چرا ایران برای بریکس اهمیت دارد؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ گروه بریکس (BRICS) به ترتیب نام حروف انگلیسی خود مخفف نام کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است که در مرحله مشابهی از وضعیت جدید پیشرفت، توسعه اقتصادی و در مسیر تبدیل شدن به کشورهای توسعه یافته قرار دارند. در ژوئن ۲۰۰۹ نخستین اجلاس سران چهار کشور بنیانگذار این گروه یعنی برزیل، روسیه، هند و چین در روسیه برگزار شد که شامل اعلام برقراری نظم جهانی دوقطبی و نشان دهنده ایستادگی اقتصادهای نوظهور بزرگ در صحنه جهانی در مقابل تسلط نابرابر قدرت‌های غربی بر جهان بود.

سران چهار کشور بر ادامه هماهنگی در مورد فوری‌ترین موضوعات اقتصاد جهان از جمله همکاری در زمینه  بخش مالی و حل و فصل موضوع غذا توافق کردند؛ البته آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ به این گروه پیوست و «بریک» به «بریکس» تبدیل شد.

طبق گزارش گروه بانکی گلدمن ساکس، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ این کشورها با ثروتمندترین کشورهای جهان امروز رقابت کنند و در آینده به دنبال تشکیل اتحادیه یا باشگاه سیاسی باشند. پیش از اجلاس پکن، رسانه‌های دولتی چین از کشورهای بریکس به دلیل ارتقای همکاری‌های چندجانبه و استفاده از روش‌ها و اصول غیرغربی تمجید کردند. در ماه می سال جاری، رئیس جمهور چین از این گروه خواست تا ذهنیت جنگ سرد را کنار گذاشته و برای ساختن جامعه جهانی امن، با یکدیگر همکاری کنند. رهبران پنج کشور با وجود برخی اختلافات موجود، فاصله خاصی را با نظم لیبرال به رهبری آمریکا حفظ می‌کنند.

اهداف چین از برگزاری اجلاس چیست؟

به باور کارشناسان، در پس زمینه پیچیدگی ژئوپلیتیکی از جمله جنگ اوکراین و جدایی فزاینده اقتصادی میان چین و آمریکا، اجلاس بریکس ۲۰۲۲ بستر مناسبی را برای پیشبرد دیدگاه و رویکرد خود در زمینه نحوه مدیریت روابط بین الملل فراهم می‌کند. به همین دلیل رسانه های غربی اعلام می‌کنند اجلاس بریکس نوعی ضد حمله دیپلماتیک چین در مقابله با ناتو و افزایش نفوذ آن در هند و اقیانوسیه بود. در این میان، پکن از این نشست برای برجسته کردن انتقادات خود از تحریم‌های آمریکا علیه هزاران فرد و نهاد در سراسر جهان استفاده کرد.

از آنجایی که منافع ارتباطی روسیه، هند و چین در ایران همگرا شده است، تنها زمان نیاز است که این سه با شریک مشترک خود در غرب آسیا وارد همکاری چهارجانبه شوند و بریکس پلاس مؤثرترین پلتفرم برای انجام این کار است

به غیر از انتقاد از آمریکا، چین نقش خود را در اقتصاد جهانی ایفا کرده است. دستور کار امسال طیفی وسیعی از موضوعات را پوشش می‌دهد، اما تأکید ویژه‌ای بر تجدید چندجانبه گرایی برای بهبود اقتصاد جهانی، تعمیق هماهنگی در زمینه اقدامات اقلیمی و تقویت هماهنگی در زمینه مقابله با بیماری‌های همه گیر و بهداشت عمومی داشت.

 در مجموع اقتصاد چین برای شکوفایی خود به تجارت بین‌المللی وابسته و پکن به دنبال مقابله با تلاش‌های آمریکا برای انزوای خود و ایجاد نوعی حرکت در راستای وارونه کردن آن با همکاری شرکای خود به ویژه روسیه و ایران است.

علاوه بر این، حضور ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در نشست بریکس جایگاه پرقدرت این کشور در صحنه جهانی را نشان داد. از زمان آغاز جنگ اوکراین در اوایل سال جاری، این نخستین باری بود که رئیس جمهور روسیه در مجمعی با حضور سران اقتصادهای بزرگ شرکت می‌کرد.

