به گزارش «راهبرد معاصر»؛ خردادماه 1397 بود که شورای عالی اقتصادی دولت مصوب کرد همه صادرکنندگان غیرنفتی موظفند سه ماه بعد از صادرات، ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه و یا به روشی که بانک مرکزی معین میکند، به «چرخه اقتصادی» برگردانند. اما بررسی آمارهای عرضه ارز صادراتی به سامانه نیما نشان می‌دهد عرضه ارز همچنان پایین است و همین امر هم سبب شده آنگونه که باید، نرخ ارز در بازار ثانویه به نرخ واقعی نزدیک نشود؛ اما آنچه که مهمتر از تغییر نرخ ارز در بازار ثانویه است، فاصله قیمتی است که میان بازار ثانویه و بازار آزادی وجود دارد که به گفته دولتمردان، تنها سه درصد از سهم کل معاملات ارزی کشور را شامل میشود و همین سبب شده است که برخی شرکت‌های فولادی و پتروشیمی به علت سودآوری از عرضه ارز به سامانه نیما امتناع کنند و آن را در بازار آزاد به فروش برسانند.
سید کمال سیدعلی، معاون ارزی اسبق بانک مرکزی با برشمردن معایب فاصله زیاد قیمت ارز در سامانه نیما و بازار آزاد به خبرنگار «راهبرد معاصر» گفت: صادرکننده‌های محصولات فولادی و پتروشیمی چون ارز دولتی دریافت می‌کردند باید ارز حاصل از صادراتشان را در سامانه نیما عرضه می کردند در حالی که چون بازار ازاد قیمت بیشتری دارد از این کار امتناع می کنند و آن را در بازار ازاد عرضه می کنند. علاوه بر این بقیه صادرکنندگان هم وقتی فاصله ارز نیمایی با ارز آزاد زیاد می شود از ارائه ارز به سیستم نیمایی امتناع می‌کنند.
سید علی با بیان اینکه دولت باید با سیاست‌های تشویقی از عرضه ارز در آزاد بازار جلوگیری کند گفت: در این ارتباط دولت می‌تواند دو اقدام انجام بدهد. یکی آنکه یک سیستم تشویقی برای صادرکنندگان بگذارد یعنی وقتی فاصله ارز نیمایی با آزاد به طور میانگین 6 هزارتومان است، دولت کمک کند مبلغی را به عنوان جایزه صادراتی به صادرکنندگانی که ارز خود را وارد سامانه نیما می‌کنند بدهد تا این خلاء اختلاف ارز را پر کند. و راه حل دیگر این است که به صادرکنندگان بگوید که ارز صادراتی را به شرکت های زیر مجموعه خودتان بر اساس نرخی که توافق می کنید بفروشید. برای مثال شرکت هایی که در زیرمجموعه های پتروشیمی قرار دارند نیاز ارزی شدیدی دارند. صادرکنندگان می‌توانند ارز خود را با قیمت بالاتر از سامانه نیما و کمتر از بازار آزاد به آن‌ها بدهند تا این شرکت‌ها نیز به سمت صادرات تشویق بشوند و هم ارز خود را از این طریق تامین کنند و هم صادرکننده نیز از عرضه ارز خود به این شرکت‌ها سود ببرد.
وی با اشاره به اینکه بقیه صادرکنندگان ما مثل محصولات کشاورزی، پسته، مس و ... با مشکل اختلاف قیمت سامانه نیما و بازار آزاد مواجه هستند افزود: این فاصله ارزی را باید بانک مرکزی یا دولت کم بکند و ارز نیمایی را به یک عددی برسانند که صادرکننده را ترغیب کند ارز حاصل از صادرات خود را به سامانه نیما تحویل بدهد. ولی وقتی این فاصله بین نرخ دو ارز وجود داشته باشد فرار از مقررات هم وجود خواهد داشت چون این شرکت ها هم باید با همین ارز بروند مواد اولیه خود را تهیه بکنند و همچنین از جهت سوداوری هم بخشی از آن را در بازار آزاد می‌فروشند.
معاون ارزی اسبق بانک مرکزی تصریح کرد: الان نیاز کشور با توجه به اینکه فروش نفت کم است به ارز حاصل از صادرات زیاد است. و ما باید میزان صادرات خود را بالا ببریم یعنی اگر 45 میلیارد دلار صادرات داریم حداقل باید 35 میلیارد دلار آن به کشور برگردد.
وی در پاسخ به این سوال که پتروشیمی و فولادی ها که به نوعی خصولتی هستند ایا اگر ارز خود را به بازار تزریق کنند تاثیری بر قیمت نرخ دلار خواهد گذاشت گفت: این شرکت ها به طور میانگین 10 الی 20 درصد در حد مقرراتی که بهشون اجازه داده شده حق عرضه ارز به صورت آزاد را در بازار دارند که آن هم معمولا به شرکت‌های زیر مجموعه خود می‌دهند چون عمده ارز خود را باید در سامانه نیما وارد کنند در نتیجه خیلی تاثیری بر روی نرخ ارز ندارد.
معاون ارزی اسبق بانک مرکزی در خصوص نقش بازار متشکل ارزی و تاثیر آن بر نوسانات ارزی اظهار کرد: فلسفه بازار متشکل ارزی کشف قیمت ارز به صورت واقعی بوده است. در بازار متشکل ارزی چون بیشتر بحث اسکناس وجود دارد در نتیجه بیشتر از 5 درصدِ بازار ارز در بازار متشکل ارزی نیست. قرار بر این بود بازار متشکل ارزی به صورت خود گردان عمل بکند و نیازهای خدماتی، مسافری و ... را بر طرف کند اما چون عدد بازار متشکل ارزی 5 درصد بیشتر نیست نتوانسته است بازار را عمق دهد و مسائل حواله‌ای را هم شامل شود. در نتیجه اثرگذاری پایینی در بازار دارد.
وی در پایان در خصوص اینکه چرا بازار متشکل ارزی نتوانسته موفق عمل کند؟ افزود: تقاضای ارز در کشور ما بیشتر از عرضه ارز است. پس در نتیجه قانون گذار مقررات محدود کننده وضع میکند و به افراد خاصی ارز فروخته میشود و قیمت آن هم چون پایین تر از بازار ازاد است صادرکننده ارز خود را به این بازار وارد نمیکند و فقط عرضه ارز از طریق بانک مرکزی در آن صورت میگیرد، در نتیجه این بازار تحت الشعاع قرار میگیرد و سبب میشود این بازار خیلی نقش پررنگی در نرخ ارز نداشته باشد.