ایران و سه عضو خاطی برجام/ از صدور قطعنامه در شورای حکام و قطعنامه‌ای که در میانه راه متوقف شد
در سالی که گذشت سه کشور اروپایی عضو برجام نه تنها همچون گذشته به تعهداتشان عمل نکردند، بلکه بانی دو قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شدند، که یکی تصویب شد و دیگری در میانه راه متوقف.
به گزارش راهبرد معاصر در سالی که گذشت سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، انگلیس و فرانسه) و به گفته محمدجواد ظریف سه کشور خاطی توافق، نه تنها مثل گذشته به تعهداتشان (+) در چارچوب برجام عمل نکردند، بلکه با صدور بیانیه‌هایی در این مدت نسبت به اقدامات جبرانی ایران در برجام واکنش نشان دادند. از یک سو قطعنامه‌ای را به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کردند که در این شورا تصویب شد و از سوی دیگر در ماه پایانی سال گذشته مبدع قطعنامه‌ای دیگر علیه ایران در شورای حکام شدند که در میانه راه از این تصمیم عقب‌نشینی کردند.
البته این عقب نشینی حاصل مقاومت ایران و رایزنی‌هایی بود که در این مدت صورت گرفت. آنگونه که «کاظم غریب آبادی» نماینده دائم ایران در آژانس عنوان کرد رایزنی‌های گسترده با اعضای شورای حکام در وین و پایتخت‌ها، ارسال نامه وزیر امور خارجه به همتایان خود در کشورهای عضو شورای حکام، تشریح مواضع ایران برای اعضای شورا و آژانس در قالب یک متن توجیهی، فعال کردن ظرفیت دبیرخانه آژانس و مدیرکل برای تلاش در جهت حفظ همکاری‌ها و تعاملات، هماهنگی ویژه با روسیه و چین و اعلام مخالفت قطعی آنها با قطعنامه و ارسال پیام‌های اصولی از سوی رئیس جمهور، وزیر امور خارجه، رئیس سازمان انرژی اتمی و معاون سیاسی وزیر امور خارجه از جمله این موارد بوده است. (اینجا بخوانید)
در سالی که گذشت همچون سال‌های قبل فقط شاهد اعلام مواضع از سوی سه کشور اروپایی مبنی بر تعهد آنها به حفظ برجام بودیم، ولی عملا هیچ اقدام عملی در این راستا صورت نگرفت. در همین خصوص نیز «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران ۱۳ اسفند ماه دور جدید رایزنی‌های سیاسی ایران و یونان اعلام تعهد سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان برای حفظ برجام را ناکافی خواند و افزود: خویشتنداری جمهوری اسلامی ایران در خلال چهار سال گذشته مهمترین عامل حفظ برجام بوده است.
در ادامه به برخی از اقدامات و مواضع سه کشور اروپایی در سال ۱۳۹۹ اشاره شده است.
دهم خرداد ماه سخنگویان وزرای خارجه انگلیس، فرانسه، آلمان و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای مشترک، بازگشت ایران به تعهدات برجامی را خواستار شدند. (اینجا بخوانید)
سه کشور اروپایی ۲۷ خرداد ماه (+) نیز در بیانیه‌ای ضمن متهم کردن ایران به «نقض» برجام عنوان کردند: «به عنوان طرف‌های برجام تداوم حمایت‌مان از این توافق و تعهدمان برای همکاری در جهت حفظ و اجرای کامل آن را یادآور می‌شویم. ما به شدت از نقض تعهدات هسته‌ای توسط ایران که تبعات جدی و برگشت‌ناپذیر اشاعه‌ای داشته نگران هستیم.» آنها همچنین گفتند که اقدام آنها در کلید زدن مکانیسم موسوم به «ساز و کار حل و فصل اختلافات در برجام» از روی حسن نیت بوده است.
