چرا ایران مصمم به توسعه برنامه موشکی است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ از زمان انتخاب «جو بایدن» به عنوان رئیس جمهور آمریكا، در مورد اینكه چگونه دولت وی می تواند به توافق هسته ای ایران بپیوندد، بحث های زیادی صورت گرفته است. به گفته «آنتونی بلینکن» وزیر امور خارجه: «اگر ایران به تعهدات خود در چارچوب توافق، کامل عمل کند، ایالات متحده همین کار را انجام خواهد داد و سپس ما همراه با متحدان و شرکای خود از آن به عنوان بستری برای توافق طولانی تر و محکم تر و رسیدگی به تعدادی از موضوعات مشکل ساز با ایران استفاده خواهیم کرد».

برنامه موشکی ایران یکی از نگرانی های اصلی واشنگتن می باشد اما تهران با توقف این برنامه مخالفت کرده است. رئیس جمهور حسن روحانی آن را غیر قابل مذاكره اعلام كرد. آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم انقلاب گفته كه تهران با پیشنهاد مذاكره آمریكا «فریب» نخواهد خورد و از برنامه موشكی و فضایی خود دست نخواهد كشید. در واقع، از زمان پیروزی بایدن در انتخابات نوامبر، ایران بارها بر عزم خود در حفظ و گسترش قابلیت های موشکی تأکید کرده است. ماه گذشته، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از پایگاه موشکی زیرزمینی جدیدی در جنوب استان هرمزگان رونمایی کرد. در اوایل ماه جاری، وزیر دفاع و فرمانده ارتش ایران کارخانه های تولید موشک های هدایت شونده و سوخت جامد هیبریدی برای موشک های مورد استفاده در جنگ های زمینی را افتتاح کردند.

وزارت دفاع همچنین به تازگی ماهواره بر ذوالجناح را نیز به فضا پرتاب کرده که قادر به حمل ماهواره هایی با وزن حداکثر 220 کیلوگرم در مدار 500 کیلومتری زمین است. با توجه به اصرار ایالات متحده برای مهار برنامه موشکی ایران و عزم تهران برای گسترش بیشتر و تقویت توانایی های آن ؛به صورت محتاطانه باید نیروهای محرک این برنامه را به همراه نقشی که موشک ها در دکترین جنگ نامتقارن جمهوری اسلامی ایفاء می کنند، مورد بررسی قرار دهیم. در سال های اخیر، زرادخانه موشکی تهران به بزرگترین و متنوع ترین در خاورمیانه تبدیل شده، هر چند کشنده ترین یا طولانی ترین برد نیست. قدرت های منطقه ای دیگر مانند اسرائیل نیز قابلیت های چشم گیری در این زمینه ایجاد کرده اند.

علاوه بر توسعه توانایی نظامی بومی، در طی چند دهه گذشته، اسرائیل بزرگترین دریافت کننده کمک آمریکا بوده و تقریبا بی قید و شرط پشتیبانی نظامی و تکنولوژیکی قدرت های غربی به رهبری ایالات متحده را دریافت کرده است. در سال 2008 کنگره قانونی را تصویب کرد که اسرائیل «برتری نظامی کیفی نسبت به همسایگان خود» را حفظ کند. باراک اوباما رئیس جمهور پیشین برای تقویت این سیاست، چند ماه قبل از ترک مقام خود ، کمک 38 میلیارد دلاری بسته نظامی به اسرائیل را امضا کرد. اما از دیدگاه غرب، برنامه ایران بحث برانگیز تر است و توجه سیاسی و دانشگاهی آن بیشتر از همسایگان است.

