معمولا انواع سیاتیک با کمردردهای مختلف اشتباه گرفته می‌شوند. بااین‌حال درد سیاتیک فقط محدود به کمر نیست. عصب سیاتیک بلندترین و گسترده‌ترین عصب در بدن انسان است که از پایین کمر به سمت باسن می‌رود، در امتداد پا کشیده می‌شود و به زیر زانو ختم می‌شود.

درد سیاتیک چگونه است؟

بیماران درد سیاتیک را به روش‌های مختلف توصیف می‌کنند، چگونگی درد به علت بروز آن بستگی دارد. برخی بیماران درد سیاتیک را دردی تیز، تیرکشنده، انفجاری یا ناگهانی گزارش می‌دهند؛ عده‌ای نیز درد سیاتیک را دردی سوزشی، خنجری یا مانند برق‌گرفتگی می‌دانند.

درد سیاتیک ممکن است مداوم یا رفت و برگشتی باشد. همچنین درد پا معمولاً شدیدتر از درد پایین کمر است. درد در پی نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت، در زمان ایستادن و چرخاندن بالاتنه تشدید می‌شود. حرکت ناگهانی و غیرعادی مانند سرفه یا عطسه نیز باعث شدیدتر شدن درد می‌شود.

ممکن است درد سیاتیک رو به پایین در هر دو پا منتشر شود؟

درد سیاتیک معمولاً هر بار فقط یک پا را درگیر می‌کند. البته ممکن است درد سیاتیک در هر دو پا حس شود. محل بروز درد سیاتیک بستگی به این دارد که عصب سیاتیک در کدام نقطه از ستون فقرات تحت فشار قرار دارد.

عامل‌های خطر درد سیاتیک

عامل‌های زیر احتمال ابتلا به درد سیاتیک را افزایش می‌دهد:

• آسیب‌دیدگی یا سابقه آسیب‌دیدگی: آسیب دیدن کمر یا ستون فقرات مصدوم را مستعد ابتلا به درد سیاتیک می‌کند.
• بالا رفتن سن: بافت استخوانی و دیسک‌های ستون فقرات همگام با افزایش سن طی فرایندی طبیعی ساییده می‌شود. پیر شدن با تغییرات و جابه‌جایی‌هایی در استخوان، دیسک‌ها و رباط‌ها همراه است که عصب‌ها را در معرض خطر آسیب‌دیدگی قرار می‌دهد.
• اضافه وزن: ستون فقرات مانند جرثقیلی عمودی است و عضله‌ها مانند وزنه‌های تعادلی عمل می‌کنند. سنگینی جلوی بدن وزنی است که ستون فقرات (جرثقیل) باید آن را بلند کند.
• اشتغال در مشاغل سخت و یدی فیزیکی: شغل‌هایی که لازمه انجام دادنشان بلند کردن بارهای سنگین است، استفاده از کمر و خطر ابتلا به ناراحتی‌های کمر را افزایش می‌دهد. همچنین کارهایی که با نشستن طولانی‌مدت همراه است نیز خطر بروز مشکلات کمر را بیشتر می‌کند و این دسته از افراد پس از مدتی علاوه بر اینکه علائم دیسک کمر را در خود مشاهده می‌کنند، دچار علائم سیاتیک نیز میشوند.
• ابتلا به دیابت: دیابت خطر آسیب دیدن عصب‌ها را افزایش می‌دهد که به نوبه خود احتمال ابتلا به درد سیاتیک را بیشتر می‌کند.
• ابتلا به آرتروز: آرتروز می‌تواند به ستون فقرات آسیب بزند و عصب‌ها را در معرض خطر آسیب‌دیدگی قرار بدهد.
• سیگار کشیدن: نیکوتین موجود در توتون به بافت ستون فقرات آسیب می‌زند، استخوان‌ها را ضعیف می‌کند و ساییدگی دیسک‌های بین‌مهره‌ای را تسریع می‌کند.

