علت کمبود آب در ایران چیست؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ آخرین گزارش رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران برای چندمین‌بار نسبت به پدیده «کم آبی» در کشور هشدار می‌دهد. گزارشی که از کاهش 27 درصدی ذخایر آبی سدهای کشور، در مقایسه با سال گذشته خبر می‌دهد و اعلام می‌کند:« میزان ذخایر آب سدها در سراسر ایران به کمتر از 40 درصد رسیده است.» در پایان روز هفتم آبان ماه ذخایر سدها به 18 میلیارد متر مکعب رسیده است. این در حالی است که میزان ذخایر سد در سال گذشته  حدود 25 میلیارد متر مکعب بوده و خبر از آن دارد که بحران آبی در پیش است. برهمین‌اساس دکتر حجت میان‌آبادی استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با خبرنگار راهبرد معاصر به بیان نظرات خود پرداخته است که در ادامه به مطالعه آن خواهیم پرداخت.

دکتر حجت میان‌آبادی، پژوهشگر دیپلماسی آب و استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس درباره بحران آب به راهبرد معاصر می‌گوید:«زمانی که صحبت از بحران می‌شود باید به این مساله دقت کرد که تعریف ما از بحران بویژه در حوزه منابع آبی چیست؟ ما تفاوت میان تنش، بحران و فاجعه آبی را درست نمی‌دانیم و با توجه به اینکه تعریف علمی از هر یک از این واژه‌ها نداریم و از این واژه‌ها زیاد استفاده می‌کنیم، به مرور کارکرد اصلی این کلمات از بین رفته است.»

او ادامه داد: «مساله نخست آن است که ما از نگاه خودمان به این سوال پاسخ بدهیم که بحران چیست؟ فرق بحران، تنش و فاجعه چیست و ما در کدام مرحله قرار داریم و اگر در هر مرحله بحران  باشیم، راهکارهای مواجهه با هر یک از این مراحل چیست؟ آیا مدیریت بحران آب با تنش آبی تفاوتی ندارد؟ این سوالاتی است که باید بررسی شود وگرنه کلی گویی و گفتن جمله «ما با بحران آبی مواجه هستیم»، مشکلی را حل نخواهد کرد.»

میان‌آبادی در ادامه گفت: «مساله دوم آن است که ما از آب به عنوان یک منبع طبیعی صحبت می‌کنیم که به پدیده طبیعی به نام اقلیم وابسته است. ویژگی اقلیم و مسائل آب و هوایی، تغییرات آن‌هاست. در طول تاریخ ما همیشه نوسانات شدید آب و هوایی داشتیم. این نوسانات آب و هوایی که چندین سال در قالب پدیده خشکسالی و چندین سال در قالب ترسالی خودش را نشان می‌داد، نه تنها در ایران، بلکه در نقاط مختلف دنیا هم وجود داشته است. به عنوان مثال در تابستان امسال کشور آلمان با پدیده سیل مواجه می‌شود و 200 نفر قربانی می‌گیرد. آیا خشکسالی در ایران به این میزان قربانی داشته است؟ آیا این دو پدیده قابل مقایسه هستند؟»

این پژوهشگر حوزه آب با بیان اینکه بسیاری از دستگاه‌ها در پاسخ به سوالات کلیدی نقش دارند، گفت: «دانشگاه، نهادهای دولتی و حتی رسانه‌ها قصور داشته‌اند، اما همچنان سوال اصلی آن است که «اگر ما در بحران آبی هستیم، چه کنیم؟» به جای اینکه پرسیده شود با چه استنادی، در حال حاضر در شرایط بحران هستیم و تفاوتش با تنش آبی چیست؟ اگر ثابت شد که در بحران آبی هستیم، از چه راهکارهایی می‌توان استفاده کرد و تفاوت این راه حل‌ها با راهکارهایی که در حال حاضر در حال اجراست، چیست؟»

میان‌آبادی در ادامه افزود: «آیا خشکسالی با ترسالی به معنای بحران است؟ آیا زلزله بحران است؟ من جواب این سوال را اینگونه می‌دهم: «در کجا؟ افغانستان، ایران و یا ژاپن؟» چرا زلزله شش ریشتری در تهران بحران است اما زلزله هشت ریشتری در ژاپن بحران نیست؟ به دلیل اینکه زلزله یک پدیده طبیعی است و آنچه زلزله را به یک بحران تبدیل می‌کند، مدیریت ما در زلزله است. ژاپن مدیریت صحیحی در زلزله داشته و هشت ریشتر دیگر برای ژاپن بحران نیست اما اگر همین امروز تهران به اندازه پنج ریشتر بلرزد، چه اتقاقی می‌افتد؟ فاجعه به بار می‌آید. خشکسالی و سیل هر کدام پدیده‌ها طبیعی هستند، که با توجه به عملکرد ما به بحران تبدیل می‌شوند یا نمی‌شوند. سیل طبیعی مزایای بسیاری با خود دارد اما چرا در خوزستان همیشه با وقوع سیل با مشکل مواجه می‌شویم؟ خوزستان کم آب است، بحران داریم، سیل جاری می‌شود، بحران داریم. مشکل آب است یا مدیریت آب؟»

وی در ادامه افزود:«هر زمانی که با توصیف شرایط «بحران آب» مواجه شدیم، باید پرسید که تعریف از بحران چیست و با چه معیاری تعیین می‌شود که ما در بحران آبی هستیم؟ سوال بعدی هم آن است که اگر سدهای کشور ذخیره 80 درصدی داشتند، دیگر مشکلی برای تامین آب شرب تهران وجود نخواهد نداشت؟»

در آخر حجت میان آبادی پژوهشگر دیپلماسی آب درباره علت اصلی چالش مدیریت منابع آب در ایران گفت:« بحران اصلی آن است که در یک شهر با ظرفیت 3 میلیون تا 4 میلیون نفر، بالغ بر ده میلیون ساکن داریم. وقتی آب نیست، چطور ساکنان منطقه 22 تهران روز به روز بیشتر می‌شوند؟ چالش فعلی ما بحران کمی آب نیست، حکمرانی آب است. کدام شهرداری در کشور نسبت به تامین آب پاسخ‌گو بوده است؟ شهرداری مشهد، تبریز، تهران، کرج و یا اصفهان درباره توسعه شهری و ایجاد فاجعه آبی پاسخگو بوده‌اند؟ اگر مشهد با بحران آب مواجه بوده و قرار است از خلیج فارس برای شیرین کردن و انتقال آب به این شهر تدبیری اندیشیده شود، چرا تابستان امسال بزرگترین آبشار مصنوعی کل کشور در مشهد ساخته شد؟ این سوالاتی است که باید به آنها پاسخ داده شود.»