عربستان در سوریه به دنبال چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ روز دوشنبه 2 می 2021، هیات سعودی به ریاست «خالد الحمیدان» رییس دستگاه اطلاعاتی عربستان به دمشق سفر و با بشار اسد رییس جمهور سوریه و همچنین با «علی المملوک» معاون رییس جمهور سوریه در امور امنیتی دیدار و توافقاتی را پیرامون تداوم مذاکرات پس از عید فطر انجام شد. قریب به یک دهه است که از قطع روابط و آغاز تنش های دیپلماتیک میان دمشق و ریاض می گذرد؛ با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند این جلسه می تواند شروعی برای روند تنش زدایی وپایانی بر منازعات و درگیری ها در روابط میان دو کشور باشد. به گزارش «گاردین» پس از تعطیلات عید فطر در گام اول در مسیر عادی سازی روابط میان دو کشور به احتمال زیاد سفارت سعودی در دمشق شروع به کار خواهد کرد.

پیش از این رویداد ما شاهد نشانه های مثبتی در روند عادی سازی روابط میان این دو کشور عربی بودیم. به عنوان مثال فیصل بن فرحان وزیر  خارجه سعودی در مصاحبه با «سی ان ان» از راه حل سیاسی که مخالفان بشار اسد نیز در آن حضور داشته باشند، حمایت کرد. 27 سپتامبر 2020 عربستان با بازگشایی گذرگاه مرزی «نصیب» به کامیون های باری سوری اجازه داد تا به امان بروند. همچنین در اواسط دسامبر 2020 پروازی از ریاض به مقصد فرودگاه بین المللی دمشق صورت گرفت.

عربستان سعودی به نظر می رسد برای مقابله با نفوذ ایران و ترکیه در منطقه «شامات» و همچنین بیشینه سازی منافع خود در منطقه «منا» روی به عادی سازی روابط با دولت بشار اسد آورده است. بر همین اساس ریاض به دمشق وعده داده است که از بازگشت این کشور به اتحادیه عرب و حضور آن ها در جلسه ی بعدی این اتحادیه که در الجزایر برگزار می شود، حمایت کند. بسیاری از تحلیل گران معتقدند که آغاز روند عادی سازی میان تهران-ریاض در قالب گفتگوهای غیر رسمی بغداد (و دوحه) و همچنین میانجی گری های مسکو متغییر اصلی در تسریع روند تنش زایی میان سوریه و عربستان سعودی بوده است. مصاحبه 90 دقیقه ای محمد بن سلمان با العربیه و ابراز تمایل وی برای برقراری روابط قوی و مستحکم با تهران را می توان نشانه ای دیگر از تولد نظم جدید منطقه ای در دوران بایدن دانست.

با روی کار آمدن دولت جدید دموکرات ها در کاخ سفید، ما شاهد تشدید سیاست نگاه به شرق، تلاش برای احیاء برجام و کاهش مداخله در امور داخلی منطقه هستیم. حکام ریاض بویژه محمد بن سلمان متوجه شیفت پاردایم در دستگاه سیاست خارجی آمریکا شده اند. سعودی ها قصد دارند با اتخاذ رویکردی پویا در حوزه دیپلماسی امتیازات بیشتری در نظم جدید به دست آورند. به عبارت دیگر تهران و ریاض پس از یک دهه جنگ نامتقارن، نیابتی و ... به سمت «صلحی سرد» حرکت خواهند کرد که سبب کاهش تنش ها در منطقه و آغاز دوران ثبات خواهد شد. اکنون سوالی اصلی آن است که آیا این پالس های مثبت به معنای تغییر استراتژی سعودی ها در قبال تهران می باشد یا تاکتیکی موقتی برای کاهش درگیرها، کسب امتیازهای بیشتر و تثبیت موقعیت خود در منطقه غرب آسیا است؟

