چرا روسیه به دنبال افزایش همکاری‌های نظامی با عربستان و مصر است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ هفته گذشته، روسیه میزبان هفتمین مجمع بین‌المللی نظامی – فنی « ارتش 2021 » بود. نمایشگاهی که با هدف افزایش صادرات تسلیحات روسیه و تقویت همکاری نظامی با شرکای سرتاسر جهان برگزار شد. امسال نزدیک 1500 غرفه با مشارکت بیش از 800 شرکت‌کننده، نماینده 35 کشور جهان را به خود جلب کرد. نیمی از هیئت‌های ملی توسط وزرای دفاع یا معاونان آن هدایت می شد. کشورهای خاورمیانه مهمان دائمی این مجمع هستند؛ جایی که اغلب قراردادهای نظامی با روسیه امضا می‌شود.

هفته گذشته، مصر و عربستان سعودی توافق‌نامه همکاری نظامی با روسیه امضا کردند. در مورد تمایل روسیه به گسترش همکاری های نظامی خود با کشورهای خاورمیانه به خصوص عربستان سعودی هیچ چیز جدیدی وجود ندارد. مصر شریک دیرینه روسیه است و از گذشته روابط طولانی مدت دوستانه‌ای داشته‌اند که سابقه همکاری نظامی و فنی آن‌ها به جمال عبدالناصر بر می‌گردد. مشارکت نظامی روسیه با عربستان سعودی کاملاً جدیدتر است، حدود پنج سال پیش‌، زمانی که مسکو مذاکرات خود را با عربستان آغاز کرد. رئیس جمهور روسیه در موارد متعددی با ملک سلمان و ولیعهد محمد بن سلمان در زمینه همکاری نظامی گفتگو کرد. به گفته وزارت دفاع روسیه‌، در سه سال گذشته مسکو و ریاض به طور فعال بر روی همکاری‌های نظامی و فنی کار کرده‌اند و از طرف عربستان سعودی برای خرید پیشرفته‌ترین تسلیحات روسیه ابراز علاقه شده است. با وجود مذاکرات جاری بین مسکو و ریاض، تاکنون هیچ قرارداد بزرگی در زمینه فروش تسلیحات بسته نشده است. به احتمال زیاد، توافق‌نامه‌ای که هفته گذشته امضا شد، تنها ادامه مذاکرات قبلی بین دو طرف بود که همچنان به دنبال شرایط قابل قبول همکاری در زمینه نظامی و فنی هستند.

نخست، با توجه به روابط راهبردی عربستان سعودی با ایالات متحده، غیرمحتمل است که ریاض به زودی با مسکو در حدی قابل مقایسه با آمریکایی‌ها همکاری نظامی داشته باشد. مصر و عربستان سعودی متحدان دیرینه ی آمریکا هستند و به کمک‌های تکنولوژیکی و مالی آمریکا وابسته می باشند. عربستان سعودی 79 درصد تسلیحات خود را از ایالات متحده خریداری می‌کند. در حالی که مصر سالانه 1.3 میلیارد دلار کمک مالی از واشینگتن دریافت می کند که برای خرید تسلیحات آمریکایی هزینه می شود.

دوم، روسیه برای مدتی تحت فشارهای تحریمی آمریکا قرار داشته است که این امر توانایی مسکو را در امضای قراردادهای تسلیحاتی جدید با مشکل مواجه می کند. در آگوست 2017م دولت ترامپ قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم ها (کاتسا) را امضا کرد که هدف آن مجازات و تحریم مسکو بود. بر اساس این قانون، کشورهایی که با بخش های دفاعی و اطلاعاتی روسیه تجارت می کنند با تحریم های ثانویه روبرو می شوند واشنگتن قبلا تحریم های ثانویه را علیه پکن به دلیل خرید جنگنده‌های سوخو.35 روسی و سامانه دفاع موشکی اس 400 اعمال کرده است و ترکیه و مصر را برای همکاری نظامی با مسکو تحت فشار قرار داده است. تحریم کاتسا بسیاری از کشورهای دیگر را در معرض تحریم های ثانویه قرار می دهد که می‌توان به شرکای قدیمی مسکو یعنی هند، الجزایر، ویتنام، پاکستان، قطر ، اندونزی، کویت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اشاره کرد.

