بازگشت به توافق هسته ای؛ تهاجمی شدن مواضع واشنگتن و تهران

به گزارش راهبرد معاصر؛ با حضور جو بایدن در کاخ سفید، انتظار می رود ایران و ایالات متحده تلاش کنند اهداف اعلامی در مورد توافق هسته ای را به سیاست واقعی تبدیل کنند. «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه آمریکا اظهار داشت: «پرزیدنت بایدن بسیار واضح گفت که اگر ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد؛ ایالات متحده آمریکا به توافق هسته ای بازخواهد گشت. سپس ما از آن به عنوان بستری برای ایجاد و همکاری با متحدان و شرکای برای دستیابی به توافق طولانی تر و محکم تر در زمینه بندهای غروب آفتاب، مسئله موشکی و سیاست های منطقه ای استفاده خواهیم کرد». سازمان گروه بحران اخیراً در مقاله ای پیشنهاداتی را برای بازگشت آمریکا و ایران به برجام ارائه داده است و آغاز این کار با یک دستورالعمل اجرایی است که ایالات متحده آمریکا را به برجام باز می گرداند.

1. به عنوان نخستین گام، دولت ایالات متحده باید بدون قید و شرط هرگونه تحریم را که توسط دولت ترامپ اعمال شده لغو کند و در مقابل ایران از تمام گام‌هایی که در برنامه هسته ای خود برداشته دست بردارد.
   در حالی که خواست دولت ایالات متحده خواهان این است که ایران ابتدا از نقض تعهدات برجامی خود دست بکشد، در مقابل تهران انتظار دارد ابتدا ایالات متحده آمریکا به لغو تحریم ها اقدام کند و تنها در این صورت است که تهران به تعهدات برجامی خود عمل می کند. اگر چه به نظر می رسد که این یک مسئله فنی می باشد، اما بی اعتمادی بین دو کشور و زمانی که آن ها برای لغو تمام اقدامات انجام شده از زمان خروج آمریکا از برجام به آن نیاز دارند، ممکن است این روند را پیچیده کند و نیاز به حسن نیت برای طرفین ضروری باشد. به نظر می رسد بیشترین توجه در گفتگوی اولیه که بین آن ها انجام می گیرد هماهنگ سازی گام های مورد نیاز دو کشور می باشد.
   دولت جدید بایدن می تواند از فرمان اجرایی استفاده و در مورد معافیت تحریم های اعمال شده توسط ترامپ تصمیم گیری کند. حتی می تواند مجازات های غیرمرتبط اعمال شده توسط دولت قبلی را لغو کند؛ در حالی که این اقدام برای امنیت ملی ایالات متحده آمریکا ضروری می باشد. دولت بایدن متعهد شده است در مسئله هسته ای با متحدانش به خصوص اسرائیل و دولت های عربی خلیج فارس مشورت کند. دولت بایدن باید در تبادل برای بازگشت ایران برای انجام تعهدات برجامی نقض شده، تمامی تحریم ها را لغو کند.
2.  وقتی مراحل بازگشت ایران به تعهدات برجامی به پایان برسد؛ سایر شرکای توافق نامه یعنی انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین در داخل کمیسیون مشترک تصمیم خواهند گرفت که آیا اجازه بازگشت آمریکا به توافق را بدهند یا خیر.
   البته این اقدام ظاهرا یک الزام نمادین و ابلاغی است و احتمالاً با موانعی همراه نخواهد بود. اما این مسئله بیانگر پیامی از سوی ایران است که خروج از برجام پیامدهایی دارد که طرفین باید در نظر بگیرند. در هر صورت برای ایرانیان مهم است که این گام نمادین بعد از لغو تحریم ها نه بعد از اجرای اقدامات جزئی برداشته شود.
3. ایران موافقت نخواهد کرد که شرایط جدید این توافق نامه را بپذیرد. در این توافق نامه یک جدول زمانی برای محدودیت های برنامه هسته ای ایران مشخص شده است. علاوه بر این، برای دستیابی به توافق، ایران با محدودیت های پنج ساله در خرید تسلیحات و محدودیت های هشت ساله در خرید موشک موافقت کرده است. همه این ها به گفته ظریف «اکنون یا همیشه» قابل تغییر نیستند.
   مخالفت ظریف با بازگشایی بندهای این توافق نامه یا مذاکره در مورد محدودیت های جدید اعمالی علیه ایران کاملا واضح است. از جمله بحث در مورد رفع تحریم خرید و فروش تسلیحات متعارف ( اکتبر 2020) که دولت ترامپ سعی در جلوگیری از آن در شورای امنیت داشت که با شکست همراه شد. در مقابل دولت بایدن خواستار آن است که پس از بازگشت به برجام، یک توافق نامه به روز شده مورد مذاکره قرار بگیرد که به موضوعات مشکل ساز توافق هسته ای یعنی بندهای غروب آفتاب ، تحقیق و توسعه و نظارت و همچنین برنامه موشکی و فعالیت های منطقه ای - می پردازد.
4. سیاست امنیتی و منطقه ای ایران بخشی از مذاکرات نبود زیرا غرب موافقت نکرد که از مداخله خود در منطقه چشم پوشی کند. ایران به نوبه خود مایل است در مورد مسائل منطقه ای بحث کند اما فقط با کشورهای منطقه و بدون حضور عناصر خارجی. ایران هر گونه بحث در مورد موضوعات مرتبط با سیاست منطقه ای خود را به خروج کامل ایالات متحده و سایر قدرت های غربی از منطقه مشروط کرده است. محمد جواد ظریف برای از بین بردن هرگونه تردید، مخالفت تهران با بحث در مورد موضوعات منطقه ای را در یک مجمع مشترک کشورهای فرامنطقه ای روشن کرد. این پاسخی به بیانیه های متعددی است که اخیراً در واشنگتن و همچنین پایتخت های اروپا به صدا درآمده است. پیش از انتخابات، همکاران بایدن این ایده را مطرح کردند که مسائل منطقه ای در یک نشست بین المللی-منطقه ای جدا از مذاکرات هسته ای مورد بحث قرار خواهد گرفت. اما ایران در این زمینه ظاهراً نشان دهنده تلاش تهران برای محو کردن پیوند بین مسئله هسته ای و رفتار منطقه ای می باشد.
5. در مجلس شورای اسلامی قانونی به تصویب رسیده که دولت را ملزم می سازد اگر تحریم ها تا ماه فوریه برداشته نشوند، یک مجموعه اقدامات از جمله غنی سازی اورانیوم 20 درصد و خاتمه پروتکل الحاقی انجام دهد 

