مبارزه بر سر سرزمین‌های قدیمی تحت کنترل داعش، تازه آغاز شده است

به گزارش راهبرد معاصر؛ نشریه فارین پالیسی در تحلیلی از رقابت سوریه، روسیه، ایران، ترکیه و امریکا برای کنترل مناطق آزاد شده از دست داعش خبر داده است. در ادامه ترجمه این گزارش را می خوانید:

مجموعه ای از نیروها، شامل بازوهای نیابتی ایران و ترکیه در کنار نیروهای روسی و دولت سوریه، در تلاش برای کنترل بر سرزمین هایی هستند که روزگاری تحت اشغال داعش بوده است.

سقوط به اصطلاح خلافت دولت اسلامی (داعش) و کشته شدن ابوبکر البغدادی از نظر نمادین مهم بود. مرگ او یک تلاش پنج ساله برای شکست داعش را شامل می شود که بیش از 70 کشور را درگیر کرد و  موثر در خروج ایالات متحده از بخش هایی از سوریه است. آمریکا در مناطق دیگر شرق سوریه در استان هایی همچون دیرالزور و الحسکه باقی مانده؛ جایی که سلولهای خفته داعش هنوز نفس می کشند.

با این حال، شکست کُند این گروه، خلائی در عراق و سوریه بوجود آورده است. مناطقی که روزگاری توسط این گروه کنترل می شد توسط نیروهای نزدیک به ایران، ترکیه، ایالات متحده و روسیه پر شده است. نزاع های جدیدی در حال ظهور است از جمله اعتراضات در عراق و حمله ترکیه به سوریه. حتی ممکن است درگیری بین اسرائیل و نیروهای تحت حمایت ایران از جمله حزب الله نیز آغاز شود. این خبر برای مردم عادی، خبر بدی است آنهایی که می خواهند از شر داعش خلاص شوند.

این یک گزاره جا افتاده است که کشورها گاهی اوقات برنده جنگ می شوند اما در صلح شکست می خورند. در سوریه و عراق، این کلیشه صدق می کند. داعش روزگاری مساحتی به اندازه انگلیس را اشغال کرده بود و جنگ علیه آن باعث شده بود که میلیون ها نفر از مردم پناهنده و شهرها ویران و هزاران نفر قتل عام شدند.

به عنوان مثال، 3000 ایزیدی، اعضای یک گروه اقلیت در عراق که در سال 2014 توسط داعش هدف قرار گرفته بودند، هنوز مفقود هستند. صدها گور دسته جمعی پراکنده در سراسر عراق و سوریه وجود دارد که تیم های پزشکی قانونی در حال حاضر شروع به شناسایی بقایای آن کرده اند. تصمیم ناگهانی آمریکا برای ترک مناطقی از شمال سوریه که با حمایت نیروهای دموکراتیک سوریه آزاد شده بودند، اکنون یک حمله به ترکیه را امکان پذیر کرده که حدود 200000 نفر را مجبور به ترک خانه های خود کرده است. اوضاع می تواند حتی از این هم بدتر شود.

در سفر اخیر به شمال عراق در ماه سپتامبر، با پناهندگان دیدار کردم. ایزدی ها که هنوز در چادرهایی در نزدیکی دهوک زندگی می کنند، گفتند نمی توانند به خانه بروند، زیرا روستاهای آنها در اطراف کوه سنجار به پاسگاه هایی مسلح تبدیل شده اند. برخی از این اماکن توسط حشدالشعبی اداره می شود، گروهی از شبه نظامیان شیعه که اکنون یکی از اعضای رسمی نیروهای امنیتی عراق هستند. همین واحدها به قتل معترضین در ماه اکتبر در سایر مناطق عراق متهم شده اند.

ترکیه ادعا کرده حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در آنجا حضور دارد. در شمال عراق، داعش هنوز به اشکال گوناگون فعالیت می کند و از داخل روستاهای جنوب موصل سرازیر می شوند و از عدم هماهنگی بین حکومت خودمختار اقلیم کردستان و نیروهای فدرال عراق سوء استفاده می کنند. این موازی کاری بین نیروهای نظامی عراقی، احساس ناامنی می آفریند، برخلاف امنیتی که به نظر می رسد عراق از زمان شکست داعش به آن رسیده است.