دلایل درد سیاتیک

بیماری‌های مختلفی باعث شروع شدن درد سیاتیک می‌شود که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فتق یا سرخوردگی دیسکی که باعث تحت فشار قرار گرفتن ریشه عصب شود. فتق دیسک شایع‌ترین علت درد سیاتیک است. تقریباً 1 ـ 5 درصد مردم سرخوردگی دیسک را در طول عمرشان تجربه می‌کنند. دیسک‌ها لایه‌های محافظی هستند که بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارند. فشار مهره‌ها باعث برجسته شدن یا فتق مرکز ژلاتینی دیسک و بیرون زدنش از نقاط ضعیف دیواره بیرونی دیسک می‌شود. فتق دیسک مهره‌های کمر به عصب سیاتیک فشار می‌آورد. فتق دیسک معمولاً در کمر و گردن مشاهده می‌شود. فتق دیسک کمر به درد سیاتیک دامن می‌زند، اما بیرون زدگی دیسک گردن درد دست و بازو را به دنبال دارد.
• بیماری فرسایشی یا دژنراتیو دیسک به ساییدگی طبیعی دیسک‌های بین‌مهره‌ای ستون فقرات اشاره دارد. دیسک‌های ساییده کوتاه‌تر می‌شود و در نتیجه گذرگاه‌های عصبی تنگ‌تر می‌شود ـ به این عارضه تنگی کانال نخاعی می‌گویند. تنگی کانال نخاعی باعث می‌شود ریشه‌های عصب سیاتیک در محل خروج از ستون فقرات تحت فشار قرار بگیرد.
• تنگی کانال نخاعی به تنگ شدن غیرعادی کانال نخاعی اشاره دارد. وقتی کانال نخاعی تنگ می‌شود، فضایی که در اختیار نخاع و عصب‌ها قرار دارد، کمتر می‌شود.
• اسپوندیلولیستزی سر خوردن یک مهره است، به گونه‌ای که مهره دیگر هم‌تراز با بقیه مهره‌ها نیست، در نتیجه منفذی که عصب از آن خارج می‌شود، تنگ می‌شود. مهره سرخورده می‌تواند به عصب سیاتیک فشار بیاورد.

درمان درد سیاتیک

درمان با هدف کاهش درد و افزایش توانایی حرکتی انجام می‌شود. بسیاری از موارد درد سیاتیک، با توجه به علت درد، به مرور زمان با درمان‌های ساده خودمراقبتی برطرف می‌شود.

درمان‌های خانگی و خودمراقبتی درد سیاتیک به شرح زیر است:

• استفاده از کیسه یخ و یا پک گرمایی: در ابتدا برای کاهش درد و ورم از کیسه یخ استفاده کنید. کیسه یخ یا کیسه سبزیجات منجمد پیچیده‌شده در حوله را روی ناحیه دردناک قرار بدهید. کیسه یخ را چند بار در روز، هر بار به مدت 20 دقیقه روی ناحیه دردناک بگذارید. پس از چند روز به‌جای کیسه یخ از پک گرمایی استفاده کنید و هر بار آن را 20 دقیقه روی موضع بگذارید. اگر هنوز درد داشتید، به تناوب از پک گرم و سرد استفاده کنید تا ببینید که کدام دردتان را بیشتر تسکین می‌دهد.
• مصرف داروهای بدون نسخه: برای کاهش درد، التهاب و ورم دارو مصرف کنید. داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی (NSAIDs)، مانند آسپرین، ایبوپروفن (ادویل، مورتین) و ناپروکسن (ناپروسین، الیو) گروهی از پرمصرف‌ترین داروهای غیرتجویزی هستند. هنگام مصرف آسپرین مراقب باشید؛ چون مصرف آسپرین می‌تواند باعث ایجاد زخم و خونریزی در برخی بیماران شود. اگر نمی‌توانید داروهای NSAIDS مصرف کنید، استامینوفن (تایلنول) می‌تواند جایگزین خوبی باشد.
• انجام دادن حرکات کششی ملایم: از متخصص فیزیوتراپی یا مربی ورزشی که در زمینه درمان کمردرد تجربه دارد، چند نرمش کششی مناسب را یاد بگیرید. همچنین حرکات تقویتی عمومی، حرکات تقویت‌کننده عضلات مرکزی و ورزش‌های ایروبیک را نیز انجام بدهید.

چه مدت پس از امتحان کردن درمان‌های خودمراقبتی باید به پزشک مراجعه کنم؟

درد سیاتیک تمام بیماران مانند هم نیست. نوع، شدت و دلیل بروز یافتن درد متفاوت است. برای برخی بیماران از همان ابتدا درمان‌های تهاجمی‌تر به کار برده می‌شود. درهرحال به‌طور کلی می‌توان گفت که اگر شش هفته درمان‌های خودمراقبتی محافظه‌کارانه مانند گرمادرمانی، سرمادرمانی، نرمش‌های کششی و مصرف داروهای بدون نسخه را امتحان کردید و نتیجه نگرفتید، باید برای بهره‌مندی از درمان‌های تخصصی به پزشک مراجعه کنید. 