قابلیت های در حال تحول
ریشه برنامه موشکی ایران به اواسط دهه 1970 برمی گردد، زمانی که شاه تلاش کرد ایران را به یک قدرت منطقه ای مسلط تبدیل کند. اندکی قبل از سقوط رژیم پهلوی، اسرائیل درگیر پروژه ای چند میلیارد دلاری برای اصلاح موشک های پیشرفته زمین به زمین برای فروش به ایران شد. استقرار جمهوری اسلامی این همکاری را به یکباره پایان داد. از زمان انقلاب 1979، ایران برخلاف بیشتر دشمنان منطقه ای خود، تحت تحریم های تسلیحاتی قرار گرفته است. در طی جنگ با عراق در دهه 1980، نیروهای ایرانی و مراکز صنعتی و جمعیتی، حملات موشکی سنگین نیروهای عراقی را تحمل کردند. این تجربه زمینه ساز تولید و توسعه برنامه موشکی ایران تبدیل شد. در حالی که تهران از ابتدا وارد کننده تسلیحات از چین، کره شمالی و روسیه بود اما به تدریج توانایی های بومی خود را توسعه داد.

تکامل برنامه موشکی ایران و قابلیت های رو به رشد این کشور، نقش مهمی را که موشک ها در استراتژی دفاعی گسترده تر آن ایفا می کنند، برجسته می کند. در سال های اخیر، تعدادی از دشمنان منطقه ای، استراتژی هایی را برای مقابله با این تهدید درک شده در پیش گرفته اند. اعتقاد بر این است که اسرائیل یکی از پیشرفته ترین زرادخانه های موشکی در خاورمیانه را دارد. در همین زمان با همکاری ایالات متحده، اسرائیل یک سیستم دفاع موشکی چند لایه ایجاد کرده است که شامل پاتریوت، پیکان، گنبد آهنین و اسلینگ دیوید است. به همین ترتیب، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای دستیابی به سیستم دفاع منطقه ای با برد بالا توافقاتی انجام داده اند که به عنوان تاج جواهر ایالات متحده در سیستم های دفاع موشکی تلقی می شود.

مقاومت در برابر محدودیت ها

در طی مذاکراتی که منجر به امضای توافق هسته ای در سال 2015 شد، تهران با موفقیت در مقابل محدودیت های قابلیت موشکی خود مقاومت کرد. این تصور که تحریم های سنگین اعمال شده به ایران به عنوان بخشی از سیاست « فشار حداکثری» دولت ترامپ، ایران را تضعیف کرده و باید آن را وادار به امتیاز دهی کند، گمراه کننده است. درست است که این تحریم ها ضربه سنگینی به اقتصاد ایران به ویژه بخش نفت وارد کرده ؛ اما جمهوری اسلامی همچنان بقای خود را حفظ کرده است. از اواخر سال گذشته صادرات نفت ایران در حال افزایش و پیش بینی می شود اقتصاد در سال 2021 رشد کند. در حالی که ایران به شدت از بیماری همه گیر کووید 19 ضربه خورده اما ایران این ماه کمپین واکسیناسیون گسترده خود را آغاز کرد. ایران با مشکلات زیادی روبرو است اما سیاست فشار حداکثری آن را مجبور به تسلیم نکرد. ایالات متحده، قدرت های اروپایی و متحدان منطقه ای باید نگرانی های امنیتی ایران را تصدیق کنند. عزم تهران برای دستیابی و توسعه قابلیت های موشکی و تمایل آن برای پرداخت هزینه بالا برای دستیابی به این هدف ، باید مورد بررسی قرار گیرد.

چشم انداز امنیت منطقه ای
اختلاف زیاد در هزینه های دفاعی بین ایران و همسایگانش نشانگر آن است که باید موازنه گسترده نظامی منطقه ای مورد مذاکره قرار گیرد. مخالفان و دشمنان منطقه ای ایران دارای پیشرفته ترین سلاح های آمریکایی و اروپایی هستند. برنامه موشکی را نمی توان از مسابقه تسلیحات منطقه ای تفکیک کرد و فقط در یک بحث گسترده تر از منظر امنیت منطقه ای می توان مورد بررسی قرار داد. ماه گذشته وزیر امور خارجه قطر از کشورهای عربی خلیج فارس خواست تا با ایران گفتگو کنند. زمان آن فرا رسیده است که قدرت های منطقه برای مذاکره درباره یک معماری امنیتی جدید ، نگرانی های مشروع یکدیگر را تصدیق کنند.