به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از کشته شدن چهار مقام ارشد امنیتی سوریه در بمباران سال 2012م ، سوداگران تقدیر پایان و سرنگونی حکومت اسد را پیش بینی کردند. جدایی مناف طلاس ( یکی از افسران گارد ریاست جمهوری بشار اسد) از حکومت سوریه نشانگر لحظه تغییر بازی بود. به همین ترتیب در عرض چند هفته تمامی ارزیابی ها مبتنی بر سرنگونی و سقوط اسد بود اما بعدا معلوم شد که تمام این ارزیابی ها بی اساس بوده و از فهم واقعیات میدانی به دور بوده است.
اکنون بار دیگر همان تحلیلگران و رسانه های وابسته به آن ها از « خستگی» روسیه در حمایت از اسد و وجود شکاف های فزاینده بشار اسد با رامی مخلوف ثروتمندترین مرد سوریه را نشانه های پایان و سرنگونی اسد می دانند. در وضعیت موجود روسیه بیش از هر زمان دیگر خواهان این است تا بشار اسد بر ارتش سلطه بیشتری داشته باشد. از آن جایی که اسد برای بازسازی و ثبات اقتصادی خواهان کمک های مالی است، دولت روسیه درصدد است تا ازاین طریق دستاوردهای نظامی خود را در عرصه های اقتصادی و سیاسی سوریه تحکیم ببخشد.
در تحلیل های مرتبط با اختلاف یا ناامیدی مسکو از اسد، نقش تاریخی روسیه در سوریه را نادیده می گیرند. مناسبات با سوریه بخش مهم و تعیین کننده سیاست اتحاد جماهیر شوروی در جهان عرب بود. فرد لاسون در کتاب « چرا سوریه به جنگ می رود» می نویسد: « در طی دهه 1960م شوروی در مقابل تهدیدات آمریکا و اسرائیل، از نهادهای امنیتی سوریه حمایت و پشتیبانی می نمود. حتی شوروی چندین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در مورد حمایت سوریه از شبه نظامیان فلسطینی در حمله به اسرائیل ( 1963-1966) را وتو کرده است. با این حال لاسون در این کتاب معتقد است در حالی که بشار اسد بر تحکیم قدرت خود تلاش می کند، روسیه درصدد است تا زمینه تحکیم جایگاه اسد بر ارتش را فراهم سازد. بنابراین این سیاست همچنان تغییر نکرده است.
در گزارش تحقیقاتی برای موسسه رویال یونایتد سرویس ( 2016) که من یک فصل آن را به نگارش در آوردم، در مورد این که چرا ارتش و اطلاعات سوریه همکاری با روسیه را بیشتر ترجیح می دهند؟ بر این تاکید داشتم که روس ها در دهه های گذشته مهم ترین حامی نهادهای دولتی و پشتیبان سوریه در جنگ های منطقه ای بوده است. این در حالی است که ایران به جای ارتش سوریه از نیروهای نیابتی و شبه نظامی همسو با خود در سوریه حمایت می کند. در حقیقت روسیه در پیروزی دولت اسد و چالش کشیدن دستگاه های امنیتی موازی نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا کرده است.
در سال 2015 در حالی که تمام تحلیل ها بر این بود که سوریه می تواند افغانستان جدید روسیه باشد، اما من بر موفق آمیز بودن این رویکرد تاکید کردم. سوریه به جای افغانستان جدید، چچن جدید بود. زمانی که ولادیمیر پوتین در گروزنی به یک پیروزی بزرگی دست یافت وی چهره کاملا جدیدی را برای منطقه نیمه خودمختار بازسازی و الگو برداری نمود. روس ها اکنون در حال بازسازی ارتش سوریه هستند و می خواهند ارتش را از شر شبه نظامیانی که حاکمیت دمشق را مورد تهدید قرار می دهند رهایی ببخشند. بنابراین اکنون پس از تعویق انداختن جبهه نظامی، مقابله با فساد اقتصادی در دستورکار اسد قرار گرفته است.
روس ها از نزدیک به دمشق نگاه می کنند و این که چگونه خلق و خوی مردم در مقابل فساد و اسامی فاسدان بزرگ مانند مخلوف تغییر می کند را می بینند. در سال 2018م در کنفرانسی در دانشگاه دمشق که توسط انجمن سوریه- بریتانیا برگزار شد، نخست وزیر و وزیر اقتصاد سوریه از فساد دولتی و این که فساد بزرگترین خطر برای ثبات پیش رو است گله مند بودند. روس ها به اسد توصیه کردند تا آنچه را که از سوی جامعه مدنی و نخبگان تجاری مطرح می شود عمل کند. به همین ترتیب، پس از پیروزی های نظامی و ویرانی گسترده سوریه، جنگ اقتصادی تازه شروع شده و روس ها در حال حاضر درصدد جذب متحدین جدید برای سرمایه گذاری در بازسازی سوریه می باشد.
