به گزارش «راهبرد معاصر»؛ کاهش علائم حیاتی توافق هسته‌ای 2015 موسوم به «برجام»، فصل مشترک صحبت‌های بسیاری از سیاستمداران و تحلیلگران درگیر ماراتن مذاکرات هسته ای میان ایران و غرب است. در حالی که با روی کارآمدن دولت جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا امیدها برای بازگشت این کشور به برجام و لغو تحریم‌های یک‌جانبه وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه اقتصاد ایران قوت می‌گرفت؛ اما متغییرهایی همچون جنگ اوکراین، ارائه ندادن ضمانت کافی از سوی دولت آمریکا، کمپین ضدبرجامی رژیم صهیونیستی و ... سبب شد تلاش‌های بازیگران میانجی همچون بروکسل، دوحه و مسقط برای بازگشت آمریکا به برجام نتیجه نداشته باشد.
کالین کال (Colin Hackett Kahl)، دستیار وزیر دفاع آمریکا در امور سیاسی برجام را در وضعیت «تنفس مصنوعی» دانست. حال در فاصله یک سال باقی مانده تا انتخابات 2024 آمریکا به نظر می‌آید امکان توافق پایدار میان تهران و واشنگتن به حداقل کاهش یافته است. از سویی ایران نمی‌تواند تخم مرغ‌های خود را در سبد دولتی قرار دهد که ممکن است در سال 2024 دیگر مستأجر کاخ سفید نباشد و از سوی دیگر جمهوری‌خواهان با افزایش تحرکات ضدبرجامی خود در کنگره به دنبال مسدود کردن مسیر هرگونه توافق احتمالی میان دموکرات‌ها و دولت ایران هستند.
به گزارش نشریه آمریکایی فری بیکن، کنگره در حال بررسی لوایحی با هدف جلوگیری از توافق هسته‌ای دولت بایدن با ایران است. جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان ظاهراً قصد دارند روز جمعه تصویب 6 لایحه را به رأی بگذارند که متمرکز بر افزایش حلقه محاصره و سلب اختیار از رئیس جمهور آمریکا برای جلوگیری از لغو تحریم‌های تهران در هرگونه توافق آتی است.
ظاهراً یکی از ابزارهای اصلی برای جلوگیری از توافق جدید هسته‌ای با ایران لایحه‌ای است که به ابتکار جان جیمز، نماینده جمهوری‌خواهان ارائه شده است. اعضای کمیسیون مطالعاتی جمهوری‌خواهان و جو ویلسون، رئیس کارگروه امنیت ملی کمیسیون مجلس حامیان اصلی این لوایح هستند و با تصویب این بسته تحریمی قصد دارند نیروهای نظامی، سران دولت و بخش مالی ایران را هدف قرار دهند.
به نظر می‌آید آمریکا و تروئیکای اروپایی می‌خواهند برجام را که دستاورد مهم عدم اشاعه هسته‌ای بوده و هست، نابود کنند. هر روز تأخیر آنها در ازسرگیری مذاکرات وین ما را به مرحله بدون بازگشت نزدیک‌تر می‌کند
با توجه به نزدیک بودن انتخابات 2024 به نظر می‌آید جموری‌خواهان قصد دارند جلوی هرگونه توافق احتمالی میان آمریکا با ایران و استفاده تبلیغاتی از آن را در کمپین‌های تبلیغاتی دموکرات‌ها بگیرند. با آنکه بایدن و کاخ سفید بارها اعلام کرده اند بازگشت به برجام در دستور کارشان نیست، اما رقبای انتخاباتی آنها همچنان معتقدند تلاش‌هایی در پشت پرده از کانال‌های مسقط و بروکسل برای بازگشت به توافق هسته‌ای میان تهران و واشنگتن در جریان است.
تحرکات ضدبرجامی جمهوری‌خواهان در کنگره تنها پالس منفی درباره کاهش شانس توافق هسته‌ای میان ایران و غرب نیست. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در وین با انتقاد از خط‌مشی اروپایی‌ها در روند مذاکرات هسته‌ای، در توئیتی نوشت: به نظر می‌آید آمریکا و تروئیکای اروپایی می‌خواهند برجام را که دستاورد مهم عدم اشاعه هسته‌ای بوده و هست، نابود کنند. هر روز تأخیر آنها در ازسرگیری مذاکرات وین ما را به مرحله بدون بازگشت نزدیک‌تر می‌کند.
