مخاطب رزمایش فاتحان خیبر کیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در سال های اخیر، سیاست مداران و مقامات ایران، همواره آذربایجان را به عنوان بازیگر نیابتی اسرائیل در نظر می گیرند و همین امر ممکن است، توضیح دهد که چرا اکنون، گسترده ترین رزمایش زمینی خود را در مرز ایران و آذربایجان به نام « فاتحان خیبر» نام گذاری کرده است. خیبر به درب قلعه باستانی یهودیان در شبه جزیره عرب اشاره می کند که توسط امام علی (ع)، نخستین امام شیعیان فتح شد. بنابراین از دیدگاه ایران، آذربایجان نسخه امروز همان دژ است و درب آن کریدور زنگزور می باشد. در واقع کریدور زنگزور، دو بخش جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان و در نزدیکی مرز جمهوری اسلامی ایران به یکدیگر وصل می کند. بنا به نقل از مقامات و رهبران ایران، کریدور زنگزور می تواند دریچه ورود مستقیم اسرائیل و ناتو به قفقاز باشد و بنابراین تمامیت ارضی ارمنستان را نقض و ایران را با تهدید روبرو سازد.

جنگ بین آذربایجان و ارمنستان ( 2020) که منجر به بازپس گیری قره باغ از ایروان شد، پیامدهای مهمی برای تهران داشت. بر خلاف تصور، در طی جنگ، ایران به دلیل تعداد قابل توجه اقلیت آذری در ایران، از آذربایجان حمایت و پشتیبانی سیاسی و نظامی کرد؛ هر چند که در طی سال های گذشته از لحاظ ژئوپلیتیک، مدت ها در همسویی با ایروان قرار داشت. البته این امر تا حدی به این دلیل بود که ایران برتری نظامی باکو بر ارمنستان را به رسمیت شناخت. با این وجود یک سال پس از اعلام آتش بس، تحولات دفاعی، امنیتی و ژئوپلیتیکی در منطقه به گونه ای تحول یافته که خشم و عصبانیت تهران را برانگیخته است. مانورهای نظامی خیبر توسط نیروهای مسلح ایران در 700 کیلومتری مرز شمال غربی با آذربایجان، تنها بر تنش ها افزوده است. داستان از آن جا شروع شد که باکو « مالیات راه» را وضع و دو راننده کامیون ایرانی را که وارد منطقه قره باغ شدند، بازداشت کرد؛ مسیری که رانندگان کامیون باید برای حمل سوخت و کالا به ارمنستان طی کنند.

تنش بین دو کشور پس از مصاحبه الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان با خبرگزاری آناتولی ترکیه شروع شد. وی در طی مصاحبه، ایران را به دلیل پنهان سازی هویت کامیون های ایرانی، به نقض حاکمیت آذربایجان متهم کرد. وی برای اثبات ادعاهای خود به تصاویر ماهواره از اقدامات غیرقانونی اشاره کرد. این مصاحبه در حالی انجام شد که آذربایجان ، پاکستان و ترکیه در 12 سپتامبر در باکو رزمایش نظامی انجام دادند. علی اف رئیس جمهور آذربایجان با انتشار اخباری مبنی بر مانورهای نظامی ایران در مرز خود گفت: « هر کشوری می تواند هرگونه رزمایش نظامی در خاک خود انجام دهد. این حق حاکمیت آنهاست اما چرا اکنون و چرا در مرز ما؟»

نگرانی اصلی تهران در قبال آذربایجان، افزایش توان نظامی است که توسط حامیانش اسرائیل و ترکیه ارائه شده است. این مسئله موازنه ژئواستراتژیک را به ضرر ایران تغییر می دهد. تهران همچنین نگران است که اگر آذربایجان موفق شود کریدور زنگزور را به دولت ارمنستان تحمیل کند ، باکو به راحتی بتواند از طریق زمینی به ترکیه ، اسرائیل و اتحادیه اروپا متصل شود و  ایران را از معادلات ترانزیتی خود خارج کند. ایران این امر را افزایش حضور اسرائیل و ناتو در مرزهای خود و تضعیف روابط ایران با ارمنستان در نظر می گیرد.

در 30 سپتامبر ، حسین امیرعبداللهیان ، وزیر امور خارجه ایران به سفیر جدید آذربایجان در تهران گفت که ایران حق دارد رزمایش نظامی را در مرز برگزار کند. وی افزود: « ما حضور و فعالیت علیه امنیت ملی توسط رژیم صهیونیستی را در کنار مرزهای خود تحمل نمی کنیم و هر گونه اقدام لازم را در این زمینه انجام خواهیم داد.» کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران در اظهار نظر مشابهی گفت: « از زمان ورود این رژیم، حساسیت ما به این مرز افزایش یافته و فعالیت های آن ها را کاملا زیرنظر داریم. ایران نگران نیروهای تروریستی است که از سوریه به این منطقه آمده اند.»

اعتماد به نفس بالای مقامات آذربایجان، سردی روابط تهران و ایروان به دلیل حمایت ایران از باکو در جریان مناقشه قره باغ و افزایش نفوذ ترکیه و اسرائیل در قفقاز، مقامات ایران را از احتمال یک درگیری محدود در منطقه که شمال غرب ایران را به جنگ فرقه ای می کشاند ، نگران کرده است. مشخص نیست که دولت جدید ابراهیم رئیسی و شورای عالی امنیت ملی تا چه حد می توانند سیاست دفاعی و امنیتی مشخصی را در مواجهه با چالش امنیتی با آذربایجان تدوین کنند. با این حال، آنچه روشن است، احتمال تنش ها در خاورمیانه و قفقاز بسیار بیشتر از سال گذشته است. علی رغم وجود نخست وزیر جدید در اسرائیل، سیاست امنیتی این رژیم در قبال ایران تغییر نکرده است. تخریب زیرساخت های هسته ای ایران به دلیل اقدامات پنهان اسرائیل، خطر تلافی جویانه ایران علیه شهروندان اسرائیلی و منافع آن در خاورمیانه را افزایش داده است. این مطمئناً توضیح می دهد که چرا مقامات ایرانی دائماً در مورد قصد خود برای دفع تهدید اسرائیل در منطقه قفقاز صحبت می کنند.