جدال بر سر بیت المقدس و تعویق احتمالی انتخابات در فلسطین

به گزارش راهبرد معاصر؛ از زمان اشغال سرزمین های فلسطینی در سال 1948 و نزاع ها و گفتگوهای پی در پی بر سر مسئله فلسطین و آینده این ملت، حساس ترین بحران و نقطه نزاع طرفین به شهر تاریخی و مقدس بیت المقدس باز می گردد. فارغ از موضع مقاومت فلسطینی مبنی بر آزاد سازی تمامی سرزمین های اشغالی، موضع جناح سازشکار فلسطینی به رهبری تشکیلات خودگردان فلسطینی درباره آینده بیت المقدس نیز در نقطه مقابل خواست صهیونیست ها قرار دارد. نگاه متفاوت و متعارض طرفین درباره بیت المقدس، سرنوشت و آینده این شهر را در هاله ای از ابهام قرار داده است. تمام جناح های دست راستی و دست چپی اسرائیل بیت المقدس را پایتخت همیشگی و ابدی اسرائیل قلمداد می کنند. انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس نیز موضع طرف اسرائیلی را در این باره بیش از پیش تقویت نموده است.

طرف سازشکار فلسطینی اما با استناد به تاریخ و قطعنامه های شورای امنیت، بیت المقدس شرقی (بخش تاریخی این شهر)، را از آن خود دانسته و آن را پایتخت کشور فلسطینی قلمداد می کنند. اکنون و در آستانه برگزاری انتخابات در سرزمین های فلسطینی پس از پانزده سال، ظن آن می رود که بالا رفتن تنش ها در سرزمین های اشغالی و بویژه در شهر بیت المقدس همچون سدی در برابر برگزاری انتخابات عمل نماید، امری که زمینه تعارض و شکاف فزاینده را در میان گروه های فلسطینی فراهم خواهد آورد. بیت المقدس در خلال روزهای اخیر و همزمان با ماه مبارک رمضان، شاهد رویارویی یهودیان افراطی و شهرک نشین با عرب های ساکن این شهر بوده است، امری که به جدال محدود نظامی میان مقاومت فلسطینی و ارتش صهیونیستی منتهی شده است. سرزمین های اشغالی در طول یک هفته اخیر شاهد موشک پراکنی مقاومت در حمایت از ساکنین بیت المقدس بوده و صهیونیست ها نیز به کرات و در سلسله حملاتی زمینی و هوایی، مواضع حماس را زیر آتش گرفته اند.

نگرانی از بالا گرفتن تنش ها فضای مستعدی را برای طرف صهیونیستی فراهم آورده که در مسیر برگزاری انتخابات پیش رو در فلسطین سنگ اندازی نماید. بر مبنای آنچه محمود عباس و تشکیلات خودگردان فلسطینی پیشتر اعلام نموده بودند، انتخابات مجلس قانون‌گذاری در 22 ماه مه 2021، انتخابات ریاست تشکیلات در 31 ژوئیه 2021 و انتخابات مجلس ملی در 31 اوت 2021 برگزار خواهد شد. اکنون و در حالی که قریب به یک ماه تا زمان برگزاری اولین انتخابات زمان باقی مانده است، شماری از تحلیلگران و محافل رسانه ای از احتمال تعلیق انتخابات سخن به میان آورده اند، امری که بی گمان ضربه ای مهلک بر پیکر فلسطینی ها قلمداد خواهد شد. در این نوشتار به بررسی موانع احتمالی پیش روی برگزاری انتخابات در موعد مقرر خواهیم پرداخت.