احساسی که از صحبت کردن با افراد تحت تأثیر جنگ علیه داعش بدست می آید این است که از رقه در سوریه تا موصل در عراق، فاصله ای 230 مایلی، رنج بازماندگان همچنان باقی مانده و بعید است به راحتی بهبود یابد.

پیشروی نیروهای مختلف، مانند شورشیان سوری تحت حمایت ترکیه در نزدیکی تل ابیض سوریه و بازپس گیری مناطقی توسط ایالات متحده برای تأمین امنیت میادین نفتی در نزدیکی دیرالزورباعث شده جوامع بومی از قلم انداخته شوند و رقابتی برای زمین، قدرت و منابع به نمایش در آید.

دوره پسا بغدادی را باید به عنوان سلسله ای به هم پیوسته از رویدادها و درگیری ها دانست که بیرون آمده از ضعف داعش در سال 2017 هستند. این لیست شامل همه پرسی دولت اقلیم کردستان در سپتامبر 2017 ، حمله به میادین نفتی تحت کنترل قسد از سوی نیروهای قراردادی روس تحت حمایت دولت سوریه در فوریه 2018، تهدیدات ترکیه برای حمله به شرق سوریه و حمله نهایی آن به قسد در اکتبر 2019، سلسله حملات خمپاره ای و موشکی نزدیک تاسیسات ایالات متحده در عراق که گفته می شود توسط عناصر طرفدار ایرانی انجام شده و حملات هوایی منتسب به اسرائیل که در سوریه و عراق علیه امکانات وابسته به ایران انجام شده است.   

به نظر می رسید درگیری ها در سوریه و عراق بین سالهای 2017 و 2019 در حال خاموش شدن بود، زیرا روسیه، ترکیه و ایران به طور مرتب به عنوان بخشی از فرآیندی به نام آستانه ملاقات می کردند و پیرامون مناطق تحت نفوذ در سوریه و عراق توافق می کردند و همزمان بازگشت داعش را هم تحت نظر داشتند. اما نیروهایی که طی سالهای جنگ در عراق و سوریه به وجودآمده اند، اکنون تقریبا در همه جا هستند. حشد الشعبی در عراق تحت نفوذ گروه های نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران قرار گرفته. این سازمان برای مبارزه با داعش پس از فتوایی از سوی آیت الله العظمی سیستانی در سال 2014 تشکیل شد. همین گروه معترضین را در این دوره اخیرسرکوب کردند، و رهبران سیاسی آن می خواهند که حضور ایالات متحده در عراق پایان یابد.  جناح های شورشی سوریه توسط ترکیه در "ارتش ملی سوریه"  مورد استفاده قرار گرفته اند که اکنون برای جنگ با نیروهای کرد استفاده می شود. ارتش ملی سوریه متهم به نقض گسترده حقوق بشر در مناطقی است که ترکیه به کنترل آن کمک کرد.

در آسمان عراق و سوریه نیز جنگی شدید برای اعمال نفوذ روی هوا در جریان است. به نظر می رسد که ایران و اسرائیل، هر دو، سوریه را به عنوان یک دالان استراتژیک می بینند. از نظر اسرائیل، نقش فزاینده ایران به این معنی است که تهران می تواند به راحتی حزب الله را با راهنمایی دقیق برای موشک ها آماده کند و اسرائیل را از خط مقدم طولانی در امتداد ارتفاعات جولان تهدید کند. تصاویر ماهواره ای پایگاه های ایرانی را در این مسیر نشان داده، و وزارت دفاع آمریكا می گوید، چندین هزار نیروی ایرانی سپاه در سوریه حضور دارند. اسرائیل می گوید که در 20 نوامبر ده ها هدف از نیروی زمینی سپاه را در پاسخ به شلیک موشک از سوریه مورد اصابت قرار داده است.

