نقشه ضدایرانی عادی‌سازی روابط با باکو

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در شرایطی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پیام‌های متفاوتی علیه ایران ارسال می‌کند، از تحمیل کمپین فشار شدید و تهدید به اقدام نظامی از سویی تا نشان‌دهنده تمایل به مذاکره از سوی دیگر، طرف‌های حامی اقدامات ضد دیپلماسی سخت تلاش می‌کنند راه‌های جدیدی برای حبس کردن ایالات متحده و ایران در دشمنی ابدی بیابند.

در هفته‌های اخیر در ایالات متحده و اسرائیل کارزاری برای گنجاندن آذربایجان، همسایه شمالی ایران، در به اصطلاح توافق‌نامه ابراهیم (​​مجموعه موافقت‌نامه‌های عادی‌سازی روابط سال 2020 که میان اسرائیل و چندین کشور عربی ازجمله امارات متحده عربی، بحرین و مراکش امضا شد) شکل گرفته است.

طبق گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم، اسرائیل تا 70 درصد از واردات تسلیحات پیشرفته آذربایجان را به خود اختصاص داده است

بگین سادات، مرکز تحقیقاتی اسرائیل، باکو را به عنوان گزینه ای ایده آل برای افزودن به این فهرست می بیند. تعدادی از خاخام های بانفوذ، ازجمله بنیان‌گذار مرکز سیمون ویزنتال در لس آنجلس و نیز خاخام ارشد امارات متحده عربی (از نزدیکان جرد کوشنر، داماد ترامپ که در تهیه پیش نویس توافقنامه اولیه ابراهیم نقش مهمی داشت) نامه ای به باکو ارسال کردند. 

در نگاه نخست، این حرکت گیج کننده به نظر می آید. آذربایجان در عمل، متحد نزدیک اسرائیل است، بسیار بیشتر از هر یک از کشورهای عربی که توافقنامه ابراهیم را امضا کرده اند. 

هنگامی که اسرائیل اوایل دهه 1990 ایران را به عنوان تهدید اصلی خود معرفی کرد، به دنبال برقراری روابط با آذربایجان به عنوان نیروی متقابل بود. باکو از این رابطه سود زیادی برده است، به طوری که اسرائیل نقشی اساسی در شکست آذربایجان از ارمنستان در جنگشان بر سر منطقه مورد مناقشه قره باغ کوهستانی در سال های 2020 و 2023 ایفا کرد. 

طبق گزارش مؤسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم، اسرائیل تا 70 درصد از واردات تسلیحات پیشرفته آذربایجان را به خود اختصاص داده است. آذربایجان نیز به نوبه خود تأمین کننده اصلی نفت اسرائیل بود و تا 40 درصد از کل واردات نفت اسرائیل را به خود اختصاص داد. باکو پس از هفتم اکتبر 2023 در جنگ اسرائیل علیه غزه هرگز انتقال نفت را متوقف نکرد. در نشانه ای از توسعه بیشتر در روابط، شرکت نفت دولتی آذربایجان به‌تازگی 10 درصد از سهام میدان گازی فراساحلی تامار اسرائیل را خریداری کرد. 

بنابراین ارزش افزوده پیوستن آذربایجان به پیمان ابراهیم از نظر مزیت ها مشخص نیست. به نظر می آید دستور کار واقعی در اینجا افزودن ایالات متحده به این اتحاد دوجانبه است. دفتر بنیامین نتانیاهو اعلام کرد، اسرائیل به دنبال «پیاده‌سازی ارکان محکم همکاری سه جانبه» با ایالات متحده و آذربایجان است. ست کراپسی مدیر مؤسسه یورک‌تاون و افسر سابق نیروی دریایی آمریکا و جوزف اپستین سرمایه‌دار مشهور آمریکایی هدف این اتحاد را در مقاله ای در وال استریت ژورنال با عنوان «فشار فزاینده قابل توجه بر مرز شمالی ایران» توضیح دادند. 

با وجود این، مانعی برای اجرای کامل طرح وجود دارد؛ بند 907 قانون حمایت از آزادی که به‌وسیله کنگره ایالات متحده در چارچوب نخستين جنگ قره باغ کوهستانی اوایل دهه 1990 به اصرار لابی بانفوذ ارمنی-آمریکایی تصویب شد و بر مبنای آن، کمک‌های ایالات متحده و فروش تسلیحات به آذربایجان ممنوع است. 

از آغاز مبارزه جهانی علیه تروریسم، رؤسای جمهور ایالت متحده از این بند چشم پوشی کردند و آذربایجان را شریک مفیدی دانستند. در این زمینه، باکو خود را به عنوان متحد کلیدی علیه تهران معرفی کرده است. 

حامیان اسرائیلی و آمریکایی آذربایجان ادعا می کنند اعلام «قرارداد صلح» قریب الوقوع میان ارمنستان و آذربایجان دلیل موجهی برای لغو دائم ماده 907 است. علاوه بر این، باکو پیام های خود را بیشتر کرده است که نشان می دهد ارمنستان برای جبران خسارت‌هایش برای جنگ تلافی جویانه آماده می شود. 

