سرنوشت برجام و احتمال دومین شکست بزرگ بایدن

به گزارش راهبرد معاصر، به نظر می‌رسد بن‌بست میان ایران و آمریکا برای بازگشت به مذاکرات هسته‌ای وین همچنان ادامه دارد. ممکن است که هم تهران و هم واشنگتن نگرانی‌های قابل قبولی برای از سرگیری مذاکرات داشته باشند، با این حال، اکنون زمان بسیار زیادی به دلیل عدم اعتماد طرفین و ناتوانی مذاکره کننده‌گان در یافتن پاسخ‌های جدید برای سوالات قدیمی تلف شده است.

طی دو هفته گذشته، مجموعه بی‌پایانی از جلسات و نشست‌ها با هدف یافتن راهی برای بازگرداندن ایران به وین جهت مذاکره با ایالات متحده، البته از طریق واسطه‌ها، برگزار شد. آخرین مورد از این جلسات جمعه هفته گذشته بود که رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، با دیپلمات‌های بریتانیایی، فرانسوی و آلمانی در پاریس دیدار کرد تا درباره تلاش‌های متوقف شده برای مذاکرات گفتگو کند.

یک هفته پیش از آن هم، انریکه مورا، مدیر سیاسی اتحادیه اروپا برای دیدار با علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ایرانی، به ایران سفر کرد. گرچه دیدار مورا و باقری ساعت‌ها به طول انجامید اما نتیجه چندان مساعدی نداشت. همان روز آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در حالی که مالی برای مذاکره در مورد برجام به عربستان سعود، امارات و قطر سفر کرد، با همتایان اسرائیلی و اماراتی خود در واشنگتن دیدار و گفتگو کرد.

مالی و بلینکن هر دو امیدوار بودند که با این دیدارها، تحرکات منطقه‌ای جدیدی ایجاد کرده و به واسطه این تحرکات نگرش ایران را هم تغییر دهند. اما تمام این تلاش‌ها بر اساس یک اشتباه محاسباتی از سوی آنها بی‌نتیجه ماند چرا که ایران زمانی که دشمن اصلی‌اش ایالات متحده تلاش می‌کند روابط خود را با دشمن کوچک‌ترش، عربستان سعودی اصلاح کند، تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد. مالی در آن سفر بر گفتگو میان عربستان سعودی و امارات با ایران تاکید کرده بود، به این امید که منجر به کاهش تنش‌ در روابط میان سه کشور شود.

در همین زمان روزنامه واشنگتن پست در مطلبی عنوان کرد: «توافق با ایران مرده است». جاش روگین، مقاله نویس این روزنامه در این مطلب نوشت: «به نظر نمی‌رسد دولت بایدن هیچ گزینه دیپلماتیکی برای بازگشت به برجام داشته باشد». به این ترتیب حتی هجوم فعالیت‌های دیپلماتیک هم ایران را متقاعد نکرد تا به وین بازگردد. پس از دو هفته، ایران این ایده را رد و عنوان کرد تنها مذاکرات با انریکه مورا در بروکسل را ادامه خواهد داد که اکنون به عنوان یک واسطه در جریان این مذاکرات عمل می‌کند.

گرچه پیش از این، گمانه‌زنی‌ها بر این اساس بود که رئیس‌جمهور جدید ایران تمایلی به بازگشت به مذاکرات ندارد، اما بعدا مشخص شد علت اصلی عدم شکل‌گیری مذاکرات، امتناع رئیس‌جمهور جو بایدن از اجرایی ساختن برنامه لغو تحریم‌ها در زمان ریاست‌جمهوری‌اش است «حتی اگر ایران مجددا به توافق هسته‌ای بپیوندد و به آن توافق پایبند باشد». در چنین وضعیتی روسیه از موضع ایران حمایت کرد و گفت که غیرقابل اعتماد بودن لغو تحریم‌ها می‌تواند عواقب جدی بر اقتصاد ایران داشته باشد، چرا که تجارت و سرمایه‌گذاری همیشه به واسطه تحریم‌ها، تحت تاثیر تهدیدات جدی قرار می‌گیرند.  