هم‌زمان علی واعظ، عضو گروه بین‌المللی بحران در توئیتی از احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه و «مرگ برجام» خبر داد و نوشت: هفته گذشته سه کشور اروپایی با دعوت از 10 عضو منتخب شورای امنیت سازمان ملل متحد آنها را در جریان رایزنی‌ها در زمینه استفاده از مکانیزم ماشه قطعنامه 2231 برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل متحد در صورت عبور ایران از خطوط قرمز هسته‌ای قرار دادند.
اروپایی‌ها در حالی به دنبال «مرگ برجام« هستند که تهران همکاری‌های خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ازسر گرفته و گزینه کاهش تنش‌ها را انتخاب کرده است. با وجود کم‌رنگ شدن احتمال دستیابی تهران و واشنگتن به توافقی پایدار، گزینه «کم در برابر کم» همچنان سناریوی محتمل و روی میز برای هر دو کشور است.
سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و ازسرگیری همکاری‌های میان سازمان انرژی اتمی و آژانس، اجازه پرداخت پول‌های بلوک شده ایران به وسیله کالاهای راهبردی و اقلام بشر دوستانه، همراهی نکردن آمریکا با تل‌آویو برای حمله نظامی به تأسیسات نظامی- هسته ای، امکان عملیاتی‌شدن توافق تبادل زندانیان از کانال عمان و ... تنها بخشی از «توافق خاموش» میان دو طرف برای جلوگیری از فعال شدن خطوط قرمز و حرکت هر یک از دو طرف به سمت گزینه‌های «تنش‌آفرین» است.
حال افزایش تحرکات تروئیکای اروپایی برای فعال کردن مکانیزم ماشه و ارسال لوایح ششگانه جمهوری‌خواهان برای جلوگیری از هرگونه توافق احتمالی با ایران، می‌تواند تهران را به سمت انتخاب «گزینه‌های سخت» همچون افزایش سطح غنی‌سازی و حرکت به سمت ایجاد «سپر هسته‌ای» سوق دهد.
افزایش تحرکات تروئیکای اروپایی برای فعال کردن مکانیزم ماشه و ارسال لوایح ششگانه جمهوری‌خواهان برای جلوگیری از هرگونه توافق احتمالی با ایران، می‌تواند تهران را به سمت انتخاب «گزینه‌های سخت» سوق دهد
شاید سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان به مسقط و دیدار با بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه سلطنت عمان تلاشی برای حفظ پنجره گفت و گو و شانس توافق هسته‌ای میان ایران و اعضای 4+1 باشد. وزیر امور خارجه کشورمان با تأکید بر رایزنی با همتای عمانی درباره روابط دوجانبه و منطقه‌ای، اعلام کرد ابتکاراتی از سوی البوسعیدی برای احیای توافق هسته‌ای دریافت کرده است.
هم‌زمان دهقان، مشاور حقوقی رئیس جمهور کشورمان از گفت و گوی حقوقی میان ایران و آمریکا سخن به میان آورده است. تعیین خسارت‌های ناشی از خروج آمریکا از برجام به عنوان موضوع این نشست اعلام شد، اما شاید طرح این ایده تلاشی برای پایان مذاکرات غیر مستقیم (non- paper) و ایجاد پنجره‌ای جدید برای نیل به توافق برسر پرونده هسته ای باشد.
ابتدا ماه آوریل یک مقام ایرانی به المانیتور اعلام کرد، اگر تا سه ماه آینده آمریکا به برجام بازنگردد، احتمالاً دو طرف به سمت انعقاد توافقی جدید خواهند رفت. حرکت به سمت مذاکره بر سر توافقی جدید دارای پیچیدگی و سختی‌های زیادی خواهد بود، اما شاید فرصتی باشد برای آنکه تیم مذاکره کننده ایرانی با درس گرفتن از توافق برجام، به سمت انعقاد قراردادی محکم‌تر و پایدارتر با غرب حرکت کند.
در شرایط فعلی امیدها برای بازگشت آمریکا به برجام تقریباً «نزدیک به صفر» است و به نظر می‌آید دو طرف مذاکره میلی به ادامه حیات این توافق ندارند. دولت بایدن سعی می کند به وسیله راهبرد «ریموت کنترل» سطح تنش‌ها با ایران را مدیریت کند تا فرصت لازم برای پرداختن به پرونده چین و روسیه را بیابد. با وجود این، تحقق سناریوهایی همچون سلب اختیار از دولت بایدن برای توافق با ایران یا فعال شدن مکانیزم ماشه می‌تواند قواعد بازی را تغییر دهد و ایران را به سمت گزینه‌های چالش‌برانگیز برای واشنگتن سوق دهد.