کودک و نوجوان ایرانی، رها در فضای مجازی

صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی  اولین بار از غرب شروع شد.

 

اما در جامعه ایرانی که بیست درصد افراد جامعه (معادل حدود ۱۶ میلیون نفر) را کودکان تشکیل می دهند و در کنار جامعه نوجوانان، جمعیتی ۲۳ میلیون نفری را ایجاد کرده اند، چه برنامه‌هایی برای حضور آنها در اینترنت وجود دارد؟

 

در ایران از اواسط دهه ۸۰ به صورت جدی تر به موضوع صیانت از کودکان و نوجوانان در اینترنت پرداخته شد و از همان ابتدا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی'>وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال، پلیس فتا و سازمان فناوری اطلاعات ایران اقداماتی ترویجی را در این باره انجام دادند.

 

سپس در سال ۸۸ قانون جرایم رایانه ای به تصویب رسید و بحث هرزه نگاری در مواد ۱۴ و ۱۵ آن دیده شد. 

 

در سال ۹۹ هم قانون حمایت از کودکان و اطفال به تصویب رسید که مسائل کنوانسیون حقوق کودک را هم شامل می شد و به موضوع کودک در فضای مجازی هم پرداخته بود.

 

با وجود این مصوبات، هنوز موفقیت مورد انتظار در صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به دست نیامده است و نگاه ها به سندی جدید به نام «سند ملی صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی» بسته شده است. سندی کلان که در مرکز ملی فضای مجازی تهیه شده و تصویب نهایی برای ابلاغ و اجرا در کشور را انتظار می‌کشد.

 

 

«خسرو سلجوقی»، عضو سابق هیات عامل سازمان فناوری اطلاعات ایران در زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با مقایسه وضعیت ایران و برخی از کشورها در وضع قوانین مربوط به صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، می‌گوید: برای مثال بررسی آماری قوانین مربوط نشان می‌دهد که ایران از لحاظ تعداد قوانین در حوزه کودک و فضای مجازی بسیار عقب تر از کشور آمریکا است. زیرا در آمریکا برای خانواده‌هایی که صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی را نادیده می‌گیرند، جرم دیده شده است؛ همچنین مدارس در این باره تکلیف دارند و کتابخانه‌های عمومی هم موظف به حفاظت از کودکان و نوجوانان هستند. مجموع این موارد تعداد قوانین مربوط را در کشوری مانند آمریکا بیشتر کرده است.

 

علاوه بر قوانین کشوری، حاکمیت ها به خانواده ها هم در مراقبت از فرزندان خود در اینترنت نقش داده‌اند.

 

 

سرویس‌های مراقبت خانوادگی از کودکان و نوجوانان برای بسیاری از خانواده های ایرانی و افراد دارای فرزند در ایران، عناوین جدیدی نیست و قبلا بارها آنها را شنیده‌اند اما واقعا چه سهمی از خانواده‌های حتی آشنا با این مفاهیم در ایران از این ابزارها استفاده می‌کنند؟ افرادی که با این مفاهیم آشنا بوده‌اند چقدر به فعالیت فرزندان خود در فضای مجازی حساس بوده‌اند؟

بهره گیری از امکانات مهم پرنتال کنترل نیازمند آموزش و آگاهی است و باید به خانواده در این باره اطلاع رسانی شود. 

 

«سید آرش وکیلیان»، هم معتقد است که  اگرچه در حوزه صیانت و پالایش قوی بوده ایم، اما در زمینه مقررات گذاری در شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نسبت به کشورهای دیگر عقب تر هستیم. از سوی دیگر، در سند بالادستی طرح فضای مجازی سالم، معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی به صورت خیلی موردی، مواردی را در حوزه کودک و نوجوان گنجاند. همچنین در سند پیوست فرهنگی شبکه ملی اطلاعات، چندین ماده در حوزه صیانت از کودکان نوشتیم که در زمان ابلاغ و اجرا آن طور که انتظار می رفت پیش نرفت. علاوه بر این، در ضوابط محتوای تبلیغی در سند ساماندهی پیام رسان ها هم چندین ماده درباره صیانت از کودکان نوشتیم که باز هم در ابلاغ و اجرا آن طور که مورد انتظار بود پیش نرفت. سپس سند صیانت کودک و نوجوان در فضای مجازی در سال ۹۵ را در کمیسیون عالی محتوای مرکز ملی فضای مجازی تصویب کردیم و بعد از آن با شرایط روز بازنگری شد. این سند باید در شورایعالی فضای مجازی بررسی و تصویب شودکه در آخرین جلسه شورا عنوان و تعاریف و اهداف سند مورد بررسی قرار گرفت و ادامه بررسی و تصویب آن به آخرین جلسه سال جاری در هفته آینده موکول شد.