* صدور قطعنامه شورای حکام آژانس
این سه کشور همچنین پیش نویس قطعنامه‌ای را به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کردند و این شورا نیز ۳۰ خرداد ماه اولین قطعنامه ضد ایرانی پیشنهاد شده از سوی تروئیکای اروپایی از سال ۲۰۱۲ را به بهانه عدم همکاری تهران با تحقیقات آژانس با ۲۵ رأی موافق، ۲ رأی مخالف و ۷ رأی ممتنع تصویب کرد. ۲۵ کشوری که به این قطعنامه رای مثبت دادند شامل استرالیا، بلژیک، برزیل، کانادا، اکوادور، مصر، استونی، فرانسه، آلمان، غنا، یونان، مجارستان، ایتالیا، ژاپن، کویت، مراکش، نیجریه، نروژ، پاناما، عربستان سعودی، سوئد، انگلیس، آمریکا، اروگوئه و آرژانتین بودند. البته چین و روسیه به آن رای منفی دادند. (بیشتر بخوانید)
سه کشور مذکور همچنین ۳۰ خرداد ماه در بیانیه‌ای اعلام کردند: «ما برای حفظ برجام به آن پایبند خواهیم ماند و از ایران می‌خواهیم تمامی اقداماتی که در تضاد با توافق بوده را بازگردانده و بدون تاخیر به پایبندی کامل بازگردد. ما بار دیگر آمادگی خود برای تعامل اساسی با ایران را اعلام می‌کنیم.» (اینجا بخوانید)
وزیر امور خارجه ایران نیز ۳۰ خرداد ماه در پیامی در توئیتر با انتقاد از ناتوانی سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس از انجام تعهدات برجامی خود، آنها را همدست رئیس‌جمهور آمریکا و نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی خواند و تاکید کرد که این سه کشور در جایگاه موعظه ایران قرار ندارد.
از سوی دیگر، سخنگوی وزارت خارجه انگلیس ۱۴ تیر ماه به نامه «محمدجواد ظریف» به «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که طی آن یک بار دیگر موارد عدم پایبندی کشورهای اروپایی را طبق بند ۳۶ برجام به کمیسیون مشترک جهت حل و فصل ارجاع داد، واکنش نشان داد و گفت: «انگلیس به برجام متعهد است، اما این توافق با عدم پایبندی سیتماتیک ایران در خطر قرار دارد. اگر ایران خواستار منفعت از برجام است باید تعامل سازنده با طرح پیشنهادی سه کشور اروپایی (ساز و کار حل اختلاف) داشته و بر اساس توافق، تعهدات خود را اجرا کند.» (اینجا بخوانید)
البته سه کشور اروپایی عضو برجام اوایل شهریور ماه نیز بعد از اعلام رسمی تصمیم آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه، بلافاصله با صدور بیانیه مشترکی با اقدام آمریکا مخالفت کردند. این سه کشور ۲۹ شهریور ماه در نامه‌ای به شورای امنیت اعلام کردند تعلیق تحریم‌ها علیه ایران بعد از تاریخ ۲۰ سپتامبر کماکان ادامه خواهد داشت.
«آنا گویگون» نماینده فرانسه در شورای امنیت سازمان ملل نیز چهارم شهریور ماه در نشست مجازی شورای امنیت سازمان ملل موضع تروئیکای اروپا درباره ابلاغیه آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران را اعلام کرد و گفت: «ذیل قطعنامه ۲۲۳۱، آمریکا کشور عضو برنامه جامع اقدام مشترک به شمار نمی‌آید و بنابراین ابلاغیه آمریکا (برای فعال سازی مکانیزم ماشه) موثر در نظر گرفته نمی‌شود.»
وزرای خارجه سه کشور اروپایی عضو برجام، ۳۰ شهریور ماه هم در بیانیه‌ای مشترک در واکنش به ادعای آمریکا درباره بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، بر تعهد کامل خود به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تاکید کردند. (جزییات بیشتر)
در آستانه پایان یافتن محدودیت‌های تسلیحاتی ایران، «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان هشتم مهر ماه در هفتاد و پنجمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد از خاتمه محدودیت‌های تسلیحاتی علیه ایران ابراز نگرانی کرد. (بیشتر بخوانید)
۱۶ مهر ماه نیز «دومینیک راب» وزیر خارجه انگلیس در اظهاراتی در جلسه پارلمان این کشور از اضافه کردن مفاد جدید به «برجام» استقبال کرد، اما بر ضرورت پایبندی به این توافق هسته‌ای تا زمان پدیدار شدن چشم‌انداز مربوط به توافقات گسترده‌تر تأکید کرد.
۲۹ آبان ماه ۳ کشور اروپایی در بیانیه‌ای خطاب به شورای حکام آژانس مدعی شدند که علی‌رغم تلاش‌های مبتنی بر «حسن نیت» آنها ایران، اقدامات متعددی در نقض این توافق انجام داده است. (اینجا بخوانید)
از دیگر سو استاندارد دوگانه سه کشور اروپایی در پی ترور شهید محسن فخری زاده دانشمند هسته‌ای و دفاعی ایران بود. آنچنان که در پی ترور شهید محسن فخری زاده سه عضو اروپایی برجام و اکثر کشورهای اروپایی نه تنها این اقدام را محکوم نکردند، بلکه ایران را به خویشتنداری فراخواندند. (بیشتر بخوانید)
نصب سانتریفیوژهای جدید در تأسیسات غنی سازی نطنز واکنش این سه کشور را نیز به همراه داشت.آنها ۱۷ آذر ماه در بیانیه‌ای مشترک ضمن ابراز نگرانی از تصمیم ایران برای نصب سانتریفیوژهای جدید در تاسیسات نطنز، ادعا کردند این اقدام ناقض توافق هسته‌ای و مخالف دیپلماسی است.