در گام اول عربستان به دنبال حل و فصل آبرو مندانه جنگ یمن است. پادشاهی که قرار بود سه هفته ای پیروز نبرد یمن شود حال پیش از گذشت شش سال نه تنها به اهداف خود دست نیافته، بلکه امروز فرودگاه ها، پالایشگاه ها و پایگاه های نظامی تحت آماج حملات بی امان پهپادها و موشک های ارتش و کمیته ای مردمی یمن قرار گرفته است. این در حالی است که آمریکایی ها نیز در دوران بایدن دیگر تمایلی برای حمایت از ریاض در جنگ یمن ندارند. در آخرین تحولات میدانی نیز آن ها در یک قدمی از دست دادن استان مهم «مارب» هستند. در سوی دیگر اماراتی ها با همکاری رژیم صهیونیستی علاوه بر تلاش برای کنترل بنادر و جزایر استراتژُیک یمن، با حمایت از «شورای انتقالی جنوب» که خط مشی تجزیه طلبانه دارد، عملا اجر ا توافق نامه ریاض را با بن بست مواجه ساخته است. در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران می تواند با استفاده از روابط سیاسی نزدیک با جنبش انصارالله، به تحقق آتش بس، خروج نیروهای ائتلاف سعودی  و همچنین تشکیل دولت وحدت ملی در یمن کمک کند. البته بهبود روابط میان تهران و ریاض تنها به عادی سازی روابط کشور های عضو محور مقاومت با عربستان سعودی ختم نمی شود. عبدالقادر الفائز مدیر شبکه الجزیره در تهران از گام های اولیه بحرین برای احیاء روابط دیپلماتیک با تهران خبر داد.

تهران و ریاض اگر قصد دارند تا به شکلی سنجیده به نزاع های منطقه ای میان خود پایان دهند باید سعی کنند بجای حل موردی اختلاف، به سمت مذاکرات فراگیر منطقه ای حرکت کنند. ابتکار صلح هرمز موسوم به «امید» که در مهرماه 98 از سوی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد، می تواند به کنترل و مدیریت اختلافات میان دو قدرت مهم منطقه خلیج فارس کمک کند و از تنش ها و نزاع های بی مورد جلوگیری کند. همچنین دو کشور می توانند با باز تعریف نقش سنتی خود در منطقه خاورمیانه در تعیین حوزه نفوذ طبیعی خود در کشورهایی همچون لبنان، بحرین، عراق، یمن و سوریه به تفاهم رسیده و به جای رقابت به سمت همکاری متقابل حرکت کنند. مذاکرات غیر رسمی بغداد با میانجی گری دولت عراق و همچنین بازگشایی سفارت سعودی در دمشق نوید حرکت منطقه به سمت تنش زدایی و تعامل به جای نزاع و درگیری را می دهد.

نتیجه گیری

پس از شکل گیری خاورمیانه جدید در سال های ابتدایی قرن بیستم میلادی، ایران و عربستان همواره جزء قدرت های تاثیر گذار در منطقه غرب آسیا و حتی جهان اسلام بودند. قدرت هایی که روابط شان در همکاری، رقابت و تخاصم در نوسان بوده است. بی شک تغییر پاردایم از رئالیسم تهاجمی به سمت همسو سازی منافع، همکاری و وابستگی متقابل می تواند سایه جنگ را از منطقه دور کند و سبب ایجاد رشد و ثبات در میان کشورهای خاورمیانه شود. همچنین نزدیکی بیش از پیش محور مقاومت به کشورهای سنی محافظه کار می تواند سبب انزوا رژیم صهیونیستی و ایجاد موج معکوس در روند «صلح ابراهیم» شود. با آغاز گفتگو های منطقه ای میان تهران و ریاض به نظر می رسد «ام بی اس» عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی به منظور کامیابی در مذاکرات، (حداقل در کوتاه مدت) به تعویق بی اندازد. در آخرباید گفت آغاز روند عادی سازی روابط میان دمشق-ریاض و همچنین بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را می توان را نقطه مثبتی در فرآیند مذاکرات بغداد ارزیابی کرد.