به گزارش راهبرد معاصر؛ مقتدی صدر، روحانی توانمند عراق و رهبر جنبش صدریست، در روز 15 ژوئیه 2021م.، تصمیم خود را برای تحریم انتخابات آینده اعلام نمود. لازم به ذکر است که سوالاتی در مورد انگیزه و جدی بودن چنین اقدامی مطرح شده است. به خصوص این که جنبش صدریست برای انتخابات آینده آماده می شود و پیش بینی ها بر این است که این جنبش بزرگترین پیروز نظام انتخاباتی نوین خواهد بود. پس از اظهارات مقتدی صدر، سیاستمداران برجسته جنبش مانند حسن الکعبی، حکیم الزامیلی و مهی الدوری به سرعت با تبعیت از دستورالعمل های مقتی صدر، از انتخابات آینده کناره گیری نمودند. بعدا، مقتدی صدر عراق را به مقصد لبنان محل سکونت خود ترک کرد که ظاهرا به عنوان نشانه ای از دور شدن از سیاست عراق می باشد. البته این مقاله درصدد است تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا تصمیم مقتدی صدر یک تاکتیک سیاسی است یا یک تصمیم راهبردی؟

بحران وزارتخانه‌های برق و بهداشت

اظهارات مقتدی صدر در مورد کناره گیری از انتخابات در شرایط مبهمی مطرح شد که مهم ترین آن، آتش سوزی بیمارستان الحسین در نصیریه بود که بیش از 92 نفر کشته شدند. این حادثه چندماه پس از آتش سوزی بیمارستان الخطیب در بغداد رخ داد که منجر به کشته شدن بیش از 80 نفر شد و در نهایت باعث شد تا حسن التمیمی وزیر بهداشت استعفا دهد. ( حسن التمیمی جز نیروهای نزدیک به جناح صدر می باشد) آخرین فاجعه در شرایطی رخ داد که کشور با بحران شدید برق روبرو است و این امر به دلیل دمای بالا، کمبود گاز و برق از ایران و تعطیلی برخی از سیستم های تولید برق و همچنین خرابکاری های مستمر رخ داد که زمینه اعتراضات را در چندین شهر عراق فراهم ساخت که در نهایت منجر به استعفای ماجد حنتوش وزیر برق شد.

البته بسیاری از تحلیلگران بر این نظر هستند که جنبش صدر در دو وزارت خانه بهداشت و برق نفوذ بالایی دارند؛ هر چند که چنین چیزی توسط صدری ها رد و اصرار دارند که آن ها دست نخست وزیر را در انتخاب وزرای مناسب برای این دو وزارت خانه بازگذاشته اند. با این وجود هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد بین ماجد حنتوش وزیر سابق برق و جنبش صدر رابطه خاصی وجود دارد. اما در عین حال نفوذی که جنبش صدر بر دو وزارت خانه دارد، از طریق کسانی است که در پست های کمتر از وزیر حضور دارند. در نتیجه مخالفان جنبش صدر سعی کرده تا این گروه را مسئول شکست دو وزارت خانه بدانند و از چنین حوادثی به عنوان ابزاری برای تضعیف نفوذ و محبوبیت صدر قبل از انتخابات تعیین شده استفاده کنند.

اگرچه به نظر می رسد بحران برق یک نتیجه قطعی است؛ زیرا تقریباً هر تابستان با دمای بالا رخ می دهد ، اما آتش سوزی در بیمارستان ها با این سرعت قابل پیش بینی نبود. با این وجود ، چنین حوادثی با توجه به وضعیت وخیم و فساد گسترده در مدیریت بیمارستان ها ، مانند اکثر نهادهای دولتی ، شگفت آور نبود.. دولت الکاظمی پیش از این در انتظار تابستان سختی بود و از تلاش های بازیگران مخالف دولت ، که آن را مسئول شکست های ارائه خدمات اولیه می دانند، آگاه بود. این ممکن است یکی از دلایلی باشد که باعث شد الکاظمی از مشارکت در انتخابات تابستان اجتناب کند. مطمئناً این امر در لفاظی های اخیر وی منعکس شد که وی علیه کسانی که می خواهند دولت او را مسئول بحران های ایجاد شده توسط دولت های قبلی بدانند ، نشان داد. در نتیجه ، این بحران ها تنها منبع فشار سیاسی و مردمی بر دولت الکاظمی نبود؛ بلکه این بحران ها می تواند جایگاه و موقعیت جناح صدر را تضعیف سازد.