اهرم قدرت و نفوذ ایران فراتر از نقض تعهدات برجامی است که ایران در طی یک سال و نیم گذشته انجام داده است. بر اساس قانون مجلس شورای اسلامی، غنی سازی در حال حاضر با 20 درصد شروع شده و تهران بر این تاکید دارد که تهدید به کاهش قابل توجه نظارت ممکن است نیاز بازگشت به برجام را ضروری می کند. تصمیم تهران برای انتشار مقاله ای با جزئیات مواضع خود در یک ژورنال برجسته آمریکایی، پاسخی جامع به تعدادی از موضوعاتی است که در حال حاضر در زمینه بازگشت احتمالی به توافق هسته ای مطرح شده است. برای ایران مهم است که این مسئله را تبیین کند که علی رغم تحریم، آسیب های ویروس کرونا و شرایط دشوار اقتصادی، در موضع ضعف قرار ندارد که نیاز به اعطای امتیازات داشته باشد. در عین حال، ارائه مواضع خود به دولت و مردم از طریق رسانه های آمریکایی همچنین نشان دهنده ابزاری برای ایجاد فشار بر دولت آمریكا و تلاش برای متقاعد كردن آن ها می باشد.

از سوی دیگر، دولت بایدن خواهان بازگشت به برجام است تا این اطمینان را حاصل کند که ایران مجددا بر اساس پارامترهای خود عمل کند و از آستانه گریز هسته ای نظامی دور شود. رئیس جمهور جو بایدن متعهد شد، بازگشت به برجام علاوه بر بهبود بندهای توافق نامه اصلی، باید به موضوعات اضافی مانند برنامه موشکی ایران و سیاست های منطقه ای رسیدگی شود. در همین حال، دولت بایدن متعهد شده است با متحدان خود در اروپا و منطقه مشورت کند.

 هنوز مشخص نیست که آیا دولت آمریکا ترجیح می دهد در آینده نزدیک با توجه به همه مسائل داخلی و خارجی که خواستار توجه فوری هستند، به این مسئله (توافق هسته ای ایران) بپردازد یا خیر. در هر صورت، حتی اگر به نظر برسد که اختلاف نظر در مورد شرایطی که به هر دو طرف امکان بازگشت به توافق و انجام تعهدات خود را می دهد عمدتا فنی است، به احتمال زیاد با فرض اینکه دولت بایدن به دنبال بازگشت به توافق است بحث و به ویژه اجرای مراحل مورد نیاز دو کشور زمان خواهد برد. مسئله اصلی این است که بین بازگشت به برجام و شروع مذاکرات برای توافق جدید با اقدامات بیشتر ایران در برنامه هسته ای ارتباط نزدیک وجود دارد. علاوه بر این، از اواسط ماه فوریه ایران درصدد است در روند بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی محدودیت ایجاد کند. همچنین ایران می تواند از طریق گروه های نیابتی در سرتاسر خاورمیانه فشار وارد کند و این مسئله می تواند تنش بین ایالات متحده و ایران را افزایش دهد.

نویسندگان:

سیما شاین کارشناس ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی
الداد شاویت کارشناس ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی