ترکیه در لیبی به دنبال چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ لیبی از زمان سرنگونی معمر قذافی، دیکتاتور پیشین در سال ۲۰۱۱ بر اثر اختلافات میان احزاب و گروه‌ها، به دو دولت موازی در شرق و غرب تقسیم شده است؛ پارلمان طبرق در شرق و پارلمان طرابلس در غرب. پارلمان طبرق از ارتش ملی لیبی به فرماندهی خلیفه حفتر حمایت می‌کند و دولت وفاق ملی به نخست‌وزیری فایز السراج که نماینده رسمی لیبی در مجامع بین‌المللی است، در شهر طرابلس مستقر است.

خلیفه حفتر، فرمانده ارتش ملی لیبی از روز ۴ آوریل 2019 به طرابلس، پایتخت این کشور حمله کرده و درگیری‌های جدیدی در لیبی میان دولت وفاق ملی به ریاست فایز السراج و دولت طبرق در شرق این کشور که حفتر از آن حمایت می‌کند رخ داده است.

حمایت ترکیه از دولت وفاق ملی

از زمان آغاز عملیات اشغال شهر طرابلس بین محورهای حامی طرف‌های درگیر در لیبی رقابت سختی بر سر حمایت از طرف‌های متخاصم شکل گرفته است. محور چهارگانه عربی به رهبری عربستان و محور ترکیه – قطر هر دو تلاش دارند تا پیروز میدان نبرد باشند؛ بنابراین از هم‌پیمانان خود برای یاری رساندن به طرفی که تمایل دارند استفاده می‌کنند. در حالی که خلیفه حفتر، ترکیه و قطر را متهم می‌کند که از دولت وفاق ملی حمایت می‌کنند؛ دولت فایز السراج، عربستان، امارات و مصر را حامی دولت حفتر معرفی می‌کند.

در این بین ترکیه از حامیان سرسخت دولت وفاق ملی لیبی است. اگرچه سفارتخانه‌ها و دفاتر دیپلماتیک کشورهای خارجی در طرابلس در سال ۲۰۱۴ به علت ناامنی و خشونت بسته شده‌اند اما ترکیه از معدود کشورهایی است که سفارتخانه خود را در طرابلس بازگشایی کرده است. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه خود نیز وارد عمل شده و اخیراً با فایز السراج نخست‌وزیر دولت وفاق ملی به صورت تلفنی گفتگو کرده است. اردوغان در جریان این گفتگوی تلفنی تصریح کرد: «ترکیه از تمامی امکانات و توانایی‌های خود در مسیر خنثی‌سازی توطئه‌ها علیه ملت لیبی، بهره‌برداری خواهد کرد.»

ترکیه طی دو ماه گذشته در واکنش به حمایت‌های محور چهارگانه از خلیفه حفتر چند کشتی حامل تجهیزات نظامی شامل: خودروی زرهی و پهپاد در اختیار دولت السراج قرار داده است. ارتش ملی لیبی نیز در دو ماه گذشته از سرنگونی و انهدام دست‌کم سه فروند پهپاد ترکیه خبر داده است.

گفته می‌شود که مشاوران نظامی ترکیه به نظامیان وابسته به دولت وفاق ملی لیبی آموزش می‌دهند و حتی، به آنان در برنامه‌ریزی اقدامات نظامی کمک می‌کنند. از این‌رو حفتر بارها آنکارا را به مداخله در امور داخلی لیبی متهم کرده و معتقد است که کمک‌های ترکیه به دولت السراج یکی از دلایل اصلی شکست‌های او در تصرف طرابلس و از دست دادن شهر راهبردی غریان بوده است. ژنرال خلیفه حفتر اخیراً به نیروهای نظامی تحت امرش دستور داده است که کشتی‌ها و منافع ترکیه را در خاک لیبی هدف حمله قرار دهند. در پی تهدیدهای حفتر علیه ترکیه، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه نیز گفته است که ترکیه به هر گونه حمله پاسخ تندی خواهد داد.

در دو هفته گذشته و در آخرین تحولات، جنگنده‌های نیروهای موسوم به ارتش ملی لیبی به رهبری ژنرال خلیفه حفتر با حمله به پایگاه هوایی مصراته در غرب لیبی، محل نگهداری پهپادهای ترکیه و اتاق کنترل آنها را بمباران کردند.

دلایل حمایت ترکیه از دولت وفاق ملی

اهداف سیاسی ترکیه

رقابت برای گسترش نفوذ در مناطق استراتژیکی نظیر شاخ آفریقا و سواحل آفریقایی مدیترانه بخش مهمی از کنشگری قدرت‌های منطقه‌ای طی سالیان اخیر به ویژه پس از انقلاب‌های عربی بوده است. لیبی یکی از کشورهایی است که به دلیل داشتن ذخایر مهم نفتی و موقعیت ژئوپلیتیکی مهم در ساحل دریای مدیترانه شاهد حضور قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی رقیب طی سالیان گذشته بوده است.

با حمله ژنرال خلیفه حفتر به طرابلس که تحت حمایت سیاسی، مالی و نظامی عربستان، مصر و امارات به عنوان نیروهای ضد اخوانی صورت گرفته است تحولات لیبی در مسیری پیش می‌رود که برای ترکیه تداعی‌گر شکست سنگین و حذف جریان اخوان المسلمین از معادلات قدرت در مصر بود. اگر در لیبی نیز وضعیت اخوانی‌ها تکرار شود در آن صورت ترکیه عملاً در منطقه، بخش دیگری از بازی نفوذ را خواهد باخت. موضوعی که نمونه تقریباً مشابه دخالت این کشورها در سودان موجب تسلط ارتش تحت نفوذ امارات و عربستان بر قدرت شده است و اولین برآیند خطرناک آن برای ترکیه درخواست تخلیه جزیره استراتژیک سواکن می‌باشد. بنابراین ترکیه با حمایت و پشتیبانی از دولت وفاق ملی به رهبری فایز السراج سعی دارد از تغییر معادله به ضرر خود جلوگیری کند.

اهداف اقتصادی ترکیه

ترکیه روابط اقتصادی دیرینه‌ای با لیبی دارد. لیبی شریک تجاری بزرگی برای ترکیه محسوب می‌شود. ارزش پروژه‌های ناتمام ترکیه در لیبی ۱۹ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. تا پیش از آغاز بی‌ثباتی‌ها در سال ۲۰۱۱، ترکیه بزرگ‌ترین صادرکننده کالا به لیبی بود. سهم ترکیه از بازار لیبی در سال‌های اخیر به رغم کاهش صادرات به این کشور، شاهد رشد بوده است. لیبی در صلح و آرامش، ارزش صد‌ها میلیارد دلار سرمایه گذاری را دارد و بازار بالقوه‌ای است که آنکارا قادر به چشم‌پوشی از آن نیست.

با شکل‌گیری بحران در طرابلس و حمایت همه جانبه عربستان، مصر و امارات از خلیفه حفتر، ترکیه نیز سعی کرده است تا از دولت وفاق ملی حمایت کند. در واقع ترکیه بیم آن دارد که نفوذ و سرمایه‌گذاری خود در لیبی را از دست بدهد؛ چرا که کشورهای حاشیه خلیج فارس و غرب از دولت طبرق و نیروهای حفتر حمایت می‌کنند و آنکارا از دولت طرابلس.

البته این مسئله نیز به خاطر اقتصادی است که ترکیه در لیبی به دنبال آن است. گواه این مدعا سرمایه‌گذاری 100 میلیارد دلاری آنکارا در لیبی تا سال 2013 است. همچنین ترکیه در حال اجرای 160 طرح سرمایه‌گذاری در لیبی است. آمار و ارقام نشان می‌دهد که ترکیه پس از چین دومین کشوری است که با لیبی قراردادهای تجاری دارد و ارزش پروژه‌های این کشور به 28 میلیارد دلار می‌رسد.

ترکیه به لیبی مبل، پوشاک، پارچه، دارو، سنگ‌های قیمتی، سیمان، فولاد، مصالح ساختمانی و فرش می‌فروشد و از این کشور رقمی در حدود سیصد میلیون دلار در سال، نفت خام، طلا و فلزات خریداری می‌کند. همچنین مواهب گردشگران لیبیایی نیز برای ترکیه مهم است و سالانه بین 150 تا 200 هزار لیبیایی به عنوان گردشگر به ترکیه سفر می‌کنند.

آمار قابل توجهی از شهروندان ترکیه‌ای به عنوان تکنیسین و کارگر در بخش‌های مختلف صنایع نفتی و معدنی لیبی مشغول به فعالیت هستند و چند پیمانکار ترکیه‌ای در لیبی در حوزه‌های دامپروری، زراعت، صنایع غذاییگردشگری و سلامت مشغول به کار شده‌اند.

تشدید تنش در لیبی اما برای ترکیه مفید نیست. میزان صادرات ترکیه به لیبی در سال 2014 میلادی، اندکی بیش از 2 میلیارد دلار بود، اما این رقم در حال حاضر به یک و نیم میلارد دلار کاهش پیدا کرده است. بر این اساس 22 دسامبر 2018 مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه در مورد سرعت بخشیدن به بازگشت شرکت های ترکیه به کار در لیبی در زمینه های مختلف، مانند انرژی و پروژه های بازسازی صحبت کرد.

در شرایطی که در ترکیه، بحران اقتصادی، گرانی، تورم و بیکاری، دولت اردوغان را با مشکلات جدی روبرو کرده، توقف فعالیت شرکت‌های بزرگ ترکیه‌ای در لیبی و بازگشت کارگران ترکیه‌ای از این کشور آفریقایی، برای اقتصاد این کشور چالش آفرین خواهد بود.

نتیجه‌گیری

لیبی به دلیل برخورداری از موقعیت ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک می‌تواند نقش مهمی در معادلات و موازنه قدرت منطقه‌ای ایفا نمایند. هر کدام از ائتلاف‌ها و محورهای منطقه موفق شوند این دو کشور را در اتحاد خود جای دهند می‌توانند کفه موازنه قوا در برابر محورهای رقیب را به سود خود سنگین‌تر کنند؛ از این‌رو رقابت سخت و دشواری بین ائتلاف‌های منطقه‌ای شکل گرفته است. در حال حاضر ائتلاف سعودی و ائتلاف ترکی - قطری همدیگر را در تشدید تنش و بحران در لیبی متهم می‌کنند.

در پایان این نکته لازم به ذکر است که حمایت هر یک از محورهای منطقه‌ای از بازیگران همراستا با سیاست‌های خود در لیبی ضمن پیچیدگی بحران به طولانی شدن و قطب‌بندی آن منجر می‌گردد. تشدید و پیچیدگی بحران احتمال آغاز درگیری‌ها و تشدید تنش‌ها میان کشورهای حامی دو طرف را نیز در پی خواهد داشت.