نگرانی ابومازن از شکست در انتخابات

از زمان مرگ مشکوک یاسر عرفات رهبر پیشین تشکیلات خودگردان فلسطینی در 2004 ، محمود عباس ملقب به ابومازن به عنوان رهبر این تشکیلات، عملا زمام امور را در کرانه باختری در دست داشته و به عنوان رهبر فلسطینی ها در جامعه بین المللی به گفتگو پیرامون آینده جامعه فلسطین مبادرت ورزیده است. انتخابات 2006 در کرانه باختری و نوار غزه و پیروزی دور از انتظار حماس در انتخابات فوق الذکر با خشم عباس، اسرائیل و ایالات متحده آمریکا همراه شد. همین مسئله موجب گردید تا در فتح به رهبری عباس با عدم پذیرش عملی نتایج فوق الذکر زمینه نزاع میان فلسطینی ها را فراهم آورد. از مقطع یاد شده تا به اکنون، کنترل کرانه باختری تحت مدیریت عباس بوده و حماس عهده دار مسئولیت باریکه غزه شده است، امری که به شکاف روزافزون میان گروه های فلسطینی منتهی شده است.

ناکامی ابومازن در دستیابی به حقوق اولیه فلسطینی ها در خلال هفده سال گذشته و ایجاد شکاف در میان تشکیلات فتح، او را بسیار نگران ساخته تا بدان جا که به گفته ی برخی منابع فلسطینی، ابومازن بدلیل نگرانی از پیروزی احتمال رقبا در انتخابات، بی میل نیست تا به بهانه های واهی زمینه تعلیق انتخابات داخلی را فراهم آورد. از چند دستگی‌ موجود در جنبش فتح بعنوان یکی از خصیصه‌ های بارز انتخابات آتی نام برده می‌شود. جنبش فتح اکنون به سه جریان تقسیم شده است؛ جریان نخست به رهبری محمود عباس و جریان دوم به رهبری ناصر القدوة، نبیل عمرو، مروان البرغوثی و جریان فرماندهان دوران یاسر عرفات و جریان اصلاحی سوم به رهبری محمد دحلان. در این میان مروان البرغوثی هنوز تصمیم قطعی خود را برای پیوستن به یکی از این جریان‌ها اتخاذ نکرده است. از جریان محمود عباس بدلیل نفوذ بالا در میان بدنه‌ی فتح و همچنین دارا بودن حمایت های بین‌المللی و رسمیت داشتن در مجامع جهانی به عنوان نماینده فلسطینی‌ها همچنان بعنوان قدرتمندترین جناح موجود در فتح نام برده می‌شود.

محمود عباس و متحدینش می‌کوشند تا با ایجاد فهرستی واحد از سوی فتح در انتخابات‌ های پیش‌ رو زمینه تداوم استیلا و نفوذ خویش در فتح و تشکیلات خودگردان فلسطینی را فراهم آورد. با این وجود شماری از رقبای عباس، بسادگی تن به این مسئله نداده و شرط و شروط‌های متعددی را پیش کشیده‌اند. ناصر القدوة خواهر زاده یاسر عرفات و شماری از فرماندهان دوره‌ی عرفات که در دوره‌ی عباس به حاشیه رانده شده‌اند در صدر مخالفین یکه‌ تازی ابومازن قرار گرفته‌اند. اعتراض‌های لفظی ناصر القدوة در جلسات اخیر فتح و انتقادهای تند و تیز وی خطاب به رهبران تشکیلات خودگردان فلسطینی، چالش‌ وسیعی را پیش روی ابومازن قرار داده است. ناصر القدوة و متحدینش بر آنند تا با ارائه لیستی مستقل وارد گود انتخابات شوند، امری که در صورت تحقق ضربه‌ی مهلکی را بر هم‌پیمانان ابومازن وارد خواهد آورد. القدوه پیشتر در اظهاراتی گفته‌است: «نظام سیاسی فلسطین دیگر قابل اصلاح نیست و باید تغییرش داد». وی صراحتا اظهار داشته بود که: «من از اصطلاح راه حل دو دولت متنفرم. هدف اصلی استقلال ملی است و ما با راه حل دو کشور یا بدون آن، از استقلال طلبی دست نخواهیم کشید». وی تفاهم بین جنبش‌های فتح و حماس در مورد انتخابات را «معامله ای برای حفظ برخی از منافع فردی به قیمت منافع ملی» توصیف کرد و گفت که من این تفاهم را رد می‌کنم و از حضور در لیست مشترک با حماس در انتخابات امتناع می‌ورزم.

