به گزارش راهبرد معاصر؛ هفته گذشته گزارشاتی در مورد وقوع کودتا در اردن علیه ملک عبدالله منتشر شد. اما یک کارشناس خاورمیانه با آگاهی از وقایع و رویداد فوق در اظهاراتی گفت: «اگر واقعا کودتایی در امان اتفاق افتاده، این به رهبری ملک عبدالله دوم علیه شاهزاده حمزه صورت گرفته است. اردن طی سال‌های گذشته تحت شکاف داخلی قرار داشته و با معضل ژئوپلیتیکی روبرو بوده است». اردن طی دو دهه گذشته از یک اقتصاد ضعیف برخوردار بوده و از زمان حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003 و بحران سوریه در سال 2011 بیشتر تحت تاثیر امواج پناهندگان قرار گرفته و تجارت در این کشور در حال سقوط است.
دولت حائل
اردن به عنوان دولت حائل مجبور است در کنار صدور افراط‌گرایی ناشی از بحران عراق و سوریه با دستور کار منطقه‌ای همسایگان جاه‌طلب یعنی اسرائیل و عربستان سعودی مقابله کند. با توجه به تنش‌های شکل گرفته از زمان تحولات بهار عربی در دهه گذشته بقای اردن تا به امروز خود شبیه یک معجزه است. امنیت پادشاهی اردن همیشه از سوی ایالات متحده و اسرائیل تضمین شده در حالی که اقتصاد این کشور همواره بر کمک‌های مالی عربستان سعودی و سایر پادشاهی‌های خلیج فارس متکی بوده و در واقع بدون حمایت آنها بقای این کشور در معرض خطر است.
طی یک دهه گذشته، روابط امنیتی اردن و اسرائیل از یک ثبات طولانی مدتی برخوردار بوده است که حاصل همکاری عالی بین سرویس‌های اطلاعاتی آنها بوده که در خثنی‌سازی پروژه‌های خصمانه به یکدیگر کمک کرده‌اند. ثبات اردن برای امنیت اسرائیل ضروری است، اما اخیرا این همکاری به دلیل چرخش فزاینده جناح راست اسرائیل تا حدی کاهش یافته است. در حالی که نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو روابط ناخوشایندی با پادشاهی هاشمی داشته، دستگاه‌های امنیتی اسرائیل بر خلاف خواست افراط‌گرایان راست افراطی اسرائیلی در تلاش برای محافظت از همکاری بین دو کشور تلاش کرده و تاکنون پیروز شده‌اند. اما مشخص نیست که در میان فضای سیاسی فعلی اسرائیل چه مدت چنین همکاری مثمر ثمر حفظ خواهد شد.
خصومت های تاریخی
در همین حال روابط اردن با عربستان سعودی همراه با خصومت‌های تاریخی بوده است. پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی، خاندان آل سعود با حمایت انگلیس حسین بن علی الهاشمی را به دلیل شورش علیه عثمانی در زمان جنگ جهانی اول برکنار کردند. وارثان حسین بن علی الهاشمی یعنی فیصل و عبدالله مسئولیت رهبری عراق و ماورالنهر را برعهده گرفتند. با گذشت زمان فقط پادشاهی هاشمی اردن جان سالم به در برد و مسئولیت رهبری و مدیریت اماکن مقدس مسلمانان یعنی بیت‌المقدس را به دست آورد. این اختلافات هنوز بر روابط متقابل اردن و عربستان سعودی تاثیر منفی می‌گذارد. هاشمی‌ها هرگز غضب و دشمنی سعودی‌ها را نخواهند بخشید و سعودی‌ها هرگز هاشمی‌ها را به عنوان فرزندان حضرت محمد(ص) قبول نخواهند کرد و بنابراین همیشه آنها را تحقیر می‌کنند.