جناح صدر در بیانیه ای که پس از آتش سوزی بیمارستان نصیریه منتشر کرد از دولت عراق خواسته « فوراً ، جدی و قاطعانه به دنبال مجازات افراد سهل انگار باشد ... در غیر این صورت ، تمام دولت مسئول آنچه اتفاق می افتد  است». مقتدی صدر عادت ندارد که خود را در موقعیت پاسخگویی و مسئولیت قرار دهد. همانطور که انتظار می رفت ، او سعی کرد دولت را سرزنش کند و خود را از هرگونه نقشی در آوردن اوضاع به وضعیت کنونی معاف کند. اعلام تحریم انتخاباتی وی را می توان در همین زمینه مورد بررسی قرار داد. به نظر می رسد این تصمیم تحت فشار بحران و برای فرار از مسئولیت شکست های فوق گرفته شده است.

علاوه بر موارد فوق ، می توان به انگیزه های دیگری در پشت تصمیم صدر، به ویژه انگیزه های مربوط به روابط پیچیده وی با ایران و متحدان شیعه عراق اشاره کرد. گزارشات حاکی از آن است که حسین طائب ، رئیس اطلاعات سپاه پاسداران ایران ، اخیراً به عراق سفر کرده و با رهبران جناح های شیعه ، مصطفی الکاظمی نخست وزیر و احتمالاً مقتدی صدر نیز ملاقات کرده است. این سفر با هدف ایجاد زمینه مشترک با جناح های رقیب شیعه و تدوین سیاست مناسب برای تهران در عراق و مقابله با حضور نظامی آمریکا در آنجا انجام شد. بدون تردید ، این سفر در زمانی صورت گرفت که تندروترین جناح ها از انتخاب ابراهیم رئیسی ، به عنوان رئیس جمهور ایران خوشحال هستند ؛ زیرا آنها انتظار دارند دولت وی بیشتر از آنها حمایت کند. مقتدی صدر نگرانی خود را از انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران پنهان نکرد. او در بیانیه 21 ژوئن آرزو کرد که [انتخاب ابراهیم رئیسی] منطقه را دچار افراط گرایی بیشتر و تشدید درگیری ها نکند ، که نشان دهنده ترس او از این است که ایران از سایرگروه های شیعه رقیب جناح صدر حمایت کند.

نکته قابل ذکر این است که مقتی صدر در سخنرانی خود که در آن تصمیم به تحریم انتخابات را اعلام کرد ، پرچم های شبه نظامیان وابسته به خود (جیش المهدی ، تیپ روز موعود ، تیپ های صلح) را پشت سر خود داشت ومی خواست پیامی را منتقل کند که برای رویارویی و تقابل آماده است. صدر در سخنرانی خود هشدار داد که « سرنوشت عراق همان سرنوشت سوریه و افغانستان خواهد بود» اخیراً ، تماس های هشداردهنده ای درباره جنگ شیعه و شیعه افزایش یافته است که اغلب به درگیری مسلحانه بین شبه نظامیان صدر و شبه نظامیان طرفدار ولایت فقیه اشاره می کند.

بنابراین ، به نظر می رسد که صدر - در لحظه ضعف - می خواست قدرت و توانایی خود را برای رویارویی به نمایش بگذارد. با توجه به اظهارات مقتی صدر، دو مسئله قابل تبیین است؛

الف) وی از عبارت « تحریم انتخابات» نه « تحریم فرایند سیاسی» استفاده کرد و این نشانگر آن است که وی می خواهد موضع خود را از حالت تدافعی به تهاجمی محاسبه شده انتقال دهد تا موضع رادیکال.

ب) صدر از از اصطلاحات عمومی و عمدتا سیاسی استفاده کرد. وی با وجود انتقاد از « مفسدین» ، « زیردستان» و « نرمالیست ها» ، از اشاره به یک جناح خاص خودداری و مشتاق بود که پل های خود را در صورت نیاز از بین نبرد.

شاخص های فوق این مفروضه را تقویت می کند که تصمیم وی برای تحریم انتخابات بیشتر یک تاکتیک سیاسی است تا تصمیم راهبردی. به احتمال زیاد این اقدام تلاشی است برای رهایی از سرزنش ناکامی های جنبش و متهم شدن بسیاری از اعضای آن به فساد می باشد.  البته ممکن است هدف آن ایجاد فاصله ایمن بین صدر و و جناح سیاسی او به گونه ای باشد که از سرمایه سیاسی و نمادین مقتدی صدر محافظت کند. اکثر بلوک های سیاسی که به اتحاد احتمالی با جنبش صدر امیدوار بودند، علنا از مقتی صدر خواستند که از تصمیم خود اجتناب نماید. از جمله این بلوک ها می توان به به «جنبش حکما» به رهبری عمار الحکیم و محمد الحلبوسی رئیس پارلمان اشاره کرد. همچنین شایعه شده بود که برهم صالح ، رئیس جمهور این کشور در نجف با مقتی صدر دیدار کرد تا وی را متقاعد سازد که از تصمیم خود برگردد. جناح های میانه رو عراق از این هراس دارند که تصمیم مقتدی صدر باعث شود تا بازیگران رادیکال به خصوص ائتلاف فتح بر صحنه سیاسی شیعه مسلط شوند. بنابراین شانس تشکیل ائتلاف میانه رو که ه این بازیگران را پس از انتخابات تحت کنترل نگه می دارد ، تضعیف می شود.