از مروان البرغوثی به عنوان یکی از رهبران دربند فتح به عنوان شخصیت کلیدی دیگری در انتخابات پیش رو نام برده می‌شود. شخصیتی که طرفین دخیل در پروسه انتخابات، در پی جلب نظر مساعد وی برآمده‌اند. در همین راستا القدوه از مروان البرغوثی عضو برجسته فتح که در زندان اسرائیل به سر می‌برد، خواسته بود تا تصمیم خود در خصوص انتخابات آتی را مشخص کند. وی همچنین از اعلام حمایت خود از البرغوثی در صورت نامزدی برای ریاست تشکیلات فلسطین خبر داده بود.

ابومازن همچنین ناچار به رویارویی با جریان قدرتمند محمد دحلان است که چندی پیش و به صورت غیابی بنا به اتهام فساد در دادگاهی فلسطینی محکوم شده و ابومازن وی را از فتح رانده است. دحلان که مدت مدیدی ریاست سرویس امنیتی فلسطین را در کارنامه خویش دارد از نفوذ فزاینده ‌ای در میان فلسطینی‌ها به ویژه در باریکه غزه برخوردار است. ارتباطات وسیع وی با برخی دول عربی و در راس آن‌ها امارات متحده عربی و طرح برخی مباحث نظیر همکاری او با سرویس ‌های امنیتی اسرائیل و نقش احتمالی‌اش در مرگ یاسر عرفات، چهره‌ای دوگانه از دحلان ارائه داده که او را محبوب برخی و مغضوب برخی دیگر قرار داده است.

تلاش برای ممانعت از لیست ‌های متعدد از سوی رهبران فتح و تاکید بر تداوم حضور عباس در راس تشکیلات خودگردان فلسطینی را می‌توان خطوط قرمز ابومازن پیش از انتخابات دانست. خطوطی که وی تلویحا اعلام نموده برای تحقق آنها، در صورت لزوم به زور نیز متوسل خواهد شد. از همین رو برخی محافل منطقه ابراز نگرانی نموده اند که اقدامات اخیر صهیونیست ها و مخالفت احتمالی آنان با برگزاری انتخابات در قدس شریف، فرصت مناسبی را برای ابومازن فراهم آورده و برگزاری انتخابات در موعدد مقرر را به تعویق اندازد.

ممانعت از برگزاری انتخابات در بیت المقدس شرقی

با وجود تاکید سازمان ملل متحد و قطعنامه های شورای امنیت مبنی بر تعلق بیت المقدس شرقی و اماکن مقدس موجود در آن به فلسطینی ها، طرف صهیونیستی بر خلاف مفاد گفتگوهای اسلو نه تنها از در اختیار قرار دادن امور در این منطقه به فلسطین ها ابا ورزیده، بلکه به طرق مختلف از جمله تخریب منازل فلسطینی ها و ممانعت از ساخت ساز آنان در این منطقه و ساخت صدها شهرک اسرائیلی در اطراف بیت المقدس، عملا تمامی راه های منتهی از کرانه باختری به بیت المقدس را مسدود نموده و سرزمین های فلسطینی را سه پاره نماید.

اهمیت مذهبی و تاریخی این شهر نزد یهودیان و صهیونیست ها موجب شده تا در مسیر برگزاری احتمالی انتخابات در این شهر سنگ اندازی نمایند. «محمد اشتیه»، نخست‌وزیر تشکیلات خودگردان فلسطین در جدیدترین اظهار نظرش خبر داده که اسرائیل تاکنون اجازه راه‌اندازی مراکز انتخاباتی در بیت‌المقدس را نداده است. از دوستان فلسطین خواست که اسرائیل را از این بابت تحت فشار قرار دهند تا مردم بیت‌المقدس بتوانند در انتخابات شرکت کنند. مسئله اجرای انتخابات در قدس موجب مجادلات بسیار و ایجاد نگرانی از احتمال لغو انتخابات شده است. اسرائیل به درخواست اتحادیه اروپا درباره اجرای انتخابات در بیت المقدس پاسخ نداده و هیئت نظارت بر انتخابات فلسطین را هم به بیت المقدس راه نداده است. شادی عثمان، مسئول روابط عمومی دفتر اتحادیه اروپا در بیت المقدس، تأکید کرد که اتحادیه اروپا از اجرای انتخابات در همه اراضی فلسطینی ازجمله بیت المقدس حمایت می کند و از اسرائیل خواست که در این باره مانع تراشی نکند.

محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز صراحتا تأکید کرده است که برگزاری انتخابات فلسطین بدون قدس و حضور اهالی آن را نمی پذیرد. با گرفتن نزاع در میان ساکنین عرب بیت المقدس و یهودیان تندرو در خلال روزهای اخیر نیز دستاویزی شده تا به بهانه ی آن، طرف صهیونیستی از برگزاری مسالمت آمیز پروسه انتخابات در این شهر امتناع ورزد.

نگرانی از پیروزی حماس

ناکارآمدی فرایند گفتگوها میان تشکیلات خودگردان فلسطینی با رژیم صهیونیستی با میانجیگری آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه در طول سه دهه اخیر، زمینه تمایل بخش اعظمی از فلسطینی ها به جریان مقاومت و در راس آنها سازمان های حماس و جهاد اسلامی را فراهم آورد. کسب رای قابل اعتنا از سوی حماس در انتخابات 2006 در همین راستا قابل ارزیابی است. از زمان اعلام بازه ی زمانی انتخابات پیش رو، شماری از غربی و عربی تلویحا ابراز نگرانی خویش از پیروزی احتمالی حماس در انتخابات و بهم خوردن مجدد توازن قوا در منطقه بیان نموده اند. از همین رو از هم اکنون چراغ سبز خویش نسبت به تعویق انتخابات را نشان داده و نسبت به تداوم ریاست ابومازن در راس تشکیلات خودگردان فلسطینی ابراز خرسندی نموده اند. روزنامه «times of israel» در مطلبی در همین زمینه نوشت: با وجود اعلام حمایت مصر و اردن از برگزاری انتخابات در فلسطین، اما دو کشور محافظه کاری و نگرانی شدیدی در خصوص رای آوردن جنبش حماس و در دست گرفتن نظام سیاسی فلسطین دارند. به گزارش این روزنامه، دو کشور اختلافاتی با حماس دارند که یکی از شاخه های گروه اخوان المسلمین محسوب می شود، گروهی که از مخالفان نظام سیاسی مصر و اردن است و یکی از تهدید های امنیت ملی اردن و مصر به شمار می رود. این روزنامه اسرائیلی نوشت دیدار اعلام نشده رؤسای اطلاعات مصر و اردن با «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در رام الله، تنها دو روز پیش از اعلام برگزاری انتخابات فلسطین انجام شد. غیث العمری، یک مسئول سابق در تشکیلات خودگردان فلسطین در این رابطه گفت: اردن و مصر به حماس به دید یک سازمان تروریستی می نگرند و معتقدند بالا آمدن حماس در انتخابات فلسطین مساله ای برای امنیت ملی دو کشور محسوب می شود.

در گزارشی مشابه یک سایت عبری زبان فاش کرد «آنتونی بلینکن»، وزیر امور خارجه امریکا و «گابی اشکنازی»، وزیر امور خارجه اسرائیل در چند روز گذشته در مکالمه ای تلفنی درباره راه های جلوگیری از پیروزی جنبش حماس در انتخابات فلسطین رایزنی کردند. سایت عبری والا گفت دو طرف بر سر عدم سنگ اندازی اسرائیل در مسیر انتخابات فلسطین به توافق رسیدند اما این نگرانی را ایجاد کردند که اختلافات داخلی جنبش فتح، حزب «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین را تضعیف، و راه را برای حماس هموار می کند. فضای فوق شرایطی را فراهم آوردن تا بدلیل نگرانی از قدرت گیری احتمالی حماس، فضا برای تعویق انتخابات فراهم آید.