ایران با وجود نارضایتی خود از مواضع آمریکا هنوز هم به طور کامل مذاکرات وین را رد نکرده و گفته است که این مذاکرات را «پس از ارزیابی چالش‌هایی که در شش دوره مذاکره گذشته به وجود آمده است، مذاکرات را ادامه خواهد داد».

ایران خود را قربانی خروج ناگهانی ترامپ از برجام در سال 2018 و تحریم‌های سنگین متعاقب آن می‌داند که اقتصاد کشور را طی سال‌های اخیر به شدت آسیب‌پذیر کرده است. به اعتقاد ایران این سناریو نباید به هیچ عنوان از سوی آمریکا تکرار شود و بر همین اساس خواستار لغو تمامی تحریم‌های مربوط به دوران دونالد ترامپ است.

رابرت مالی، با این درخواست ایران موافق است و می‌گوید همه تحریم‌های دوران ترامپ که با برجام«ناسازگار» هستند، برداشته خواهند شد. اما مشکل کلیدی در همین کلمه «ناسازگار» است، زیرا صدها تحریم دیگر که تحت عنوان مسائل حقوق بشر و برنامه موشکی ایران، علیه این کشور اعمال شده ا‌ند، همچنان باقی خواهند ماند. بلینکن هم این موضوع را تایید و در جلسه کمیته سنا عنوان کرد: « پیش‌بینی من این است که حتی در صورت بازگشت ایران به برجام، صدها تحریم اعمال شده از جانب دولت ترامپ همچنان پابرجا باقی خواهند ماند». این در حالی است که ایران تمام تحریم‌های مربوط به دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ را با برجام «ناسازگار» دانسته و هم‌چنین از طرح پیشنهاد غرب برای یک توافق«طولانی‌تر و قوی‌تر» هم خسته شده است.

ایران از بدترین تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا جان سالم به در برده است و طی سال‌های اخیر شاهد ترور مقامات ارشد نظامی و هسته‌ای خود بوده است و اکنون نیز بر این باور است که ایالات متحده آمریکا گزینه دیگری ندارد که بخواهد برای فشار بیشتر علیه ایران به کار گیرد.

ایالات متحده حتی نتوانسته تاکنون اسرائیل، عربستان سعودی، امارات را برای بازگشت به برجام متقاعد نماید و همگی مخالف این بازگشت هستند و حتی امتناع آمریکا از ادامه حمایت‌هایش از جنگ سعودی در یمن هم تغییر چندانی در زمینه وفاداری به این کشور در زمینه برجام ایجاد نکرده است.

در این میان، تنش‌های فزاینده میان ایالات متحده و سایر امضاکنندگان اصلی برجام هم به نفع ایران عمل می‌کند؛ اختلاف روسیه و آمریکا بر سر اوکراین و قطع روابط روسیه با ناتو از یک سو و اختلافات میان پکن و آمریکا بر سر تایوان به همراه تداوم جنگ تجاری میان دو کشور، شرایط را برای ایران در برابر آمریکا بهتر ساخته است.

از سوی دیگر شکست آمریکا در افغانستان، اعتماد بین‌المللی به دولت بایدن را نیز تا حد زیادی کاهش داده است و این موضوع بر تقویت مواضع ضدآمریکایی ایران می‌افزاید.

به این ترتیب به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهور بایدن بایستی هرچه سریع‌تر اطمینان ایجاد کند که به زودی یک راه حل اساسی برای توافق با ایران پیدا می‌شود. در غیر این صورت همانطور که پیش‌بینی می‌شد، سرخوردگی و شکست وی در این زمینه احیای برجام را غیرقابل ممکن می‌سازد و این دومین شکست بزرگ بین‌المللی او در کمتر از یک سال دوران ریاست‌جمهوری اش تلقی می‌شود. امری که زمینه تداوم فعالیت‌های هسته‌ای ایران را بدون هیچ محدودیتی فراهم کرده و موجب خواهد شد تا موقعیت ایران در این زمینه بسیار ارتقا کرده و در نهایت این کشور در خاورمیانه به قدرتی برتر در زمینه هسته‌ای تبدیل شود.