صادرات کاذب، آفت تراز تجاری کشاورزی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ به تازگی افزایش شدید قیمت برخی از اقلام کشاورزی مانند سیب زمینی و گوجه سبب نارضایتی عمومی شده است. در شرایطی که بسیاری از مردم برای تامین حداقل معاش به ویژه خوراک چالش جدی دارند، افزایش قیمت محصولاتی مانند سیب زمینی و گوجه که برای تهیه خوراک و غذای ارزان برای طبقه متوسط و متوسط به پایین استفاده می شود (در علم اقتصاد به آنها کالای گیفن گفته می شود)، نگران کننده است. بر اساس نظریه هرم نیازهای «ابراهام مازلو»، خوراک پایین ترین نیاز انسانهاست و عدم تامین آن افراد و خانواده ها را با چالش اساسی مواجه می کند.

تقریبا یک دهه است به دلیل افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی، کالاهای زراعی و دامی در کشورهای همسایه بخصوص کشورهای عربی متقاضی زیادی پیدا می کند

بخش کشاورزی وظایف متعددی ازجمله تامین غذای مردم و نهاده های لازم برای بخش صنعت، ایجاد اشتغال و درنهایت تامین ارز لازم برای کشور بر عهده دارد. در شرایطی که ایران ۱۷ میلیارد کسری در تراز پرداخت های بخش غیر نفتی دارد (که 11 میلیارد دلارش در بخش کشاورزی است) همه بخش های اقتصادی کشور باید بسیج شوند تا کسری را جبران کنند. کشاورزی نیز باید با تقویت صادرات در ترمیم کسری سهیم باشد.

هر صادراتی در بخش کشاورزی منطقی و درست نیست. صادراتی که سفره مردم را خالی کند، مطلوب و پسندیده نخواهد بود. تئوری های تجارت بین الملل می گویند؛ باید صادرات بر اساس مزیت های نسبی کشور باشد. یعنی اینکه کالای صادراتی باید در داخل ارزان تر از خارج تولید شود و مازاد بر نیاز داخلی باشد.

بعد از تامین نیاز کشور، مازاد بر نیاز داخل به صادرات اختصاص یابد. تقریبا یک دهه است به دلیل افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی، کالاهای زراعی و دامی در کشورهای همسایه بخصوص کشورهای عربی متقاضی زیادی پیدا می کند. این امر سبب شده کشاورزان به جای تامین نیازی خوراکی مردم، به صورت قانونی یا غیر قانونی محصولات اساسی کشور را به کشورهای همسایه بفرستند. سیاست های اقتصاد باز در زمینه کالاهای ضروری مردم موجب شده این اقلام از سفره ها حذف یا کم رنگ شود.

حدود یک دهه پیش به دلیل افزایش نرخ ارز ناگهان گوشت قرمز در کشور کمیاب شد. بررسی ها نشان داد که تولیدات دامی به صورت زنده به کشورهای همسایه ارسال می شد. واقعیت این است که افزایش صادرات به دلیل کاهش ارزش پول (Depreciation) حداقل در کالاهای اساسی درست نیست. البته افزایش صادرات محصولاتی مانند زعفران، خشکبار، خاویار، خرما و سایر محصولات کشاورزی حتما مفید خواهد بود.

این روند در یک ماه گذشته دوبار اتفاق افتاد. حذف ارز نیمایی حدود ۴۵ هزار تومانی و رسیدن ارز توفقی به ۶۴ هزار تومان و ارز ۸۴ هزار تومان باعث شد که به دلیل کاهش ارزش پول ملی وضعیت صادرات بهبود یابد. کسری تراز تجاری نسبت به پارسال حدود ۷ میلیارد جبران شد؛ اما بار تورمی بر دوش مردم سنگینی کرد و در چهار ماه گذشته چند بار قیمت کالاهای لبنی و کشاورزی افزایش یافت.

در این فضا افزایش قیمت گوجه و سیب زمینی بیشتر به چشم آمد. گرچه عموما قیمت گوجه در زمستان جهش مقطعی دارد، اما رشد قیمتی اخیر فقط منحصر به زمستان نبود و صادرات این دو محصول شرایط را برای مردم سخت کرد.

صادرات محصولاتی همچون گوجه، سیب زمینی و پیاز سنخیتی با صادراتی مبتنی بر مزیت نسبی ندارد

طبق قانون مصوب مجلس یازدهم مقرر شده که دولت نمی تواند جلو صادرات محصولات کشاورزی را برای تنطیم بازار بگیرد و درخصوص کالاهای غیر از کالاهایی که ارز ترجیحی می گیرند به صورت دستوری عمل کند. اما دولت به وسیله عرضه محصولات ذخیره شده در انبار و سردخانه های دولتی بازار را تنطیم نماید. به نظر می رسد مسئولان حوزه بازرگانی داخلی و خارجی در ایام دهه فجر، ماه رمضان و عید نوروز قصد دارند با  توزیع کالابرگ های الکترونیکی و بسته های معیشتی و عرضه محصولات ذخیره شده، شرایط را بهبود بخشند.

قیمت نسبتا بالای سیب زمینی در 6 ماه دوم موجب خواهد شد که سطح کشت سیب زمینی افزایش یابد و الگوی کشت را  تغییر خواهد داد و بر اساس نظریه تار عنکبوتی تولید بیشتر سبب افت شدید قیمت سیب زمینی در سال آتی خواهد بود و با عنایت به فساد پذیری آن و عدم امکان ذخیره سازی سبب خسران شدید به کشاورزان خواهد شد.

صادرات محصولاتی همچون گوجه، سیب زمینی و پیاز سنخیتی با صادراتی مبتنی بر مزیت نسبی ندارد. اگر صادرات این محصولات تراز تجاری بخش کشاورزی ترمیم کند، حتما سفره های مردم را تخریب خواهد کرد. مرور تاریخ اقتصاد کشاورزی در دو دهه گذشته نشان می دهد صادرات گوجه در دولت نهم و دهم و صادرات پیاز در دولت یازدهم و دوازدهم کشور موجب افزایش قیمت این محصولات شد و وزیران کشاورزی وقت را با چالش استیضاح مواجه کرد.

اکنون که کشور نیازمند ثبات و آرامش اقتصادی است، باید دولت چهاردهم قبل از ماه مبارک رمضان و عید نوروز اقدامات لازم را برای تنظیم بازار انجام دهد تا با فراغ بال به استقبال سال جدید برویم.