بهترین راه برای دیدن صحنه پیچیده پسا بغدادی، مجموعه ای از حوزه های نفوذ است که توسط قدرت های منطقه ای و جهانی پیش بینی شده و از طریق واحدهای شبه نظامی محلی اداره می شوند. به عنوان مثال ترکیه کل شمال سوریه را برای کنترل مستقیم یا با واسطه نیروهای دست نشانده خودش می خواهد. اکنون مناطقی در اطراف عفرین، ادلب، جرابلیس و تل ابیض جریان دارد. این یک گسترش بی سابقه قدرت آنکارا است که از زمان امپراتوری عثمانی تا به امروز دیده نشده بود. توافق آتش بس روسیه و ترکیه منجر به گشت زنی های مشترک دو کشور و توقف عملیات ترکیه شده است.

روسیه خود را در شهر ساحلی لاذقیه جا داده و پلیس نظامی خود را به مناطقی در شرق سوریه اعزام كرده و می خواهد مناطقی را كه نیروهای آمریكایی از آن عقب نشینی كرده پر و با ترکیه توافقی امضا کند. رئیس جمهور روسیه و رئیس جمهور ترکیه  در تاریخ 22 اکتبر در مورد چنین توافقی مذاکره کردند و به نظر می رسد با چنین توافقی توقف درگیری گروه های تحت حمایت ترکیه، قسد و نیروهای رژیم سوریه بدست آید. چیزی شبیه دونباس محتمل تر است. منطقه دونباس در شرق اوکراین قرار گرفته؛ جایی که نیروهای طرفدار روسیه روزانه با ارتش اوکراین درگیر می شوند به جای این که به یک راه حل صلح آمیز دست یابند. مسکو تجربه مدیریت این نوع درگیری ها در منطقه قفقاز و دیگر مناطق اتحاد جماهیر شوروی سابق، از جمله آبخازیا، اوستیای جنوبی و فرامرزی را دارد.

ایران که از طریق گروه های مسلح شیعه مانند حزب الله و حشد الشعبی کار می کند، امروز درعراق و سوریه دسترسی بی نظیری دست یافته. ایالات متحده با همکاری قسد عمداً ردپای خود را کاهش می دهد، اما با وجود 1000 سرباز و پرسنل در سوریه و حدود 5000 در عراق، هنوز هم نقش پر رنگی دارد. به عنوان مثال ارتش آمریكا با پیشمرگه های كرد در شمال عراق همکاری نزدیک دارد. بیشتر اینها نتیجه جنگ علیه داعش است.

ایالات متحده به ایجاد قسد کمک کرد، ترکیه به ایجاد "ارتش ملی" کمک کرد و نیروی سپاه  قدس ایران،  یک واحد نخبه از سپاه، با رهبران حشد الشعبی همکاری می کند. حمایت ترکیه از شورشیان سوری، گرچه در ابتدا در زمینه مخالفت با رژیم اسد ظاهر شد، اما امروز کاملاً متعهد به نبرد با قسد است که آنکارا مدعی است با پ ک ک ارتباط دارند. به همین دلیل ترکیه، شورشیان سوری را برای جنگ با دولت اسلامی به جرابلیس چرخاند تا پیشروی قسد در سال 2016 را مسدود کند و سپس آنها را برای نبرد با کردها در سال 2018 و سپس در سال 2019 به تل ابیض فرستاد.

برای غیرنظامیان در مناطق وسیعی که از دست داعش آزاد شده اند، آینده مبهم است. دولت ایالات متحده می گوید ائتلاف به 7.7 میلیون نفر در منطقه ای به وسعت 20000 مایل مربع کمک رسانده. به شهادت دفتر کمیساریای عالی ملل متحد برای پناهندگان، در عراق هنوز 1.6 میلیون آواره داخلی و نزدیک به 230000 آواره سوری وجود دارد. 12000 سوری اضافی در ماه اکتبر به دنبال تهاجم ترکیه به عراق گریختند.