فصل جدید همکاری‌های سیاسی-منطقه‌ای ایران و عربستان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ 17 فروردین دیدار وزیران امور خارجه ایران و عربستان در پکن انجام شد، حال شاهد بازگشایی سفارتخانه و کنسولگری‌های دو کشور هستیم و هفته گذشته نیز سفارت و کنسولگری ایران در ریاض و جده در مراسم رسمی فعالیت خود را آغاز کردند. 

در نگاه کارشناسان مسائل غرب آسیا، عادی‌سازی روابط تهران و ریاض مقدمه‌ای برای تشکیل ائتلاف‌های نوپدید در منطقه خواهد بود. اعلام خبر بازگشایی مراکز دیپلماتیک ایران، سفرنیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا به ریاض نشان دهنده میزان پیچیدگی و سیال‌ بودن تحولات در منطقه غرب آسیاست.

این تحولات شتابان فرصت‌ها و تهدیدهای جدیدی پیرامون روابط دوجانبه ایران و پادشاهی سعودی؛ به ویژه در حوزه اقتصادی- امنیتی ایجاد خواهد کرد. 

همکاری مشترک در حوزه انرژی

پس از رکود تاریخی بازارهای نفت، کشورهای عضو پیمان اوپک به همراه روسیه تصمیم گرفتند در قالب سازوکار جدیدی به نام «اوپک پلاس» تولید نفت را کاهش دهند و زمینه افزایش قیمت را در بازارهای انرژی فراهم آورند. این سیاست تنها به دوره پیش از شیوع کرونا محدود نشد، بلکه با آغاز بحران اوکراین نیز کشورهای نام برده بدون در نظر گرفتن ملاحظات راهبردی غرب برای کنترل قیمت حامل‌های انرژی، تعهد خود را برای کاهش روزانه 2 میلیون بشکه نفت از بازارهای جهانی نشان دادند. 

افزایش نزدیکی میان ایران و پادشاهی سعودی سبب خواهد شد کشورهای تولیدکننده نفت با اتخاذ سیاست‌های واحد در بازارهای انرژی به حفظ منافع ملی خود بپردازند

این موضوع سبب ایجاد تورم بی‌سابقه در کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا شد. طبق آمارهای منتشر شده، آمریکا در دوران ریاست جمهوری جو بایدن تورم بی‌سابقه 8.8 درصدی را به دلیل کاهش تولید نفت و افزایش قیمت انرژی تجربه کرده است. 

حال پس از عادی‌سازی روابط تهران و ریاض، این دو عضو بزرگ سازمان اوپک می‌توانند با افزایش هماهنگی‌ها در زمینه هدایت و رهبری بازارهای انرژی، قدرت این سازمان تخصصی را در برابر کشورهای مصرف کننده افزایش دهند. به عبارت دیگر، افزایش نزدیکی میان ایران و پادشاهی سعودی سبب خواهد شد کشورهای تولیدکننده نفت با اتخاذ سیاست‌های واحد در بازارهای انرژی به حفظ منافع ملی خود بپردازند. 

همچنین شرکت بزرگ آرامکو می‌تواند به عنوان سرمایه‌گذار و ارائه دهنده خدمات پیشرفته فنی در حوزه نفت و گاز به توسعه میادین انرژی ایران، به‌ویژه در میدان گازی پارس جنوبی یا نوسازی صنعت نفت ایران کمک شایانی کند.  

گسترش همکاری‌های مشترک در طرح یک‌کمربند- یک جاده

در سال‌های اخیر چین برای توسعه راه آبی- زمینی ابتکار یک کمربند- یک جاده، گسترش روابط با تمام بازیگران مهم شمال و جنوب منطقه خلیج فارس و دریای سرخ را در دستور کار خود قرار داده است. برهمین اساس تهران و ریاض از جایگاه ویژه در این طرح چینی برخوردارند. 

پس از توافق پکن و ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان ایران و سعودی به نظر می‌آید فرصت‌های جدیدی برای گسترش همکاری اقتصادی دو کشور پدیده آمده است. به عنوان نمونه بندر اقیانوسی چابهار می‌تواند ایستگاه نخست پهلوگیری کشتی‌های تجاری مورد استفاده قرار بگیرد و سپس بار ترخیص شده از مسیر زمینی وارد عراق و سپس در مسیری جدید وارد پادشاهی سعودی شود. 

اجرای چنین طرحی علاوه بر کاهش زمان انتقال کالا به سمت دریای سرخ و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، موجب افزایش وابستگی متقابل میان این دو قدرت منطقه‌ای خواهد شد. 

چین با انعقاد توافق راهبردی 25 ساله با ایران و همچنین سرمایه‌گذاری 5.5 میلیارد دلاری در سعودی نشان داده است نگاه ویژه به حضور این دو کشور در بازارهای انرژی دارد. قرار گرفتن این دو کشور در طرح چینی سبب بهبود وضعیت درآمدی و افزایش وزن ژئوپلیتیکی دو کشور در نظام بین‌الملل خواهد شد. 

در چنین وضعیتی سایر بازیگران جهانی همچون هند، روسیه یا دولت‌های اروپایی در رقابت ژئواستراتژیک با پکن سعی خواهند کرد از ظرفیت ایران و سعودی در طرح‌های کریدوری مشابه همچون مسیر «شمال- جنوب» یا پروژه «عرب-مد» بیش از پیش بهره ببرند. 

