آیا برجام در حال اضمحلال است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ آیا در حال حاضر توافق هسته ای با ایران ( برجام) با مرگ ناخوشایند همراه شده است؟ مشکلات و چالش های ناشی از احیای توافق هسته ای این مسئله را مورد تایید قرار می دهد. اگر چه رئیس جمهور جو بایدن در کارزار انتخاباتی خود متعهد شد که احیای برجام جز اولویت های اصلی دولت وی می باشد؛ اما به نظر می رسد که همه چیز به جز این بوده است. سیاست تطویل بخشی (تاخیرانداختن) هر دو طرف، مذاکرات را با چالش های مهمی روبرو کرده است. طرفین در اظهارات خود بر این تاکید می کنند که زمان در حال اتمام است؛ اما شرایط و تحولات به گونه ای تغییر کرده که هیچ دلیل قانع کننده برای بازگشت طرفین به میز مذاکره نیست.

با وجود تحریم های فلج کننده آمریکا و گسترش برنامه غنی سازی توسط ایران، یک توافق تجدید نظر شده دور از دسترس به نظر می رسد. پس از وقفه ای چهار ماهه از آخرین نشست دو طرف در ماه ژوئن، بازگشت به میز مذاکرات وین مشکل ساز به نظر می رسد. بنابراین دقیقاً چه خبر است؟ آنچه واضح است این است که برجام قدیمی مرده است و آنچه دو طرف بر سر آن چانه می زنند ، یک قرارداد جدید در چارچوب پوشش های قدیمی است که باید واقعیات های کنونی که هر دو دولت با آن روبرو هستند را در نظر بگیرند. هر دو دولت در قیاس با دولت های قبلی خود که مذاکرات را شروع کردند، دارای دستورکار و برنامه های داخلی متفاوت هستند. تحولات بین المللی نیز از آن زمان به بعد به طور قابل توجهی تغییر کرده است. آنچه که مطرح نیست، یک توافق نامه طولانی تر و مستحکم تر برای محدودیت های موشکی و منطقه ای می باشد که ایران به صورت مصرانه آن را رد می کند. بنابراین این یک توافق نامه قدیمی با ترفندهای جدید و تغییرات قابل توجه است.

از دیدگاه بایدن ، مزایای سیاسی دستیابی به یک توافق جدید کاهش یافته است. از یک سو ، او پیش از این با خروج از افغانستان به یک وعده انتخاباتی در سیاست خارجی خود عمل کرده است؛ هر چند که به دلیل خروج نامناسب و آشفته با انتقادات داخلی زیادی روبرو شد. اگرچه بازگشت به توافق هسته ای و لغو تحریم ها در بین بسیاری از دموکرات ها رایج به نظر می رسد، اما جمهوریخواهان بایدن را متهم می کنند که در قبال ایران سیاست مماشات را اتخاذ کرده است و این می تواند برای دموکرات ها در انتخابات میان دوره ای با هزینه همراه باشد.

از دیدگاه سید ابراهیم رئیسی ، لغو جزئی تحریم ها بدتر از حفظ وضع موجود است، به ویژه اگر در سه سال آینده با تغییر در ریاست جمهوری آمریکا، تمامی تحریم ها بازگردند. رفع موقت تحریم ها، اقتصاد این کشور را دوباره بی ثبات می کند. به خصوص که ایران در سه سال گذشته از زمانی که ترامپ برنامه فشار حداکثری خود را اجرا کرده است، از نظر اقتصادی با تحریم ها سازگار شده است. اقتصاد این کشور امسال 6 درصد رشد کرده است. این کشور کمتر به نفت وابسته و بیشتر با همسایگان خود در شرق تجارت می کند.

اولین سفر خارجی سید ابراهیم رئیسی، به عنوان رئیس جمهور به آسیای میانه بود ، جایی که ایران ماه گذشته به عنوان عضو جدید شورای همکاری شانگهای تبدیل شد. اگرچه پاداش این اقدام به آرامی به دست می آید ، اما می تواند تغییر دهنده قواعد بازی باشد. ایران قبلاً بر غرب و پیشرفت های تکنولوژیکی آن متمرکز بود ، اما اکنون چین و هند را به عنوان بازارهای یکسان خوب و با رشد سریع فناوری می بیند. علاوه بر این ، رهبران ایران اعتقاد چندانی ندارند که تجدید قرارداد باعث بازگشت شرکت های خارجی به تهران شود. حتی بر اساس توافق قبلی ، رفع تحریم ها هرگز باعث ورود سرمایه گذاران خارجی در ایران مطابق با آنچه مذاکره کنندگان انتظار داشتند، نشد. این بار ، بانک ها و شرکت ها قبلاً به صراحت اعلام کرده اند که نمی توانند متعهد شوند ، زیرا بازگشت تحریم های جدید ممکن است نزدیک باشد.

دومین معضل بایدن،اسرائیل است  که در یک سال گذشته یک کمپین مخفیانه و در عین حال بسیار خرابکارانه علیه ایران برای تنزل برنامه هسته ای این کشور انجام داده است. اقدامات خرابکارانه اسرائیل نه تنها بر ایران ، بلکه بر مذاکرات هسته ای فشار وارد می کند ، زیرا این امر به شک و تردید عمیق ایران نسبت به انگیزه های آمریکایی می انجامد و شرایط را دشوار می سازد. تهران معتقد است که ایالات متحده و شرکای بین المللی اش در صورت تمایل می توانند اقدامات اسرائیل را متوقف کنند. ایران در اوایل ماه جاری اعلام کرد که اگر آژانس بین المللی انرژی اتمی بخواهد بازرسی هایی را در ایران انجام دهد ، باید "حملات تروریستی" علیه مراکز فناوری را علنی محکوم کند. سرلشکر آویوکوخاوی ، فرمانده ستاد ارتش رژیم صهیونیستی با صراحت تاکید کرد که هدف قرار دادن برنامه هسته ای ایران ادامه و بهبود خواهد یافت. علیرغم نظر دولت بایدن مبنی بر اینکه مذاکره ، نه قدرت سخت ، راه پیش رو است ، اما شکست آن در محدود کردن اقدامات اسرائیل نشان می دهد که واشنگتن نسبت به مذاکرات وین پای بندی کمتری دارد، به ویژه اینکه بایدن به اسرائیل اطمینان داده است که در صورت شکست، اقدامات دیگر علیه ایران اتخاذ خواهد شد.

برای سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، حیط بین المللی نیز تغییر کرده است. با کاهش نیروهای واشنگتن در افغانستان و عراق ، پویایی استراتژیک منطقه تغییر کرده است. تهران در حال حاضر در حال مذاکره حضوری جدی با عربستان سعودی و امارات متحده عربی درباره امنیت منطقه ای و جنگ در یمن است.

تجارت در سراسر خلیج فارس نیز افزایش یافته است. این احتمال وجود دارد که اگر این مذاکرات اولیه به ثمر برسد ، مسائل دیگری از جمله امنیت منطقه ای ، موشک ها و حتی نقش بازیگران غیردولتی مانند شبه نظامیان مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اینکه کشورهای ثروتمند خلیج فارس از حمایت نظامی ایالات متحده کمتر احساس امنیت می کنند ، انگیزه ای قوی در میان رهبران آنها برای پذیرش مسئولیت همسایگی خود وجود دارد. از سوی دیگربا توجه به تمرکز بیشتر دولت بایدن بر چالش های چین، تنش در منطقه خاورمیانه یک انحراف ناخواسته خواهد بود و با این حال تنها راه حل مذاکره برای توافق جدید با ایران است که به آن پایبند بمانند.