تأثیر کریدور شمال-جنوب در توسعه اقتصادی اوراسیا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ روسیه تلاش می‌کند روابط اقتصادی خود را در فضای کشورهای مشترک المنافع (CIS) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) تقویت کند و در این میان، کریدور شمال-جنوب به عنوان مؤلفه ای مهم برای تسهیل تجارت و اتصال میان چندین کشور نقش کلیدی دارد. این کریدور برای ایجاد مسیر راهبردی برای اتصال آسیای جنوبی به اروپا به وسیله آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه طراحی شده است.

این کریدور با ارسال کالا از هند و با عبور از ایران از مسیر دریا یا زمین آغاز می‌شود. پس از رسیدن به ایران، بیشتر محموله‌ها از دریای خزر یا به وسیله کامیون و راه آهن به جنوب روسیه منتقل می‌شوند. سپس، کالاها از مسیر زمینی، با کامیون یا راه آهن در امتداد رودخانه ولگا از مسکو به مسیر اروپای شمالی منتقل می‌شوند.

ادارات و نهادهای روسیه موظف شده‌اند زیرساخت‌های موجود را در کشورهای کریدور شمال-جنوب ازجمله آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و هند بررسی کنند

توافق سال ۲۰۰۱ میان روسیه، ایران و هند نشان دهنده رسمی شدن تلاش‌ها برای توسعه این کریدور حیاتی بود. در این میان، هند نقشی محوری در سازماندهی جلسات میان ذی نفعان ازجمله ایران، روسیه، و کشورهای آسیای مرکزی و همچنین بلغارستان برای حمایت از پیشرفت و تحقق پروژه ایفا کرده است.

فراتر از نخستین کشورهای کریدور شمال-جنوب، این پروژه شامل مشارکت فعال آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس و عمان نیز می‌شود. انتقال نخستین محموله تجاری از مسیر کریدور شمال-جنوب در ژوئیه ۲۰۲۲ نقطه عطف تاریخی به شمار می‌رود که نشان دهنده عملیاتی شدن این شریان حمل و نقل متحول کننده است.

طرح‌های راهبردی مسکو و باکو

ادارات و نهادهای روسیه موظف شده‌اند زیرساخت‌های موجود را در کشورهای کریدور شمال-جنوب ازجمله آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و هند بررسی کنند. این مطالعات با هدف شناسایی و رسیدگی به موارد مشکل‌ساز در حمل و نقل بین المللی کالا انجام می‌شود.

در این راستا، توجه ویژه به توسعه کریدور شمال - جنوب و اتصالات آن با بخش آذربایجان و سایر کریدورهای داخل آذربایجان شده است. گفت و گوهای مشابه با برنامه‌های بیان شده در دیدارهای مقام ها مطابقت دارد و نشان دهنده تلاش هماهنگ برای تقویت همکاری اقتصادی در منطقه است.

دستورالعمل‌ها منعکس کننده رویکرد فعال روسیه برای تغییر کیفی چشم انداز اقتصادی در فضای CIS/EEU است. روسیه با اولویت‌بندی توسعه پیوندهای همکاری، زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای و زیرساخت‌های حمل‌ونقل، قصد دارد جریان‌های تجاری را بهینه و رشد اقتصادی را تقویت کند.

استقرار مجدد کارکنان خدمات گمرکی روسیه در مناطق اولویت‌دار کریدورهای حمل و نقل بین المللی نشان دهنده تعهد به تسهیل رویه‌های گمرکی و افزایش کارایی در جریان کالاست. به‌علاوه، کسب‌وکارهایی که در بخش بین‌المللی فعالیت می‌کنند، همواره به دنبال گزینه‌های لجستیکی جدید برای دسترسی به بازارها و شرکای جدید هستند که نشان‌دهنده پویایی در حال تکامل تجارت بین‌المللی است.

رویدادهای اخیر مانند نمایشگاه و کنفرانس  Trans Russia، به عنوان بستری برای نمایش پیشرفت‌ها در بخش حمل و نقل و تقویت همکاری میان ذی نفعان صنعت عمل می‌کند. مشارکت شرکت‌های آذربایجانی ازجمله ADY Express و مرکز لجستیک آبشرون، بر نقش مهم آذربایجان در تسهیل جابجایی محموله‌ها در امتداد کریدور شمال-جنوب تاکید می‌کند. البته، بندر خشک آبشرون به عنوان مرکز مهم برای حمل و نقل کالا در سراسر آذربایجان عمل می‌کند و باعث افزایش بیشتر ارتباطات منطقه می‌شود.

زیرساخت‌های راه آهن آذربایجان نقش کلیدی در تسهیل حمل و نقل بار در مسیر شمال-جنوب دارد. در سال ۲۰۲۳ تقریباً ۱۲.۵ میلیون تن محموله در این کریدور منتقل شد که بخش صادرات افزایش قابل توجهی تجربه کرد. ابتکارات راه آهن روسیه، مانند نوسازی کارخانه‌های تعمیر خودرو در ترکمنستان و افزایش  خدمات کانتینری به جابجایی یکپارچه کالاها در این کریدور کمک می‌کند. طرح‌های نوسازی گذرگاه‌های مرزی و گسترش ظرفیت‌ها نشان‌دهنده تعهد بلندمدت به تقویت روابط تجاری و اقتصادی در منطقه است.

