پیامدهای منطقه ای مذاکرات هسته ای ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ بازگشت ایالات متحده آمریکا به اجرای توافق هسته ای چندجانبه ایران (2015) احتمالاً منجر به ایجاد آشتی پایدار بین ایران و كشورهای شورای همکاری خلیج فارس نخواهد شد. رهبران و مقامات ایران بر این تاکید دارند که هر گونه مذاکره جدید با ایالات متحده فقط متناسب با چارچوب مندرج در برجام باشد. آنها تاکنون هیچ تمایلی به پذیرش «مذاکرات بعدی» برای اجرای محدودیت طولانی مدت در حوزه برنامه موشکی و سیاست های منطقه ای نشان نداده اند. با این حال، رهبران ایران مایل به گفتگو با قدرت های منطقه ای و خارجی برای حل منازعات منطقه ای هستند.

بایدن و معمای سیاست منطقه ای ایران
در اواخر ماه فوریه ، دولت بایدن رسماً پیشنهاد داد که مایل است برای دستیابی به بازگشت متقابل به برجام با ایران همکاری کند. ایالات متحده آمریکا برای کاهش هراس و نگرانی بازیگران منطقه ای متعهد شد که در مورد بازگشت احتمالی به برجام با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (و اسرائیل) مشورت می کند. با این حال، دولت جدید اعلام کرده که با درخواست کشورهای منطقه در زمینه « لغو تحریم ها مشروط بر قطع حمایت ایران از گروه های مسلح منطقه ای» حمایت و پشتیبانی نمی کند و از این طریق مانع مذاکرات هسته ای با ایران نخواهد شد.

برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس نگران هستند که پایبندی ایالات متحده به برجام باعث خروج ایالات متحده از خلیج فارس و تمرکز مجدد به سمت آسیا یا سایر نگرانی های امنیتی شود. اگر ایالات متحده برای نخستین بار به تعهدات خود در مورد لغو تحریم ها عمل کند؛ ایران تمایل خود را برای بازگشت به تعهدات برجامی ابراز خواهد کرد. در دوره ترامپ یا اکنون در دولت بایدن، هیچ رهبر و مقام ایرانی تمایلی به مذاکره در مورد توافق هسته ای تجدید نظر شده یا ضمیمه ای که محدودیت های نامشخص و الزام آور فعالیت های منطقه ای ایران را اعمال کند، نشان نداده است.

از نظر رهبران ایران، حمایت تهران از بازیگران غیر دولتی منطقه ای، واکنشی به مداخلات بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای است. موضع ایران این است که با هرگونه محدودیت اجباری در عملیات منطقه ای خود که به طور مشابه در سایر دولت ها اعمال نمی شود موافقت نخواهد کرد. در مورد سوریه، رهبران ایران اصرار دارند که مداخله ایران در جنگ داخلی آن کشور به دعوت دولت سوریه است که یک عضو سازمان ملل شناخته شده است. قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که تاییدکننده برجام می باشد حاوی منع الزام آور صادرات تسلیحات توسط ایران بود. مطابق قطعنامه 2231، تحریم تسلیحات در 18 اکتبر 2020 منقضی شد و دیگر لازم الاجرا نیست.حتی اگر چشم انداز هرگونه توافق دوجانبه یا چند جانبه ای که فعالیت های منطقه ای ایران را محدود کند، ناچیز است؛ اما مقامات ایرانی به طور قاطع بحث های دیپلماتیک برای حل منازعات و تنش های منطقه ای را رد نمی کنند. به طور گسترده، برای کاهش تنش، ایران تمایل خود را برای شرکت در گفتگوهای منطقه ای ابراز کرده است.

مذاکرات منطقه ای امکان پذیر است
در جلسات مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر 2019، حسن روحانی رئیس جمهور ایران طرحی را به نام "صلح هرمز" پیشنهاد داد که ایران تمایل خود را برای دستیابی به همکاری های منطقه ای در زمینه امنیت و سایر موضوعات ابراز کرده است. در اوایل فوریه 2021 ، با توجه به مداخله گسترده ایران در منطقه، مارتین گریفیتس، فرستاده ویژه سازمان ملل در یمن ،برای نخستین بار از زمان آغاز ماموریت خود برای «حمایت و پشتیبانی از توافق بین طرفین متخاصم در مورد آتش بس، اقدامات فوری بشردوستانه و از سرگیری روند سیاسی» به ایران سفر کرد.

در زمان دولت اوباما، ایران در «نشست وین» چند جانبه - در كنار آمریكا ، 16 كشور دیگر اتحادیه اروپا، سازمان ملل و اتحادیه عرب كه سعی در تهیه راه حلی برای جنگ داخلی سوریه داشتند، مشاركت داشت. ایران تاکنون مذاکرات دوجانبه با کشورهای منطقه ای را برای کاهش تنش های منطقه ای رد نکرده است. در اواسط سال 2019 با تشدید تنش ها در خلیج فارس، ایران میزبان مقامات امنیتی دریایی امارات برای مذاکرات بود.حتی اگر برجام به طور کامل احیا و چند مسئله چالش برانگیز منطقه حل و فصل شود. با این وجود تصور آشتی پایدار بین ایران و همسایگان خلیج فارس دشوار می باشد.عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس که اخیراً با اسرائیل عادی سازی کرده اند درصدد حفظ یک ساختار قدرت منطقه ای می باشند که به نفع ایالات متحده، اسرائیل و کشورهای مسلمان سنی است که به ویژه با ایران و مسلمانان شیعه مخالف هستند.

در زمان دولت اوباما، ایالات متحده، برجام را به عنوان «نخستین گام» در جهت تغییر روابط ایالات متحده و ایران از یک خصومت متقابل بی وقفه به یک رابطه که به تدریج می تواند همکاری بیشتر ایالات متحده آمریکا و ایران در مورد سایر موضوعات را در نظر بگیرد، تصور می کرد. در مقابل به نظر می رسد که ایران این توافق را به عنوان یک معامله یک طرفه می داند که هدف اصلی آن تنها کاهش تحریم ها بود و هیج امتیاز دیگری را به دنبال نخواهد داشت. اما همچنان این سوال بدون پاسخ مانده که آیا ایالات متحده اکنون می تواند بازگشت به برجام را به یک روند منطقه ای گسترده تر تبدیل کند که باعث کاهش تنش در خلیج فارس و منطقه خاورمیانه شود.