امواج سونامی سالخوردگی بر پیکره جامعه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سال‌هاست خطر بیخ گوشمان رسیده و کارشناسان مدام در حال هشدار در برابر خطرات پیری جمعیتی در ایران هستند، چرا که نرخ باروری در ایران به شدت در حال تنزل است؛ به روایت آمارها نرخ باوری که در سرشماری سال 65 و روایت 6 فرزند به ازای هر والد بود در آخرین بررسی‌ها و آمارهای مرکز آمار که مربوط به سرشماری های سال 98 است به 1.7 سقوط کرده و حالا کارشناسان پرده از آمار خطرناکتر آن یعنی سقوط این نرخ به زیر 1 برداشته اند امری که در کنار کاهش جمعیت جوان زنگ خطر سونامی سالخوردگی در سال‌های نزدیک را به صدا در آورده است.

«صالح قاسمی» دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور معتقد است؛ آشفتگی هرم سنی و ساختار جمعیتی کشور به حدی است که تا سال 1430 بیش از 30درصد جمعیت کشور بالای 60 سال و بیش از 20 درصد جمعیت کشور نیز بالای 65 سال خواهند بود.

از پیش بینی‌های بین‌المللی تا عبور از پنجره جمعیتی

این ارزیابی دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور  در حالی عنوان می شود که به روایت آمارها طی ۵ سال اخیر ۵۵۰ هزار تولد کاهش یافته و ایران رکوردار سرعت کاهش نرخ باروری شده است حالا پیش‌بینی‌های سازمان‌های بین‌المللی هم این قصه را تلخ‌تر کرده چنانچه کاهش شدید جمعیت ایران تا یک سوم را تا 30 سال آینده پیش‌بینی کرده آن هم جمعیتی که نیمی از آن را سالمندان تشکیل می‌دهند و این باز همان سونامی سالخوردگی را به تصویر می‌کشد.

خطرسونامی سالخوردگی در ایران از آنجا بیشتر نمود می‌یابد که هرم سنی و ساختار جمعیتی کشور آشفتگی‌های بسیاری را نشان می‌دهد و این بدان معناست که خطر از آنچه می‌پنداریم به ما نزدیکتر است و بحران جمعیتی دیر یا زود دامن بخش‌های مختلف کشور من جمله ساختارهای کار و تولید را خواهد گرفت و این همان دغدغه‌‎ای است که رهبری نیز بارها و بارها بدان متذکر شده‌اند.

سقوط شدید نرخ باروری و خطر قریب الوقوع سالمندی در ایران آن هم سالمندی که نیروی جوانی برای همراهی دوران کهولت ندارد، عبور از پنجره جمعیتی و افتادن در تله باروری، همه و همه همان حکایت تلخ بحران جمعیت در ایران را روایت می‌کند بحرانی که با خالی شدن مدارس و صندلی‌های بدون سرنشین در مدارس و دانشگاه‌ها و کم کم در ادارت و کارگاه‌های صنعتی خود را نشان می‌دهد.

آمارهای تکان دهنده!

براساس داده‌های سازمان ثبت احوال کشور، تعداد ولادت‌های ثبت شده در سال ٩٠ برابر با یک میلیون و ٣٨٢ هزار و ١١٨ تولد بوده که در سال ٩٥ به یک میلیون و ٥٢٨ هزار و ٥٣ تولد افزایش یافته است، اما تعداد ولادت در کل کشور از سال ٩٥ تا ٩٨ روند کاهشی داشته و پارسال تعداد موالید به یک میلیون و ١٩٦ هزار و ١٣٥ ولادت کاهش یافته است.

الگوی سنی باروری نشان‌دهنده کاهش میزان باروری کل در همه سنین از جمله گروه‌های سنی ٢۴-۲۰ و ۲۹-۲۵ و ۳۴-۳۰ ساله است و این تغییر بیانگر کاهش باروری به‌ویژه در بین گروه سنی جوان است که به نوبه خود سهم بسزایی در کاهش میزان باروری کشور داشته است.