با وجود این، به نظر می آید ادعاها با عقل سلیم در تضاد باشد، زیرا توازن قوا در منطقه به شدت نشان می دهد ایروان در موقعیتی نیست که بتواند با آذربایجان که به‌وسیله ترکیه و اسرائیل حمایت می شود، مقابله نظامی کند. نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان آمادگی خود را برای امضای فوری توافقنامه صلح با باکو تأیید کرده است.

تاکتیک توقف جنگ باکو را می‌توان با تمایل این کشور برای به حداکثر رساندن اهرم‌های موجود برای گرفتن امتیازات ارضی بیشتر از ایروان و سپس سرزنش ارمنستان به خاطر شکست مذاکرات صلح توجیه کرد؛ به‌ویژه اینکه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان مدت‌ها مدعی است استان جنوبی ارمنستان در سیونیک (معروف به زنگزور در باکو) در اصل سرزمین آذربایجان است و قول الحاق آن را به اراضی آذربایجانی داده است. 

سیونیک بخش کوچکی از خاک ارمنستان و با ایران هم مرز است و آذربایجان را از منطقه نخجوان جدا می کند. آذربایجان مدت‌هاست خواستار ایجاد کریدور موسوم به زنگزور بوده که آن را مستقیم به ترکیه مرتبط می کند. با وجود این، خواسته‌اش در پیش نویس توافقنامه صلح فعلی مورد بحث نیست و البته از دستور کار باکو حذف نشده است و ارمنستان را به ویژه در برابر فشارهای نظامی مجدد آذربایجان آسیب پذیر کرد.

تاکتیک توقف جنگ باکو را می‌توان با تمایل این کشور برای به حداکثر رساندن اهرم‌های موجود برای گرفتن امتیازات ارضی بیشتر از ایروان و سپس سرزنش ارمنستان به خاطر شکست مذاکرات صلح توجیه کرد

ایران به نوبه خود به صراحت اعلام کرده است هرگونه تغییر در مرزها در قفقاز جنوبی غیرقابل قبول است. تهران اعتقاد دارد تغییر مرزها با ارمنستان، رقیبش ترکیه و دشمن سرسختش اسرائیل را قادر سازد تا حضور خود را در حیاط خلوتشان مستحکم کنند. تهران برای جلوگیری از این موضوع مانورهای نظامی گسترده ای در مرز خود با آذربایجان انجام و هشدار داد، در صورت لزوم مداخله نظامی خواهد کرد. 

تاکنون این روند برای جلوگیری از برنامه های توسعه طلبانه باکو کافی بوده است و هشدارها به اهداف مورد نظر خود دست یافتند. از آن زمان، باکو و تهران اقداماتی را برای تنش زدایی انجام داده اند. 

به نظر می آید تلاش برای افزودن آذربایجان به توافقنامه ابراهیم، که ترامپ آن را مهم‌ترین دستاورد سیاست خارجی اش در دوره نخست ریاست جمهوری خود می داند، با هدف تقویت روابط باکو با واشنگتن باشد و به این ترتیب آذربایجان را تشویق می کند موضع قاطعانه تری در قبال ایران اتخاذ کند. 

قرار دادن آذربایجان در خط مقدم ائتلاف ضدایرانی با هدف بسیج جامعه بزرگ آذری ایران (که 20 درصد از کل جمعیت را تشکیل می دهد) است. نومحافظه کاران تندرو در ایالات متحده، سازمان هایی مانند بنیاد دفاع از دموکراسی ها و مؤسسه هادسون و همتایان اسرائیلی آنها مدت هاست خواستار تحریک اقلیت های قومی و مذهبی ایران ازجمله آذری ها شده اند.

شکی نیست اسرائیل و آذربایجان از همکاری سه جانبه با ایالات متحده که دفتر نتانیاهو ترجیح می دهد، استقبال خواهند کرد. تصور اینکه چگونه این موضوع به منافع بلندمدت آمریکا خدمت می کند، به ویژه منافع این کشور در اجتناب از تعهدات نظامی جدید در «خاورمیانه بزرگ»، دشوار است که می تواند واشنگتن را درگیر ائتلاف هایی کند و آن را مستقیم یا نیابتی به جنگ های جدید در آنجا بکشاند. 

علاوه بر این، هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای برای ایالات متحده برای پاداش دادن به آذربایجان، که به‌وسیله رژیم خانوادگی فاسد و خودکامه اداره می‌شود، وجود ندارد که متهم به پاک‌سازی قومی 120 هزار ارمنی در قره‌باغ کوهستانی و نقض حقوق مردمشان هستند. 

بنابراین، اهمیت راهبردی آذربایجان برای ایالات متحده حداقلی و در بیشتر موارد بر «تهدید ایرانی» اغراق آمیز متکی است. بهترین راه پیش رو اینکه واشنگتن اختلافاتش با تهران را مسالمت آمیز حل کند، موضوعی که ترامپ ادعا می کند به دنبالش هست.