اهمیت کریدور شمال-جنوب

کریدور شمال-جنوب با ارائه مسیر حمل و نقل مستقیم و کارآمدتر به کاهش هزینه‌ها و زمان حمل و نقل کالاها میان آسیای جنوبی و اروپا کمک می‌کند. این کاهش در هزینه‌های لجستیک می‌تواند تجارت منطقه‌ای را رقابتی‌تر و از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر کند و رونق فعالیت‌های اقتصادی را در کریدور موجب شود.

زیرساخت‌های راه آهن آذربایجان نقش کلیدی در تسهیل حمل و نقل بار در مسیر شمال-جنوب دارد

این کریدور به تنوع مسیرهای تجاری کمک می‌کند و وابستگی به مسیرهای دریایی سنتی را کاهش می‌دهد. تنوع، انعطاف‌پذیری در شبکه‌های تجاری را با ارائه مسیرهای جایگزینی که کمتر در برابر تنش‌های ژئوپلیتیک، دزدی دریایی یا سایر اختلالات آسیب‌پذیر هستند، افزایش می‌دهد. همچنین توسعه اقتصادی و یکپارچگی بین کشورهای مسیر خود را ترویج می‌کند.

کریدور شمال -جنوب اهمیت ژئوپلیتیکی دارد زیرا همکاری و مشارکت بین کشورهای شرکت کننده را برای توسعه و حفظ کریدور تقویت می‌کند. از همین روی، این کشورها می‌توانند روابط دیپلماتیک را تقویت، اعتماد متقابل ایجاد و به ثبات و امنیت منطقه کمک کنند.

این کریدور به عنوان مسیری مهم برای انتقال منابع انرژی به ویژه نفت و گاز، از مناطق غنی از منابع آسیای مرکزی و دریای خزر به بازارهای جنوب آسیا، اروپا و فراتر از آن عمل می‌کند.

دروازه هند به اروپا

کریدور شمال-جنوب به عنوان دروازه هند برای تقویت روابط تجاری و سرمایه گذاری قوی با اوراسیا معرفی می‌شود، همچنین یک شریان حمل و نقل چندوجهی بوده که اقیانوس هند و خلیج فارس را از طریق ایران به دریای خزر متصل می‌کند و در نتیجه به اروپای شمالی گسترش می‌یابد.

فراتر از اهمیت لجستیکی، کریدور شمال-جنوب باعث تقویت روابط تجاری هند با کشورهای اوراسیا و در عین حال افزایش اتصالات می‌شود. این پروژه متحول کننده، نه تنها دسترسی هند را به کشورهای همسایه گسترش می‌دهد، بلکه باعث افزایش تجارت و بازرگانی با منطقه شده و در نتیجه به یکپارچگی و رفاه اقتصادی منطقه کمک می‌کند.

تمایل هند به پیگیری این پروژه به دلیل ملاحظات مختلفی است. کالاهای هندی با طی سفری طولانی از کانال سوئز به روسیه و آسیای مرکزی می‌رسند. در حالی که مسیر کانال سوئز حدود ۴۵ تا ۶۰ روز طول می‌کشد، مسیر ترانزیتی ایران حدود ۲۵ تا ۳۰ روز طول می‌کشد.

این مسیر به گشودن بازارهای وسیع در هند، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی و همچنین سایر بخش‌های آسیا و اروپا کمک می‌کند. انتظار می‌رود منطقه غنی از انرژی اوراسیا با جغرافیا و منابع وسیع خود نقش مهمی در بازی بزرگ جدید در فضای اوراسیا ایفا کند. بعد سیاسی-اقتصادی این مسیر در سناریوی سیاسی بین‌المللی به دلیل وجود نشانه‌هایی مبنی بر تغییر در پایگاه قدرت جهانی قابل توجه خواهد بود.

کریدور شمال-جنوب به توسعه شبکه‌ای از زیرساخت‌های دوجانبه برای مسیرهای تجاری در منطقه و جریان کالا و مردم کمک می‌کند، که در غیر این صورت به دلیل فقدان توافقات دوجانبه و چندجانبه در مرزها با مانع مواجه می‌شوند.

نتیجه‌گیری

احیای جاده ابریشم، توسعه کریدورهای حمل و نقل و بهبود پیوندها باعث افزایش همکاری‌های منطقه‌ای می‌شود و می‌تواند ابزار اصلی توسعه حمل و نقل و تجارت در نظر گرفته شود. در این میان، بازار توسعه یافته بزرگی وجود دارد که این منطقه را احاطه کرده و می‌توان به راحتی از طریق کریدورها به آن متصل شد.

توافقنامه همکاری منطقه‌ای به رفع بسیاری از موانع احتمالی کمک می‌کند. کریدورهای حمل و نقل در واقع می‌توانند کمک قابل توجهی به توسعه تجارت و ترانزیت بین کشورهای منطقه کنند. اهمیت کریدور حمل و نقل در این است که بستری را برای بهبود همکاری‌ها و همچنین ارتباطات فراهم می‌کند و موانع را کاهش می‌دهد تا به اقتصاد کشورها اجازه رشد مستقل و دستیابی به اهداف همسو با منافع کشورها و کل منطقه را بدهد.