این اجلاس همچنین تأییدی بود بر اینکه تمام جهان آمریکا یا اروپا نیست که تحریم‌های سختی را علیه اقتصادهایی مانند ایران، روسیه و چین اعمال کرده‌اند؛ به ویژه اینکه هر یک از رهبران بریکس از محکوم کردن صریح روسیه خودداری کردند. پیش از جنگ اوکراین، رئیس‌جمهور چین گفته بود، روابط کشورش با مسکو هیچ مرزی ندارد. این موضوع باعث شد تا غرب، پکن را به همراهی با مسکو در حمله به کی یف متهم کند.

فراهم شدن زمینه های گسترش بریکس

چین در ماه می در نشست وزیران امور خارجه گروه بریکس پیشنهاد گسترش آن را داده بود؛ گرچه سایر کشورهای عضو از این پیشنهاد استقبال کردند، اما هیچ اطلاعیه رسمی یا دعوتی برای اعضای جدید وجود نداشت. تحلیلگران بر این باورند بسیاری از کشورهای نوظهور ممکن است علاقه‌مند به پیوستن به این گروه باشند، به ویژه کشورهایی که موضع متفاوتی با موضع آمریکا در زمینه جنگ اوکراین داشتند.

سال ۲۰۱۷ در اجلاس سران بریکس در شیامن چین، درباره طرح «بریکس پلاس» صحبت شد که در آن کشورهای جدید و به روشی خاص به گروه بریکس افزوده می‌شوند؛ مانند افزوده شدن کشورها به عنوان مهمان یا شرکت کننده در گفت وگو که بسیاری از کشورها مانند آرژانتین، اندونزی، مکزیک، ترکیه و ایران تمایل خود را برای پیوستن به این گروه ابراز کردند.

ایران و آرژانتین در آخرین هفته ژوئن درخواست عضویت در بریکس را اعلام کردند که نخستین گام برای توسعه آن است. پکن و مسکو که به شدت تحت تاثیر تحریم‌های بین المللی قرار گرفته‌اند، به تازگی سرمایه گذاری زیادی برای تبلیغ این گروه به عنوان جایگزین اقتصادی غرب انجام داده‌اند که به طور قابل توجهی علاقه سایر کشورهای در حال توسعه را به این بازار رو به رشد را برانگیخته است. در واقع، این گسترش گامی قابل توجه به سوی چندقطبی شدن اقتصاد بین‌الملل است.

ایران ۲۷ ژوئن به طور رسمی درخواست خود برای پیوستن به بریکس را اعلام کرد. این اقدام پس از دعوت از کشورمان برای شرکت در چهاردهمین اجلاس سران بریکس انجام شد. موقعیت جغرافیایی منحصربه فرد ایران و ظرفیت‌های آن در حوزه‌های انرژی، ترانزیت و تجارت باعث شده است اعضای بریکس توجه ویژه‌ای به ایران به‌عنوان مسیر طلایی برای اتصال شرق به غرب داشته باشند.

در سال ۲۰۲۱ درخواست تهران برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای (SCO) به عنوان یکی از مهمترین اتحادیه های همکاری سیاسی و تجاری در قاره آسیا که شامل سه عضو از پنج عضو بریکس است، مطرح و پذیرفته شد که یکی از اهداف اصلی آن همگرایی کشورهای نوظهور است. همچنین، ایران در برخی از پروژه‌های مربوط به ابتکار «یک کمربند یک جاده» چین حضور دارد و خود را به عنوان شریک این پروژه تثبیت کرده است.

در مجموع ایران و آرژانتین نه تنها شرکای جالبی برای بریکس خواهند بود، بلکه عضویت آنها می‌تواند زمینه‌ای مثبت برای کشورهای در حال توسعه و قدرت‌های منطقه‌ای باشد که در آینده نزدیک برای ورود به این مجمع درخواست می‌دهند. در واقع، گسترش بریکس نشان می‌دهد جهان چندقطبی در حال پیشرفت است. در این میان گروه بریکس به طور فزاینده‌ای از ابزار صرف چندجانبه‌گرایی اقتصادی به نماینده یک نیروی چندقطبی حرکت می‌کند.

تاثیر ایران و آرژانتین بر پروژه جدید بریکس

هفته گذشته رئیس جمهور روسیه در یکی از نشست‌های بریکس اعلام کرد، مسکو به همراه پکن و دیگر کشورهای بریکس آماده راه‌اندازی ارز ذخیره جهانی مبتنی بر سبد بریکس است که در صورت موفقیت، تهدیدی مستقیم برای دلار آمریکا خواهد بود.  بریکس حدود ۲۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می دهد که با اضافه شدن ایران و آرژانتین، این رقم به فراتر از ۲۵ درصد می‌رسد و قطعاً برای توجیه راه اندازی ارز ذخیره کافی است.