اما مسکو توانایی جایگزینی واشنگتن به عنوان متحد اصلی قاهره و ریاض را ندارد. این کشور سعی خواهد کرد از این موقعیت برای افزایش معاملات تسلیحاتی خود در منطقه استفاده کند که این امر به ارزهای ورودی بیشتری منجر خواهد شد. اما این تغییری در شرایط همکاری‌های استراتژیک عربستان و مصر نمی‌دهد. بنابراین چه چیزی باعث فشار بر فروش سلاح روسیه می‌شود؟ روسیه که پس از آمریکا دومین تولیدکننده و صادرکننده بزرگ سلاح در جهان است، علاقه ای به افزایش سهم خود در بازار دارد. بر اساس گزارش سالانه موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم، از سال 2016م عربستان سعودی و مصر به ترتیب 11 و 5.8 درصد از واردات تسلیحات جهانی در بین سه واردکننده اصلی تسلیحات در جهان قرار دارند. خاورمیانه بهترین بازار تسلیحاتی در جهان است و برای تولید کنندگان سلاح مانند روسیه جذاب‌ترین و پردرآمدترین مناطق جهان است. جای تعجب نیست که رقابت بین کشورهای بزرگ تولیدکننده سلاح در این منطقه بسیار شدید است. در همان دوره روسیه فروش تسلیحات خود را به این منطقه 13 درصد افزایش داده است. مسکو به وضوح می خواهد این روند را ادامه دهد که این امر تلاش های روسیه را برای پیشبرد همکاری با مصری‌ها و سعودی‌ها توضیح می دهد.

در دهه گذشته، رویدادهای منطقه و ایالات متحده شرایطی را ایجاد کرده است که در آن مسکو به شریک جذاب‌تری تبدیل شده است. کشورهای خاورمیانه از قرار دادن تمام تخم مرغ های خود در سبد آمریکایی ها اجتناب کرده‌اند. در این زمینه، مسکو می‌تواند به عنوان ابزار چانه‌زنی مناسب برای کشورهای منطقه در مذاکرات آن ها با آمریکا تبدیل شود. تغییر نگرش‌ها در منطقه نسبت به قدرت های جهانی با قیام‌های بهار عربی از سال 2010 به بعد، زمانی که کشورهایی مانند مصر و عربستان سعودی با احتیاط بیشتری با ایالات متحده رفتار کردند، تغییر کرد. در آن زمان، واشنگتن نتوانست از متحدان قدیمی خود یعنی حسنی مبارک رئیس جمهور سابق مصر و زین العابدین بن علی رهبر تونس حمایت کند. در واقع به آن‌ها خیانت کرد و در نتیجه نخبگان سیاسی این کشورها و سایر شرکای منطقه ای آمریکا از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و... در تعهد ایالات متحده به امنیت آن ها شک و تردید کردند. سپس در سال 2015م توافق هسته ای منعقد شد. سیاست تعاملی باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا در قبال ایران، سوءظن بیشتری را در طرف سعودی ها و اماراتی ها ایجاد کرد. علاوه بر این ، در سپتامبر 2015 روسیه ارتش خود را در سوریه مستقر کرد. دخالت این کشور در درگیری‌های سوریه جریان جنگ را تغییر داد و بازیگران منطقه‌ای را که به دنبال سرنگونی دولت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه بودند با درنظر گرفتن نقش جدید مسکو، مجبور به تعدیل سیاست های خود شدند.

سرانجام انقلاب نفت شیل آمریکا در اوایل دهه 2010 منجر به افزایش شدید تولید نفت داخلی آن شد. بین سال های 2008 تا 2019، تولید نفت آمریکا 140 درصد افزایش یافت و از 5 میلیون بشکه به 12 میلیون بشکه در روز رسید. در حالی که واردات این کشور 24 درصد کاهش یافت. در طی این بازه زمانی، واردات نفت از منطقه خلیج فارس یک سوم شد و به وضوح اهمیت راهبردی این منطقه را برای ایالات متحده کاهش داد. این تغییر در واردات نفت آمریکا و کاهش شدید قیمت نفت در سال 2014 مسکو و ریاض را به هم نزدیک کرد و برای هماهنگی تولید و صادرات نفت دو کشور منجر به ظهور اوپک پلاس شد. این امر همچنین به تنوع مشارکت کشورهای منطقه که طی دهه‌های متمادی منحصراً بر ایالات متحده متمرکز شده بود، کمک کرد. اما توافقات نظامی بین روسیه و مصر و عربستان نباید به عنوان یک تغییر بزرگ در وفاداری های سیاسی تلقی شود. همکاری نظامی-فنی روسیه و مصر بسیار پیشرفته تر از همکاری بین روسیه و عربستان سعودی است ، زیرا فراتر از فروش سلاح است و شامل همکاری ضد تروریسم و رزمایش های نظامی سالانه مشترک می شود. در حالی که مشارکت مسکو و ریاض به آرامی در حال توسعه است، به نظر می رسد خوش بینی کمی در مورد موفقیت احتمالی آن وجود دارد، زیرا هیچ عامل اساسی وجود ندارد که بتواند آن را به سطح بالاتری برساند و روسیه را به یکی از شرکای اصلی عربستان تبدیل کند.