از فریب تا بی‌تدبیری

اینکه چرا به این نقطه رسیده‌ایم که کشورمان به دلیل آماربالای جوانان، ایران جوان نامیده می‌شد و اکنون به روز به سوی ایران سالخورده سوق داده می‌شود، بسیار قابل تامل است، حال و روزی که اکنون دچار آن هستیم ناشی از  بی‌تدبیری برخی دولت‌های پیشین بوده که سیاست‌های کنترلی جمعیت را دولت‌های پیشین مطابق با سیاست‌های دشمنان ایران اجرا کردند.چرا که همان زمانی که دشمن نقشه کنترل جمعیتی را برای کشورهای مسلمان به ویژه ایران اسلامی ترسیم می‌کرد در داخل برای شهروندان خودش برنامه های افزایش جمعیت و خانواده های با 5 و 6 فرزند طراحی می‌‎کرد اما برای ایران شعار «فرزند کمتر زندگی بهتر» و «دو فرزند کافی است» را در دستور کار فرهنگی و تبلیغی قرار می‌داد. شعاری که آنچنان با پوست و خون مردم نهادینه شده که برای جبرانش سال‌های سال کار فرهنگی و تبلیغی قوی‌تر نیاز است.

جبران مافات! چگونه؟

اما سر دیگر ماجرای تلخ ایران سالمند به آسیب‌ها و امواج ناشی از سونامی سالخوردگی بر پیکره جامعه بر می‌گردد چنانچه کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر امروز جبران مافات نکنیم دیگر راهی برای تدبیر نداریم و امروز که قانون جوانی جمعیت وارد گود اجرایی شده باید با تمام توان عمل کرده تا از این پیچ تاریخی به سلامت گذر کنیم.

کارشناسان و جمعیت شناسان خبر از بسته شدن  پنجره جمعیتی تا 20 سال آینده می دهند؛ پنجره جمعیتی  تا زمانی باز است که بیش از دو سوم یا بیش از ۶۶ درصد جمعیت بین ۱۵ تا ۶۵ سال باشند، جمعیت سالمند نیز کمتر از ۱۵ درصد و جمعیت کودکان نیز کمتر از ۱۰ درصد باشد؛ آنها بر این باورند که ما هنوز در این پنجره جمعیتی قرار داریم اما با روند کاهش رشد جمعیت در سال ۱۴۲۵ با پنج سال کمتر یا بیشتر یعنی بین ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۰ پنجره جمعیتی بسته می شود. این امر حاکی از آن است که ما هنوز برای استفاده از پنجره جمعیتی فرصت داریم  و باید هر چه سریعتر برای افزایش رشد جمعیت و استفاده از این فرصت اقدامات لازم را انجام دهیم. امری که در پس اجرای قانون جوانی جمعیت بدان دست خواهیم یافت.

آسیب‌های ناشی از سالمندی برنظام مدیریت کشور

حالا سوال اینجاست آیا نظام مدیریت و برنامه‌ریزی کشور برای مواجهه با سرعت بالای سونامی سالمندی برنامه‌ریزی لازم را انجام داده و طرح راهبردی مناسب این پیچ تاریخی خطرناک را نگاشته است اصلا برای این امر آماده است؟ در حالیکه به گفته صالح قاسمی نهادهای بسیاری از محل سالخوردگی جمعیت متوجه آسیب خواهند شد؛ و نهادهایی که بیشترین آسیب ها را از روند سالخوردگی جمعیت خواهند دید ساختارهای اقتصاد خرد و کلان، تامین اجتماعی و صندوق های بازنشستگی، شبکه بهداشت، درمان و خدمات پزشکی، تولید و درآمد ناخالص ملی، ساختارهای صنعتی و خدمات اجتماعی و حتی قدرت دفاعی و نیروهای مسلح خواهد بود.

چه باید کرد؟

باید اذعان داشت تحولات جمعیتی در ایران در مقطع بسیار مهم و حساسی قرار دارد و به تعبیری می‌توان آن را مقطع‌گذار جمعیتی ایران یا عمومی‌ترین پیچ تاریخی تحولات جمعیتی کشور نامید. ایران در وضعیت هشدار شاخص‌های جمعیتی قرار دارد و تقریبا تمامی شاخص‌های جمعیت شناختی کشور رکوردهای حداقلی را ثبت کرده‌اند لذا باید هر دستگاه و نهادی با توجه به وظیفه‌ای که بر عهده دارد رسالت خاصی که در قانون جوانی جمعیت بر عهده دارد را شناسایی کرده طرح راهبردی آن را طراحی و به جد بدان عمل کند تا کشور از امواج ناشی از سونامی سالخوردگی بر پیکره جامعه در امان بماند و بتواند از این مسیر خطیر به سلامت عبور کند.