 

 

اگرچه در قوانین موجود کشوری از جمله قانون جرایم رایانه ای و اسنادی ملی از جمله طرح فضای مجازی سالم و ایمن و سند پیوست فرهنگی، مواردی را برای صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی دیده است، اما تقریبا همه مسوولان و کارشناسان و حتی مردم اتفاق نظر دارند که وضعیت ایران در این زمینه مطلوب نیست و همه امیدها به سند مرکز ملی فضای مجازی درباره صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بسته شده است.

 

اما این سند مربوط به کودکان شامل چه مواردی است که قرار است معجزه کند و همه سرنخ های گم شده و جزیره های پراکنده دستگاه های مسئول را به هم وصل کند تا بالاخره، کم و کاستی و ایرادات قوانین و مقررات فعلی در صیانت از کودکان و نوجوانان از میان برود. «محمدحسین سیاح طاهری»، از تدوین کنندگان سند صیانت از کودکان در فضای مجازی در مرکز ملی فضای مجازی در این باره توضیح می دهد: نخستین محور از این سند به طراحی الگوی جامع صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی اختصاص یافته است. این محور شامل موضوعات آموزشی، تربیتی، فنی و حقوقی است. محور دوم شامل خدمات آموزش و ترویج است که به کودکان و والدین در ارتباط با فضای مجازی ارایه می شود. سومین محور به حمایت از تولید محتوا و فعالیت های لازم در حوزه تولید محتوا اختصاص یافته است. محور بعدی مربوط به سرویس های ایمن و ابزارهای مورد نیاز در حوزه مراقبت است. محور پنجم،  مشاوره، امداد و ایجاد خط کمکی است. محور ششم، پشتیبانی سرویس های قضایی و انتظامی از افراد آسیب دیده احتمالی است.

سند ملی صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، اینترنت کودک مستقل از اینترنت عمومی با تولید محتوای گسترده‌ای مخصوص کودکان و نوجوانان است که امکاناتی را برای نظارت بر فرزندان در اختیار والدین قرار می‌دهد

 

وی گفت: دستاورد این سند این است که اینترنت کودکان مستقل از اینترنت عمومی جامعه باشد و تولید محتوای گسترده‌ای مخصوص کودکان و نوجوانان در فضای اینترنت صورت ‌گیرد و امکاناتی را در اختیار والدین و خانواده‌ها برای کمک به فرزندان قرار می‌دهد. 

 

به گفته سیاح، تعریف صیانت در فضای مجازی، در این سند جنبه ایجابی و سلبی دارد. همچنین بین تعریف خردسال، کودک و نوجوانان تفاوت قائل شده ایم که نحوه مواجهه هر یک از آنها با فضای مجازی و نحوه برخورد والدین، متفاوت است. همچنین محیط صیانت شده و فضای مجازی ویژه کودک مطابق با این سند، جدا از فضای مجازی بزرگسال است. ویژگی های محیط صیانت شده فضای مجازی از جمله میزان آزادی کودک و میزان کنترل والدین روی فرزند دیده شده است. همچنین همه نیازمندی های عمومی و ضروری کودک از جمله موتور جستجو، شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن ها مورد تاکید است و باید در یک محیط امن برای کودکان برآورده شوند. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مطالعه تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد باوجود نقش پررنگ خانواده‌ها در نظارت بر حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، اقدام و عمل فقط به عهده خانواده‌ها نیست؛ بلکه دولت و حاکمیت با سیاست‌گذاری و مداخله، میزان مسئولیت دستگاه‌های مرتبط را مشخص کرده و به این وسیله از افراط و تفریط هم جلوگیری می‌کنند.

 

در ایران هم قوانین موجود و اسناد بالادستی تکالیفی را برای هر دستگاه مشخص کرده بودند که این برنامه‌ها به طور شایسته محقق نشدند و نتیجه وضع فعلی است که می‌بینیم. این موضوع همواره به ویژه با سیاسی‌کاری درباره نهاد متولی محتوا در کشور، بین دستگاه‌ها پاسکاری شد و وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد در این زمینه به جای اقدام مناسب و واقعی، کارنامه‌ای بد و پر از دعوای سیاسی‌ را از خود به جای گذاشتند. شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای هم از دیگر نهادهای دارای مسوولیت هستند که همواره نقد کندی و تاخیر متوجه آنها بوده است.

 

 

در سال‌های گذشته تکالیفی درباره صیانت از کودک و نوجوان بر عهده وزارت ارتباطات گذاشته شده است

 

معمولا در قوانین مرتبط با کودک و نوجوان در ایران، مواردی به بحث فضای مجازی اینترنت اختصاص یافته است.

 

دستگاه‌های دیگری هم عهده دار تکالیفی در زمینه صیانت از کودکان در اینترنت هستند