اگرچه بسیاری از نامزدهای جنبش صدریست اعلام کردند که از انتخابات کناره گیری می کنند ، اما این امر هیچ اثر قانونی ندارد؛ زیرا کمیسیون انتخابات اعلام کرد که مهلت استعفای نامزدی به پایان رسیده است و دیگر امکان اصلاح لیست نامزدها وجود ندارد. این بدان معناست که از نظر قانونی و رویه ای ، جنبش صدریست هنوز یک حزب رقیب در انتخابات است. به احتمال زیاد ، عدم حضور صدر در انتخابات باعث می شود بسیاری از بازیگران به دلیل نبود شرایط مناسب خواستار تعویق انتخابات شوند. برخی از بازیگران همچنین ازغیبت جناح صدر برای پرکردن خلا آن بهره می برند. تعویق انتخابات ممکن است برای جناح صدر و بسیاری از بازیگران سیاسی منفعت داشته باشد و این به آن ها اجازه می دهد تا از اثرات بحران های تابستانی مربوط به برق و سایر مشکلات خدمات اولیه جلوگیری نماید. همچنین این اقدام زمان بیشتری به آن ها می دهد تا سیاست ایران را در دوران سید ابراهیم رئیسی در قبال عراق بهتر درک کنند. در این مورد انتظار بر این است که پارلمان با درخواست تعویق انتخابات موافقت نماید ولی با این حال چنین درخواستی توسط احزابی که خود را برای انتخابات آماده کرده اند و منتظر نتایج خوبی در آن هستند ، یا کسانی که احساس می کنند تعویق به نفع آنها نیست ، رد شود.

3 سناریو ممکن برای جنبش صدر

سناریوی 1: بر این مفروضه است که مقتی صدر تصمیم خود را قبل از انتخابات یا بعد از پایان بحران های تابستان پس بگیرد و در پاسخ به خواسته های مردم یا هر بهانه دیگر در انتخابات شرکت کند. این امر ممکن است از طریق یک روند اصلاح داخلی صورت بگیرد که برخی افراد را مسئول شکست هاو فساد در رده های جنبش بدانند و سپس وعده اصلاحات و تغییر دهند.

سناریوی 2 : خروج مقتدی صدر در این مرحله منجر به تعویق انتخابات تا آوریل 2022 م. خواهد شد، به گونه ای که به او و دولت الکاظمی اجازه می دهد تا بر بحران تابستان فائق آید و موقعیت و جایگاه خود را تقویت نمایند. در این حالت جناح صدر پس از یک ارایش مجدد در انتخابات آینده شرکت خواهند نمود.

سناریوی 3: مقتدی صدر بر تصمیم خود به شیوه ای پافشاری می کند که مشروعیت و اعتبار انتخابات آینده را تضعیف نمایند و مسیر را برای بروز درگیری های مسلحانه با جناح های ولایت فقیه هموار سازد به خصوص اگر این امر با تعمیق بحران سیاسی و کاهش نقش هیئت نجف به دلیل احتمال بیماری یا مرگ آیت الله سیستانی همراه شود.

نتیجه‌گیری

تصمیم مقتدی صدر برای عقب نشینی از انتخابات زودهنگام اکتبر 2021م. برای بسیاری از ناظران و تحلیلگران غافلگیر کننده بود؛ زیرا جنبش صدر خود را برای این انتخابات زودهنگام آماده کرده بود و انتظار داشت رهبری خود را در صحنه ی سیاسی تقویت و در دولت آینده نقش تعیین کننده ای را ایفاء نماید. این تصمیم جناح صدر در شرایطی رخ داد که بخش خدمات اولیه دچار فروپاشی های بزرگی شده که به خصوص می توان به آتش سوزی های بیمارستان بغداد و نصریه و قطعی مکرر برق اشاره کرد. بیشتر تقصیرها بر دوش وزارت خانه های بهداشت و برق می باشد که با این جنبش مرتبط هستند. به نظر می رسد که تصمیم صدر یک عقب نشینی تاکتیکی بود تا خود را از فشارهای ناشی از مشکلات خدمات اساسی و تنش ایران وآمریکا دور نگه دارد. تلاش جناح صدر برای تعویق انتخابات می تواند فرصت بیشتری به این جنبش دهد تا اصلاحات لازم را انجام داده و بر خسارات ناشی از بحران تابستان فائق اید و سپس در زمانی که سیاست ایران در عراق مشخص تر شده است ، به صحنه ی سیاسی بازگردند.