دیگر روش‌های درمان درد سیاتیک:

• داروهای تجویزی: پزشک داروهای شل‌کننده عضله، مانند سیکلوبنزاپرین (امریکس، فلکسریل) را برای تسکین ناراحتی ناشی از گرفتگی و اسپاسم عضله تجویز می‌کند. از دیگر داروهای دارای اثر تسکین‌دهندگی درد که برای تسکین درد سیاتیک تجویز می‌شود، می‌توان به ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای و داروهای ضدتشنج اشاره کرد. بسته به شدت درد ممکن است پزشک داروهای مسکن را در اوایل طرح درمان تجویز کند.
• فیزیوتراپی: متخصص فیزیوتراپی سعی می‌کند حرکاتی ورزشی را پیدا کند که از طریق کاهش فشار روی عصب به تسکین درد سیاتیک کمک کند. برنامه ورزشی شامل حرکات تقویتی برای بهبود انعطاف‌پذیری عضلات و ورزش‌های ایروبیک، مانند پیاده‌روی، شنا و ایروبیک آبی می‌شود. پزشک معالجتان می‌توانند شما را به متخصص فیزیوتراپی معرفی کنند تا ایشان برنامه ورزش‌های ایروبیک و نرمش‌های کششی را مطابق با شرایطتان تنظیم کنند و دیگر حرکات مفید را برای تقویت عضلات کمر، شکم و پا توصیه کنند.
• تزریق در ستون فقرات: پزشک داروی ضدالتهابی کورتیکواستروئید را با هدف کاهش درد و ورم دور ریشه‌ عصب‌های درگیر در کمر تزریق می‌کند. تزریق درد را برای مدتی کوتاه، معمولاً تا سه ماه، تسکین می‌دهد و به صورت عملی سرپایی با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. ممکن است کمی فشار و سوزش یا گزگز را حین تزریق حس کنید. از پزشک معالجتان بپرسید که تزریق را چند بار می‌توانید تکرار کنید و این تزریق با چه عوارض و خطراتی همراه است.

چه زمانی جراحی توصیه می‌شود؟

جراحی ستون فقرات معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر آن‌که دیگر روش‌های درمانی مانند حرکات کششی و مصرف دارو مؤثر نبوده باشد، درد تشدید شده باشد، بیمار ضعف شدیدی را در عضلات پاها حس کند یا کنترل روده یا مثانه را از دست داده و دچار بی‌اختیاری شده باشد.

آیا درد سیاتیک قابل پیشگیری است؟

بعضی دلایل سیاتیک، از قبیل ساییدگی دیسک، درد سیاتیک ناشی از بارداری یا زمین خوردن، قابل پیشگیری نیست. هرچند نمی‌توان از بروز تمام موارد درد سیاتیک جلوگیری کرد، رعایت توصیه‌های زیر به محافظت از کمر و کاهش خطر کمک می‌کند:

• رعایت حالت اندامی مناسب: رعایت حالت اندامی مناسب هنگام نشستن، ایستادن، بلند کردن بار و خوابیدن به رفع فشار از روی کمر کمک می‌کند. درد می‌تواند یکی از نشانه‌های هشدار اولیه‌ای باشد که به شما اعلام می‌کند حالت اندامی مناسبی ندارید و هم‌ترازی بدن را به هم زده‌اید.
• حفظ وزن در حد سالم: اضافه وزن و تغذیه نامناسب می‌تواند علت احساس درد و التهاب در سراسر بدن باشد. رژیم مدیترانه‌ای را برای کاهش وزن یا یادگیری عادت‌های غذایی سالم‌تر امتحان کنید. هرچه به وزن ایده‌آل نزدیک‌تر بشوید، فشار و تنش کمتری به ستون فقراتتان وارد می‌شود.
• ورزش منظم: برنامه ورزشی‌تان باید شامل نرمش‌های کششی برای منعطف نگه داشتن مفصل‌ها و حرکاتی برای تقویت عضله‌های مرکزی باشد ـ به عضله‌های کمر و شکم عضله‌های مرکزی می‌گویند. این عضله‌ها از ستون فقرات حمایت می‌کنند. همچنین از نشستن طولانی‌مدت خودداری کنید.