یارانه‌ها در سه استان ایلام، گیلان و خراسان شمالی آزمایشی به اجرا درآمد. درست هفت ماه بعد از اجرای آزمایشی، در ۲۸ آذر ماه ۱۳۸۹ این طرح به صورت جامع در کل کشور آغاز شد.

قرار بود یارانه ۱۶ قلم کالا حذف شود

مطابق با قانون هدفمندی یارانه ها، باید یارانه ۱۶ قلم کالا شامل بنزین، گازوئیل، گاز مایع، گاز طبیعی، نفت کوره، نفت سفید، برنج، روغن، قند و شکر، شیر، گندم، آب، برق، خدمات پستی، خدمات هوایی و خدمات زمینی طی ۵ سال (با آغاز از سال ۱۳۸۹) به تدریج حذف و به قیمت‌های جهانی عرضه می‌شد. مقرر شد که ۵۰ درصد از درآمد‌های حاصل از هدفمندی یارانه‌ها به صورت نقدی (۴۵۵۰۰ تومان هر نفر) و غیرنقدی (سبد کالا) به مردم، ۲۰ درصد به دولت و ۳۰ درصد به تولید پرداخت شود.

طبق قانون در سال ۱۳۹۴ مهلت اجرای پنج ساله طرح هدفمندی یارانه‌ها به پایان رسید، اما هیچ گاه دولت نتوانست این طرح را متوقف کند.

از حذف یارانه ثروتمندان و نوزادان تا اضافه شدن یارانه معیشتی

نکته حائز اهمیت یارانه‌های نقدی این بود که هرگز سهم تولید از این یارانه‌ها آن گونه که باید پرداخت نشد و بیشتر منابع حاصل از هدفمندی یارانه‌ها به پرداخت‌های نقدی به مشمولین اختصاص یافت.

از سال ۱۳۹۴ به بعد بار‌ها مجلس در قوانین بودجه تصویب کرد که دولت اقدام به حذف یارانه ثروتمندان کند، اما در این سال‌ها دولت به بهانه‌های مختلف از جمله نبود پایگاه‌های داده برای شناسایی ثروتمندان از این کار سر باز زد و از صف یارانه بگیران فقط تعداد اندکی کم شدند.

در عوض در سال ۱۳۹۷ بود که حذف یارانه نوزادان تازه متولد شده سر و صدای بسیاری به پا کرد و دولت سعی کرد از این طریق اندکی از حجم صف یارانه بگیران کم کند که آن هم با فشار‌های بسیار این موضوع به روال عادی خود بازگشت و نوزادان هر چند با تاخیر در فهرست یارانه بگیران قرار گرفتند.

در آبان ماه سال گذشته و با توجه به افزایش نرخ بنزین اصطلاح جدیدی با عنوان یارانه معیشتی وارد ادبیات اقتصادی ایران شد و برخی خانوار‌های ایرانی مشمول دریافت این یارانه شدند.

پس از آن و با شیوع ویروس کرونا یارانه‌های کرونایی یا کمک معیشتی هم به داستان یارانه‌های نقدی افزوده شد و حالا برخی خانوار‌های ایرانی مشمول دریافت چند نوع یارانه شده اند.

تعدد یارانه‌ها گویا کمیسیون تلفیق بودجه را بر آن داشته تا برای سال آینده همه این یارانه‌ها را در یک کاسه قرار دهد.

یارانه سال آینده چه تغییراتی کرد؟

در روز گذشته، چهارم بهمن ۹۹ کمیته مصارف تبصره ۱۴ کمیسیون تلفیق بودجه سال ۱۴۰۰ مجلس، مدل پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی برای سال آینده را مشخص کرد؛ بنابراین، قرار شد مجلس یارانه نقدی و معیشتی را ادغام و با اضافه کردن برخی منابع دیگر، یارانه جدیدی به مردم بدهد.