فراتر از این موضوع، ظرفیت هم افزایی میان کشورها بسیار زیاد است. کشورهای توسعه یافته بریکس در حال حاضر حدود ۲۶ درصد از تولید جهانی نفت و ۵۰ درصد از تولید سنگ آهن مورد استفاده برای تولید فولاد را تولید می‌کنند. آنها همچنین حدود ۴۰ درصد از تولید جهانی ذرت و ۴۶ درصد از تولید جهانی گندم را در اختیار دارند. اگر همه این کالاها با ارز ذخیره جدید معامله شود، فوری به یک اصل اقتصاد جهانی تبدیل خواهد شد.

در عین حال ارزش دلار آمریکا در حال سقوط است. در ابتدای ژوئن صندوق بین‌المللی پول گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد دلار آمریکا امروز ۵۹ درصد از ذخایر جهانی را تشکیل می‌دهد که بسیار متفاوت از ۷۰ درصدی است که در سال ۱۹۹۹ تشکیل می‌داد.

 
نقش ایران در بریکس پلاس به دلیل همگرایی منافع روسیه، چین و هند در تهران، ظرفیت اقتصادی چشمگیر اما استفاده نشده و بخشی از منطقه غرب آسیا که در چهارراه سه قاره‌ای آفریقا، آسیا و اروپا قرار دارد، بی‌بدیل است. ایران به دلایل متعدد شریک عالی برای بریکس پلاس است؛ از جمله اینکه هسته مرکزی این گروه یعنی روسیه، هند و چین دارای منافع ارتباطی همگرا در جمهوری اسلامی ایران هستند. به عنوان نمونه، روسیه و هند از کریدور حمل و نقل شمال-جنوب با ایران همکاری می‌کنند که حتی پس از تحریم های غرب علیه روسیه بر اهمیت آن افزوده شده است.

چین و ایران در بهار ۲۰۲۱ پیمان همکاری راهبردی ۲۵ ساله امضا کردند. علاوه بر این، ایران یکی از لنگرهای کریدور اقتصادی چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی به اروپاست که این مسیر پس از تحریم روسیه و کاهش تجارت میان آنها از سوی غرب، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.

از آنجایی که منافع ارتباطی روسیه، هند و چین در ایران همگرا شده است، تنها زمان نیاز است که این سه با شریک مشترک خود در غرب آسیا وارد همکاری چهارجانبه شوند و بریکس پلاس مؤثرترین پلتفرم برای انجام این کار است، زیرا بیشتر بر همکاری‌های اقتصادی و مالی تمرکز دارد که دقیقاً همان چیزی است که این سه کشور در رابطه با ایران علاقه دارند.

ایران کامل‌ترین شریک بریکس پلاس و همکاری رسمی با آن برای تسریع انتقال سیستمی جهانی به چندقطبی حیاتی است

دیر یا زود، تحریم‌های ایران برداشته می‌شود، بنابراین کشورهای روسیه، هند و چین باید پیشرفت محسوسی در راستای تقویت همکاری‌های چهارجانبه با ایران داشته باشند تا همکاری‌های دوجانبه یا حتی سه جانبه موجود خود را به حداکثر برسانند.

بهره سخن

به باور کارشناسان، اقتصاد جهانی به سوی تغییر روشن پیش می‌رود و از اقتصاد تحت سلطه غرب به مدلی پیچیده‌تر و چندقطبی تبدیل می‌شود. مراکز مصرف تولید و نوآوری دیگر تنها در اقتصاد غربی تمرکز نداشته و به سوی اقتصادهای نوظهور در قاره‌های گوناگون به ویژه چین، روسیه، برزیل و هند و همچنین آفریقای جنوبی یا همان بریکس درحال حرکت‌اند.

در این میان، رابطه بریکس با ایران به عنوان دومین کشور از نظر ذخایر انرژی‌های فسیلی جایگاه ژئواکونومیک ویژه‌ای خواهد داشت. جایگاه ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران به عنوان تنها راه میان خلیج فارس و دریای خزر در شمال و مسیر ارتباطی میان شبه قاره هند و دریای مدیترانه این ویژگی را مستحکم تر کرده است. آشکار است تهران در این موضوع می‌تواند نقش تأثیرگذاری داشته باشد.

در مجموع گنجاندن ایران در بریکس پلاس، این گروه را به عنوان یک پلتفرم همکاری واقعی جنوب-جنوب تبدیل می‌کند. به همین دلیل، ایران کامل‌ترین شریک بریکس پلاس و همکاری رسمی با آن برای تسریع انتقال سیستم جهانی به چندقطبی حیاتی است.