سنگ اندازی نتانیاهو

سرزمین های اشغالی در خلال دو سال اخیر شاهد برگزاری چهار انتخابات پی در پی بوده است؛ انتخابات هایی که در آن هیچ یک از احزاب و جریان های صهیونیستی موفق به کسب حداقل رای لازم برای ایجاد کابینه نشده اند. چهارمین انتخابات آنچنان که بیم آن می رفت نه تنها راهکاری برای عبور از بحران ارائه نداده است، بلکه بر دامنه شکاف و نزاع در اسرائیل افزوده است. ریشه تنش ها اما به مخالفت های گسترده با تداوم نخست وزیری بنیامین نتانیاهو باز می گردد. نتانیاهو که پیشتر و در دهه نود سه سال سکان کابینه اسرائیل را عهده دار بود، از سال 2009 تا به امروز نیز به این جایگاه تکیه زده و خیالی برای کناره گرفتن از قدرت در سر نمی پروراند.

حمایت تام و تمام حزب قدرتمند لیکود از وی از یک سو، و پرونده های مملو از فساد او از سوی دیگر، عمده گروه های چپ و راست اسرائیلی را  در اتحاد بر سر کناره گیری نتانیاهو متحد ساخته است. با این وجود و بدلیل تکثر عظیم سیاسی حاکم بر جریان های سیاسی اسرائیل، عملا مجالی برای تحقق این خواسته نمانده و انتخابات های پی در پی نیز نتوانسته رهگشای این چالش باشد، امری که ناکامی آن در خلال انتخابات اخیر نیز اثبات گردید.

از بنیامین نتانیاهو به عنوان کیاس­ترین و هوشمندترین نخست وزیر تاریخ اسرائیل نام برده می شود. وی به عنوان تنها نخست وزیری در سرزمین­های اشغالی نام برده می­شود که پس از 1948 بدنیا آمده و توانسته بیشتری سکان زمامداری را در سرزمین­های اشغالی از آن خود نماید. از همین رو شماری از تحلیلگران بر این باورند که شخص وی از هر گونه اقدامی برای ایجاد نزاع در میان مخالفینش و کسب حمایت حداکثری از خویش ابا نخواهد ورزید. طرح مباحث رادیکال از قبیل الحاق دره اردن به سرزمین های اشغالی یا تاکید بر تداوم پروسه سازش با کشورهای عربی از جمله کارت هایی بوده که او توانسته با توسل به آنان نظر صهیونیست های دست راستی و مذهبی را به خود جلب نماید. اکنون و در آستانه ی برگزاری انتخابات در کرانه باختری، بیت المقدس شرقی و نوار غزه، بیم آن می رود تا نتانیاهو با توسل به حربه های پیشینش مانع از برگزاری انتخابات گردد، امری که می تواند با استقبال برخی جریان های رادیکال و مخالفش در سرزمین های اشغالی منتهی شده و زمینه جلب نظر آنان را فراهم آورد.

اهمیت منحصربفرد بیت المقدس نزد یهودیان افراطی و ممانعت از برگزاری انتخابات فلسطینی ها در این شهر، بسان کارت برنده ای می تواند زمینه تداوم حضور نتانیاهو در قدرت را فراهم آورد. نگاهی به پیشینه سیاست هایس نتانیاهو در خلال سال های اخیر گواه آن است که ایجاد فضایی رادیکال و طرح مباحثی از قبیل خطر حمله نظامی یا هسته ای از سوی ایران، حزب الله و یا حماس، فضای مساعدی را برای حمایت و اجماع حداکثری برای نتانیاهو فراهم آورده است. ممانعت از برگزاری انتخابات در بیت المقدس شرقی و یا دمیدن بر نزاع میان ارتش اسرائیل و مقاومت در غزه در مقطع کنونی می تواند تداوم نخست وزیری از سوی بنیامین نتانیاهو را تضمین نماید.