روسیه متحدان جدیدی را برای دمشق بسیج می کند
موشه مائوز در کتاب « اسد: مرد مرموز دمشق» و ژوبین گودرزی در کتاب « سوریه و ایران: اتحاد دیپلماتیک و سیاست قدرت در خاورمیانه» در پاسخ به این که چگونه سوریه موازنه روابط قدرتمند با ایران و حفظ منافع استراتژیک قوی با کشورهای حوزه خلیج فارس را مدیریت می کند، بر این تاکید دارند که بشار اسد از پدرش آموخته که در چه زمان و چگونه از کارت خلیج فارس استفاده کند. به طور خاص بشار اسد توانست پس از ترور رفیق حریری و خروج نیروهای سوریه از لبنان، زمینه سازگاری روابط با عربستان و بازگشت مجدد اعضای شورای همکاری خلیج فارس را به عنوان سرمایه گذار به دمشق فراهم سازد. در واقع چنین اقدامی از سوی بشار اسد باعث شد تا سوریه بر تحریم های دوره پسا حریری غلبه کند. اکنون هم اسد قصد انجام چنین کاری را دارد و همگرایی منافع مسکو با چندین کشور حوزه خلیج فارس مانند امارات، بحرین و تا حدی حمایت ضمنی عربستان سعودی، فرصت مناسبی را در اختیار بشار اسد قرار داده است.
در بحران لیبی و سوریه، روسیه و امارات متحده عربی در مقابل ترکیه قرار گرفته اند. اگر چه ترکیه در بخش مدیترانه با انزوای استراتژیک روبرو خواهد شد، اما در مقابل روسیه به یک کنش موازنه بخش دقیق اقدام خواهد کرد. پس از برقراری مناسبات نزدیک تر یونان و قبرس با سوریه، اکنون فشارها بر آنکارا افزایش یافته است. روسیه خواهان سرمایه گذاری امارات در بازسازی سوریه است. این در حالی است که محمد بن زاید ولیعهد امارات تنها برای موازنه بخشی علیه نفوذ ترکیه در شمال شرقی سوریه، از بشار اسد حمایت می کنند.
امارات متحده عربی صراحتاً "رهبری خردمند" اسد را مورد ستایش قرار داد. ولیعهد محمد بن زاید در تماس تلفنی با بشار اسد قول همکاری و کمک به سوریه در بازسازی و مقابله با کووید 19 را داد. در این راستا امارات متحده عربی با وجود مخالفت آمریکا یک هئیت تجاری عالی رتبه به سوریه فرستاد. به همان اندازه، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بارها ضمن اذعان بر پیروزی اسد، در مصاحبه های مختلف تصریح کرد که در صورت خروج نیروهای ایران از سوریه، خواهان پذیرش حکومت اسد هستند.
ولادیمیر پوتین برای مقابله با ترکیه و موازنه بخشی در مقابل نفوذ ایران در سوریه درصدد همکاری با امارات متحده عربی و عربستان سعودی برآمده است. این یک راز عیان می باشد که روسیه خواهان این است تا ایران نقش کمتری در سوریه داشته باشد. روسیه همچنین از حضور چشم گیری چین در سوریه استقبال می کند. به طور منظم شاهد بازدید مقامات ارشد چین از دمشق هستیم و چین، سوریه را به عنوان یک سرمایه گذاری بلندمدت در نظر می گیرد. علاوه بر این، یونان از زمان شروع جنگ، نخستین فرستاده رسمی خود را در سوریه منصوب کرده که این بیشتر گواه این است که برای مقابله با ترکیه در سوریه اتحادهای جدیدی در حال شکل گیری است. در پایان اسد برای پیروزی در جنگ اقتصادی باید از شر مفسدین (حتی اگر از اعضای خانواده ی وی باشند) رهایی یابد. در این مسیر وی پشتیبانی روسیه و ارتش خود را دارد. مسکو، سوریه یا اسد را رها نمی کند زیرا این رابطه تقریبا شصت ساله است و حضور مسکو در سوریه دائمی است.