شایعات مرتبط با کودتای احتمالی انجام شده توسط شاهزاده حمزه در نگاه نخست بیشتر مشابه اختلافات داخلی خاندان سلطنتی بر سر موضوع تاج و تخت می‌باشد؛ اگرچه نمی‌توان به طور کامل دخالت‌های خارجی را کنار گذاشت. تصمیم سرلشکر «یوسف الحنیطی»، رئیس ستاد مشترک اردن مبنی بر هشدار به شاهزاده حمزه مبنی بر خودداری از تماس با رهبران قبیله ناراضی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی بدون تأیید دادگاه سلطنتی گرفته شد. پادشاه عبدالله دوم و شاهزاده حمزه از سال 2004 هنگامی که پادشاه ولیعهدی را از حمزه سلب کرد، رابطه تیره‌ای داشته‌اند.
هشدار ناشیانه
از گفتگو میان شاهزاده حمزه و یوسف الحنیطی آشکار می‌شود که این هشدار کاملاً ناشیانه منتقل شده، اگرچه این نیز درست است که شاهزاده حمزه متعاقباً با ملک عبدالله بیعت کرد. از آنجا که هیچ اتهام خاصی علیه شاهزاده در طول گفتگو مطرح نشد، ممکن است معقول‌تر باشد که انگیزه این اقدام توسط ملک عبدالله ناشی از این نگرانی باشد که شاهزاده حمزه به دلیل محبوبیت بتواند از نارضایتی گسترده کنونی بهره ببرد و بنابرین این بیشتر یک اقدام پیشگیرانه بوده است.
علاوه بر این نمی‌توان احتمال مداخله خارجی را رد کرد؛ عربستان سعودی و اسرائیل به طور بالقوه مشتاق رهایی از شر پادشاهی هستند که نمی‌خواهد خود را با توافق‌نامه «ابراهیم» همسو کند و مصمم به حمایت از آرمان فلسطین است. پیمان «ابراهیم» میان اسرائیل، امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش واقعاً یک بمب ساعتی را زیر سلطنت پادشاه اردن قرار داده است. همانطور که آنها رو به گسترش بودند، دولت ترامپ مجبور شد به پادشاهی اطمینان دهد که شایعات پیرامون فدراسیون احتمالی اردن و فلسطین نادرست است. همچنین این نگرانی در اردن وجود دارد که حراست و مدیریت بیت‌المقدس می‌تواند پاداش عربستان سعودی برای پذیرش فرایند عادی‌سازی با اسرائیل باشد.
با این حال بسیار دشوار است که در نظر بگیریم آیا شاهزاده حمزه (که به میراث سیاسی پدرش افتخار می‌کند) ابزار مناسبی برای اجرای چنین برنامه جاه‌طلبانه است یا خیر؟ اگر مشخص شود که بازیگران خارجی در این کودتا نقش داشته‌اند، واشنگتن ممکن است به دلیل غفلت از اقدامات بی‌ثبات‌کننده اسرائیل و عربستان سعودی در منطقه تحت فشار قرار بگیرد. با این وجود عربستان سعودی سریعا از ملک عبدالله دوم حمایت کرد، اما وزیر امور خارجه این کشور با عجله به امان سفر کرد و خواستار آزادی «باسم عوض‌الله» یکی از متهمان کودتا شد. عوض‌الله که هم مشاور پادشاه اردن و هم ولیعهد سعودی بوده، ممکن است از رازهای زیادی درباره شخص دوم آگاهی داشته باشد و به همین دلیل توصیه نمی‌شود که وی مدت زیادی در اختیار سرویس‌های امنیتی اردن باقی بماند.
«ملک عبدالله دوم» روز چهارشنبه گفت که فتنه برچیده شده و اختلافات خانوادگی برطرف شده است. وی همچنین در تماس تلفنی با رئیس جمهور آمریکا هشدار واضحی علیه هرگونه اقدام خصمانه علیه پادشاهی هاشمی ارسال کرده است. هنوز هم جای تردید است که مشکلات عبدالله تمام شده باشد.