علاوه بر این، کمیته روابط خارجی پارلمان انگلیس (+) آذر ماه نیز در گزارشی مغرضانه از دولت جانسون درخواست کرد تا اقداماتی را علیه جمهوری اسلامی در پیش بگیرد و به دنبال جایگزینی برای برجام باشد.
اول دی ماه نیز نشست وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۴ به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به صورت مجازی برگزار و در پایان وزرا در بیانیه‌ای ضمن تأکید بر تعهدشان برای حفظ برجام، اعلام کردند که قطعنامه ٢٢٣١ هم‌چنان کاملا لازم‌الاجراست. (اینجا بخوانید)
لازم به ذکر است وزیر امور خارجه ایران (+) در این نشست به اتحادیه اروپا و به ویژه سه کشور اروپایی هشدار داد که این آخرین شانس آنها برای نجات برجام است.
سه کشور اروپایی همچنین ۲۷ دی ماه در بیانیه‌ای درباره آمادگی برای تولید اورانیوم فلزی به عنوان سوخت راکتور تحقیقاتی تهران «عمیقاً ابراز نگرانی» کرده و از تهران خواستند به تعهدات برجامی خود بازگردد. (جزییات بیشتر)
«سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به این بیانیه عنوان کرد: پرسشنامه اطلاعات طراحی کارخانه اورانیوم فلزی اصفهان هنوز به آژانس ارائه نشده و این اقدام، پس از انجام تمهیدات لازم و در مهلت تعیین شده در قانون انجام خواهد شد. (اینجا بخوانید)
سازمان انرژی اتمی نیز در بیانیه‌ای در پاسخ به این بیانیه اعلام کرد: این سازمان هنوز اطلاعات پرسشنامه طراحی کارخانه اورانیوم فلزی را به آژانس ارائه نکرده و پس از انجام تمهیدات لازم و در زمان مقتضی و مهلت تعیین شده در قانون این اقدام انجام می‌شود
وزارت امور خارجه فرانسه ۲۳ بهمن ماه از ایران خواست از برداشتن گام‌هایی که می‌تواند به «وخیم‌تر شدن» وضعیت توافق هسته‌ای منجر شود خودداری کند. (اینجا بخوانید)
فرانسه، آلمان و انگلیس۲۴ بهمن با صدور یک بیانیه مشترک، تولید اورانیوم فلزی در ایران را «مایه نگرانی» خواندند و بدون اشاره به نقض عهدهای مکرر خودشان، ایران را به نقض تعهدات برجامی متهم کردند. (جزییات بیشتر)
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران (+) ۲۴ بهمن در توئیتر از موضع کشورهای اروپایی درباره ایران انتقاد کرد و نوشت سه کشور اروپایی برای انجام وظایف خود تحت برجام تاکنون چه کاری انجام داده‌اند؟
آلمان اواخر بهمن ماه نیز از تصمیم ایران برای توقف اجرای پروتکل الحاقی انتقاد کرد. هایکو ماس وزیر امور خارجه آلمان نیز ۳۰ بهمن ماه در اظهاراتی مدعی شد اقدامات اخیر ایران بازگشت آمریکا به این توافق را به خطر می‌اندازد.
در این مدت سه کشور اروپایی نشستی مجازی را با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه جدید آمریکا برگزار کرده و بعد از برگزاری نشست در ۳۰ بهمن ماه بیانیه‌ای صادر کردند. سه کشور به همراه آمریکا از ایران خواستند از برداشتن گام‌های بیشتر به خصوص در زمینه تعلیق اجرای پروتکل الحاقی و محدودسازی فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران خودداری کند. سه کشور اروپایی و آمریکا، نگرانی‌های مشترک خود را از اقدامات اخیر ایران در تولید اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۲۰ درصد و اورانیوم فلزی ابراز کرده و اعلام کردند که این فعالیت‌ها هیچ توجیه منطقی برای فعالیت‌های صلح‌آمیز ندارد و تولید اورانیوم فلزی گامی اساسی در جهت ساخت سلاح هسته‌ای است. (اینجا بخوانید)
ظریف وزیر امور خارجه هم در توئیتی ۳۰ بهمن در واکنش به بیانیه تروئیکای اروپا و ابراز نگرانی از اقدامات جبرانی ایران، با بیان اینکه اقدام را با اقدام پاسخ می‌دهیم، نوشت: تدابیر جبرانی ما پاسخی است به نقض‌های آمریکا و تروئیکای اروپا و به جای سفسطه و قرار دادن بار مسؤولیت بر دوش ایران، به تعهدات خود عمل کنید.