به عبارت دیگر، در جریان رقابت میان قدرت‌های بزرگ برای ایجاد مسیرهای کریدوری جدید، ایران و پادشاهی سعودی با افزایش هماهنگی‌های دوجانبه و چندجانبه می‌توانند به عنوان مکمل یکدیگر نقش مهمی در مسیرهای آینده اقتصاد جهانی بازی کنند. 

سرمایه‌گذاری سعودی در بخش کشاورزی ایران

پادشاهی سعودی به دلیل قرار گرفتن در اقلیم خشک شبه‌جزیره عربستان و کمبود منابع آبی، سیاست خرید زمین‌های کشاورزی و دامداری‌ها را سراسر جهان دنبال می‌کند. نهاد ذی‌صلاح برای پیشبرد این سیاست شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری کشاورزی و دامداری عربستان موسوم به «سالیک» است. 

علاوه بر این، عربستان طبق سند چشم انداز 2030 به دنبال سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه کشاورزی دریایی به سرمایه‌گذاری 3.5 میلیارد دلاری در حاشیه دریای سرخ است. به بیان دیگر، عربستان برای تأمین نیازهای خود در زمینه امنیت غذایی سیاست سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف جهان را دنبال می‌کند. 

چین با انعقاد توافق راهبردی 25 ساله با ایران و همچنین سرمایه‌گذاری 5.5 میلیارد دلاری در سعودی نشان داده است نگاه ویژه به حضور این دو کشور در بازارهای انرژی دارد

افزایش روزافزون نیازهای داخلی سعودی در حوزه امنیت غذایی این فرصت را در توسعه روابط اقتصادی تهران- ریاض فراهم آورده است تا دو کشور بر روی ایجاد پروژه‌های مشترک در حوزه کشاورزی و پرورش دام به توافق‌های پایدار دست یابند. 

ایران پس از پاکستان، سودان، ترکیه و مصر می‌تواند بدل به مقصد جدید سرمایه‌گذاری سعودی برای خرید مزارع کشاورزی و کشت علمی محصولات راهبردی همچون گندم و ذرت شود. به عنوان نمونه، شرکت‌های سعودی با استفاده از روش‌های جدید کشاورزی و انجام سرمایه‌گذاری اولیه در استان سیستان و بلوچستان می‌توانند  بر روی کشت محصولاتی همچون موز یا انبه متمرکز شوند.

سرمایه‌گذاری مشترک در حوزه کشاورزی این فرصت را برای ایران فراهم خواهد کرد تا به‌وسیله شرکت‌های سعودی به جدیدترین فناوری‌ها در حوزه امنیت غذایی دست یابد.

بازتعریف پروژه‌های مشترک در عراق و منطقه

توافق پکن این فرصت را برای دولت‌های منطقه فراهم آورد پس از یک دهه تنش و آشوب داخلی فرصت لازم برای بازسازی خرابی‌ها، بهبود شاخص‌های زندگی و توسعه اقتصادی پیدا کنند. 

به‌دنبال عادی‌سازی روابط تهران و ریاض جنگ هشت ساله یمن متوقف شد، سوریه پس از 12 سال به اتحادیه عرب بازگشت و اکنون احزاب لبنانی برای انتخاب رئیس جمهور جدید این کشور آماده می‌شوند. 

در دوران جدید سرمایه‌های کشورهای حوزه خلیج فارس با همراهی شرکت‌های توانمند ایرانی در حوزه ساخت‌وساز، امنیت غذایی و ... می‌توانند به بازسازی زیرساخت‌های یمن، سوریه، لبنان و عراق کمک کنند. البته پیگیری چنین سیاستی به معنای بهبود ناگهانی وضعیت اقتصادی کشورهای نام برده نخواهد بود، بلکه می‌تواند آغاز مسیری برای کاهش مشکلات داخلی دولت‌های عربی و تضعیف جریان‌های تروریستی همچون داعش و القاعده در سراسر منطقه باشد.

بهره سخن

پس از هفت سال قطع روابط دیپلماتیک و روابط تنش‌آلود تهران و ریاض، این دو قطب منطقه‌ای به سمت کاهش تنش‌ها در منطقه و تعریف پروژه‌های مشترک در روابط دوجانبه در حرکت‌اند. افزایش هماهنگی‌های سیاسی در سازمان‌های منطقه‌ای- بین‌المللی، توسعه سرمایه‌گذاری‌های مشترک در حوزه‌های مختلف اقتصادی، گسترش هماهنگی‌ها در زمینه تکمیل زنجیره طرح یک کمربند- یک جاده، احیای توافقات امنیتی و تعریف پروژه‌های مشترک در منطقه غرب آسیا نقاط اشتراک ایران و عربستان سعودی برای توسعه روابط دوجانبه است. 

هم‌اکنون فرصت‌های همکاری مشترک میان دو کشور در وضعیت بالقوه قرار دارد و برای ورود به مرحله اجرایی نیازمند اراده رهبران دو کشور است. همچنین متغیرهای بیرونی همچون تداوم بحران اوکراین یا انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا به شکل مستقیم و غیر مستقیم بر روی آینده روابط ایران و پادشاهی سعودی تأثیر خواهد گذاشت.