منابع پیش بینی شده برای اجرای این کار، ۱۴۰ هزار میلیارد تومان عنوان شد که بخشی از آن از طریق حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تامین خواهد شد که طبق مصوبه تلفیق بودجه قرار است با نرخ ۱۷۵۰۰ تومان تسعیر و محاسبه شود.

گفتنی است که دولت در لایحه بودجه سال آینده کل رقم اختصاص یارانه به مردم را ۷۳.۸ هزار میلیارد تومان پیش بینی کرده بود. هرچند رحیم زارع سخنگوی کمیسیون تلفیق لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ مجلس در نشست خبری امروز (یکشنبه، ۵ بهمن ماه) با بیان اینکه دولت مبلغ ۷۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان را در لایحه بودجه برای پرداخت یارانه در سال آینده در نظر گرفته بود، اظهار کرد: کمیسیون تلفیق با افزایش این عدد، ۱۴۷ هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی در سال ۱۴۰۰ مصوب کرد که جزئیات آن متعاقبا اعلام خواهد شد. وی همچنین امروز اعلام کرد: به هر شخصی که در حال حاضر یارانه ۴۵ هزار پانصد تومانی دریافت، براساس مصوبه تلفیق در سال آینده ۹۱ هزار تومان یارانه پرداخت می‌شود.

براساس مصوبه کمیته مذکور، ۲۰ میلیون نفر از مردمی که صرفا یارانه نقدی ۴۵۵۰۰ تومانی دریافت می‌کنند میزان یارانه دریافتی شان سال آینده دو برابر خواهد شد و به ۹۱ هزار تومان در ماه خواهد رسید. این ۲۰ میلیون نفر افرادی هستند که در حال حاضر یارانه معیشتی بنزین دریافت نمی‌کنند.

همچنین ۵۸ میلیون نفری که یارانه نقدی و معیشتی بنزین دریافت می‌کنند، سال آینده، با ادغام این دو یارانه در مجموع هر نفر ۱۳۶ هزار تومان در ماه یارانه دریافت خواهد کرد.

حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان از منابع ناشی از هدفمندی یارانه‌ها که قرار است به مردم اختصاص یابد، بین ۱۰ میلیون نفری که تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و بهزیستی هستند، توزیع خواهد شد که البته شیوه نقدی یا غیرنقدی بودن آن هنوز مشخص نیست. در صورتی که دولت تصمیم بگیرد، این رقم را به یارانه نقدی این افراد اضافه کند، رقم یارانه دریافتی آن‌ها از ۱۳۶ هزار تومان به ۲۲۰ هزار تومان در ماه افزایش خواهد یافت.

همان گونه که عنوان شد، کل منابع هدفمندی برای پرداخت یارانه به مردم ۱۴۰ هزار میلیارد تومان پیش بینی شده که کل آنچه قرار است به مردم پرداخت شود، ۱۲۶.۵ هزار میلیارد تومان می‌باشد و مابقی آن قرار است در اختیار دولت قرار گیرد تا به روش نقدی یا کالایی بین مردم توزیع کند.

جدول دریافت یارانه هر نفر در سال ۱۴۰۰

چند نکته

به نظر می‌رسد که مجلس در این طرح سعی داشته است تا اولاً از تعدد پرداخت یارانه‌های مختلف بکاهد و همه یارانه‌ها در قالب یک پرداختی به مردم پرداخت شود و ثانیا به نوعی میزان یارانه نقدی که از سال ۱۳۸۹ تاکنون تغییرات نداشته است را افزایش دهد.

اما نکته مهم‌تر این که اولاً باید به هر طریقی شده است، سهم تولید از یارانه‌ها پرداخت شود و ثانیاً باید مراقب بود که داستان یارانه‌های نقدی و ایجاد تورم دوباره با پول پاشی تکرار نشود. حتما باید میزان هزینه و منابع دقیق مشخص باشد، چون هر گونه کسری موجب استقراض خواهد شد که این خود می‌تواند به چاپ پول و تورم منجر شود.