در آستانه اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها نیز شاهد رایزنی‌های تلفنی بودیم، گفت‌وگوی تلفنی صدراعظم آلمان، رئیس جمهور سوئیس و رئیس شورای اروپا با حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور.
توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در پنجم اسفند ماه و در راستای اجرایی شدن ماده ششم قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران واکنش سه کشور اروپایی را به همراه داشت و آنها پنجم اسفند ماه در بیانیه‌ای از این اقدام ابراز تأسف کردند. سه وزیر اروپایی در این بیانیه از ایران خواستند تمامی اقداماتی که باعث کاهش شفافیت می‌شود را به عقب برگردانده و همکاری‌های کامل و به موقع را با آژانس اتمی به عمل آورد. (اینجا بخوانید)
«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هفتم اسفند ماه در توئیتی نوشت: «تروئیکای اروپا هم مقصر است که به مدت سه سال هیچ تجارتی را با ایران انجام نداد. آمریکا و تروئیکای اروپا باید این علت را برطرف کنند، نه اینکه از ایران بخواهند اقدامات جبرانی مبتنی بر بند ۳۶ برجام را متوقف کند.
* قطعنامه‌ای که در میانه راه متوقف شد
پس از توقف نظارت‌های فراپادمانی و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، اخباری شنیده شد مبنی بر اینکه سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، انگلیس و فرانسه) با حمایت آمریکا پیش نویس قطعنامه‌ای را علیه ایران تنظیم کرده‌اند، ولی عملا صدور این قطعنامه متوقف شد. ۱۴ اسفند ماه اعلام شد که سه کشور اروپایی عضو برجام از این تصمیم عقب نشینی کرده و در این زمینه بیانیه‌ای صادر کردند.
آنها مدعی شدند که به برجام متعهد هستند و ایران را به «نقض» برجام متهم کرده و گفتند که از این بابت نگران هستند. در این بیانیه آمده بود: «اعلانیه ایران مبنی بر اینکه دیگر اجازه اجرای ترتیبات نظارتی مرتبط با برجام را نخواهد داد و اجرای پروتکل الحاقی را متوقف خواهد کرد، جای نگرانی ویژه دارد. این اقدام اطمینان یافتن از صلح‌آمیز ماندن فعالیت‌های ایران را برای جامعه بین‌المللی دشوارتر خواهد کرد.»
انگلیس، فرانسه و آلمان در این بیانیه از تفاهم موقت بین ایران و آژانس اتمی استقبال کرده و تأکید کردند که: «ایران بایستی کاملاً با آژانس اتمی همکاری کند تا اطمینان حاصل شود که آژانس قادر است مأموریت گزارش‌دهی خودش را اجرا کند.»
آنها درباره دلیل عقب‌نشینی از تصمیم خود برای صدور این قطعنامه هم اعلام کردند: «با وجود حمایت آشکار از این قطعنامه در شورای حکام آژانس اتمی ما فعلاً تصمیم گرفته‌ایم این اقدام را متوقف کنیم تا به مدیرکل آژانس برای اجرای تلاش‌های جدید ایشان با هدف شکستن این بن‌بست و حل و فصل بدون تأخیر اختلافات مذکور -اقداماتی که مدیر کل در هفته جاری آنها را به شورا اعلام کرد- فرصت بدهیم.» (اینجا بخوانید)
از جمله تحولات پایانی سال گفت‌وگوی تلفنی روحانی با «بوریس جانسون» بود و بعد از آن دفتر نخست‌وزیری انگلیس در بیانیه‌ای اعلام کرد جانسون در تماس تلفنی با حسن روحانی گفته که کشورش به برجام پایبند است، اما ایران باید «نقض توافق» را متوقف کند. حسن روحانی (+) هم خطاب به نخست‌وزیر انگلستان، با تأکید بر اینکه آمریکا با مذاکره از برجام خارج نشد که برگشتش مستلزم مذاکره باشد، گفت: اگر دنبال دیپلماسی هستیم راه روشن، رفع تحریم ها و ایفای تعهدات آمریکاست و گزینه دیگری وجود ندارد.
اواخر اسفند ماه نیز بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس در سخنرانی در پارلمان این کشور اظهار داشت: «به شدت نگران نفوذ ایران در منطقه، به ویژه رفتارهای مخرب این کشور هستیم. ما به ویژه نگران خطر تولید سلاح اتمی توسط ایران هستیم»./فارس