نقد فیلم دیگر موضوعیت ندارد بلکه باید به سمت تحلیل برویم/هیچ ایده‌ای برای جشنواره فیلم فجر وجود ندارد

به گزارش راهبرد معاصر ،  یک روز مانده به اعلام کاندیدا‌های بخش‌های مختلف سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر، قسمت دوازدهم از سری جدید برنامه تلویزیونی هفت ویژه جشنواره فیلم فجر با حضور علیرضا رئیسیان کارگردان فیلم «مردی بدون سایه»، حبیب الله ایل‌بیگی قائم مقام بنیاد سینمایی فارابی، بهرام عظیمی کارگردان باسابقه انیمیشن، کارگردانان سه فیلم انیمیشن حاضر در جشنواره و همچنین آرش خوشخو، سیدمحمدحسینی، محمدتقی فهیم و جواد طوسی منتقدان سینما از شبکه سه سیما پخش شد.

در ابتدای برنامه علیرضا رئیسیان کارگردان فیلم «مردی بدون سایه» به گفتگو با محمد حسین لطیفی مجری برنامه هفت پرداخت.

وی درباره ساخت این فیلم در اسپانیا گفت: ما ۵ جلسه در اسپانیا فیلمبرداری کردیم و بقیه جلسات را در ایران بودیم. با توجه به شرایط اقتصادی، کار کردن در کشور‌های دیگر سخت بود.

همواره تلاش کردم مفاهیم کلاسیک را به زبان امروزی بگویم
علیرضا رئیسیان درباره طرح اولیه داستان خود گفت: من درصدد بودم تا برداشتی از «زن پارسای» عطار نیشابوری را بسازم. بعد مواجه شدم با طرحی از علیرضا سجاده‌چی که احساس کردم می‌تواند داستان عطار را به امروز بیاورد. با خواندن بیش از ۷۰ پرونده قتل ناموسی هر سه این موضوعات را با هم ترکیب کردم و سناریوی نهایی را نوشتم. من همواره تلاش کرده‌ام مفاهیم کلاسیک ادبیات را به زبان امروزی بگویم. چهل‌سالگی را هم بر اساس یکی از حکایت‌های مثنوی و یکی از رمان‌های ناهید طباطبایی نوشتم.

این کارگردان در پاسخ به سوال مجری برنامه درباره نیمه بدون اتفاق فیلم خود گفت: این فرمی است که در سینمای تازه جهان، عجیب نیست. من مایل بودم بگویم اجتماع و آنچه که برای زندگی یک فرد پیش می‌آید ممکن است او را به مرز انفجار برساند.

وی در ادامه تاکید کرد: تصور من این بود که جشنواره جای این نوع فیلم‎هاست نه جای پروداکشن و پول خرج کردن و اجرای‌های بزرگ که اگر اینگونه است پس جشنواره‌هایی که به عباس کیارستمی جایزه می‌دادند اشتباه می‌کردند.

هیچ ایده‌ای برای جشنواره فیلم فجر وجود ندارد
رئیسیان درباره سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر گفت: به نظرم جشنواره فیلم فجر مشروعیت دارد، ولی موضوعیت ندارد. مهم‌ترین دلیل این است که هیچ دلیل و ایده‌ای برای برگزاری آن وجود ندارد. یک فضای هیجان زده و شتاب زدگی وجود دارد و مسیر جشنواره از اولین دوره به شدت تغییر کرده است.

وی با بیان اینکه در ازای هر فیلم صد نفر نیروی رسانه‌ای وجود دارد که عجیب است و فضای عصبی در جلسه پرسش و پاسخ مبنایی ندارد،گفت: هیچ توازنی بین فیلم‌های حال حاضر در جشنواره وجود ندارد. جشنواره جای کشف استعداد‌های تازه است. این نگاه تازه اگر در جشنواره دیده نشود و تخریب شود، هشدار جدی است.

این کارگردان درباره نقد فیلم گفت: به نظر من دیگر «نقد» موضوعیت ندارد و ما باید به سمت «تحلیل» برویم. تحلیل نیاز به نظریه دارد و نظریه از استاتیک می‌آید و دانش می‌خواهد چرا که فیلمسازی اصل است نه نقد فیلم.

وی در پایان سخنان خود تاکید کرد: جشنواره باید دگرگون شود و هیچ راهی ندارد و این ساختار پاسخگوی آینده ما نیست.

جشنواره فجر فضایی برای معرفی آثار کودک و نوجوان
حبیب‌الله ایل‌بیگی درباره «سیمرغ و پروانه‌ها» گفت: سال گذشته «سیمرغ پروانه‌ها» به جشنواره فیلم فجر اضافه شد. در سال‌های دورتر بخشی به عنوان «رهاورد جشنواره کودک اصفهان» در جشنواره فجر حضور داشت که در دوره ریاست سازمان سینمایی کنونی، توجه به سینمای کودک و نوجوان جدی‌تر پیگیری شد برای اینکه سهم «بچه‌ها» در جشنواره فجر دیده شود.

وی اضافه کرد: ۱۳ تا ۱۷ بهمن ۵ فیلم سینمایی شامل ۴ فیلم و یک پویانمایی در ۵ روز در سراسر کشور به نمایش گذاشته شد و بچه‌های مدارس با توجه به سن مناسب برای دیدن فیلم‌ها دعوت شدند. این رویداد رایگان بود و هزینه آن را سازمان سینمایی و بنیاد فارابی تامین کردند.

ایل بیگی ادامه داد: فیلم‌های سینمایی «لکنت»، «پاستاریونی»، «انیمیشن بنیامین»، «ضربه فنی» و «آخرین داستان» در این بخش به نمایش درآمدند. این بخش مسابقه نیست و برای داوری آن تصمیمی گرفته نشده است و فقط برای نمایش کودکان و نوجوانان است. همه هدفمان این است که توجه ما به سینمای کودک و نوجوان بیشتر شود.

قائم مقام بنیاد سینمایی فارابی درباره چرایی این اتفاق گفت: جشنواره فیلم فجر به سینمای کودک به لحاظ شناخته شدن فیلم‌ها کمک شایان توجهی می‌کند. در سال ۹۷ اکران نوروزی فیلم‌های کودک و نوجوان را داشتیم و تا امروز ۱۰ فیلم کودک به نمایش درآمده و تاکنون بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان فروش داشته‌اند.

اضافه شدن ژانر‌ها و اقلیم‌های متفاوت در فیلم‌های امسال
برنامه هفت با میزگردی با موضوع برگزیدگان احتمالی جشنواره سی و هفتم و گمانه‌زنی در مورد کاندیدا‌های این دوره با حضور آرش خوشخو و سیدمحمد حسینی ادامه پیدا کرد.

سیدمحمد حسینی با اشاره به نکات مثبت جشنواره سی و هفتم گفت: از اتفاقات خوب امسال، عدالت اقلیمی بود که فیلم‌ها از تهران خارج شده بودند و خوشبختانه شاهد پلان‌های متنوعی بودیم. امسال شکوه سینما در حال بازگشت است.

وی با بیان اینکه امسال تنوع در انتخاب موضوعات داشتیم و قدری از موضوعات کلیشه‌ای که در سال‌های گذشته اپیدمی شده بود، خارج شدیم،بیان کرد: در سال‌های گذشته سینمای ما اجتماعی نبود، اشتباهی بود و سینمای تاثیرگذاری نبود. امسال پدیده قصاص را جدی در فیلم‌ها داشتیم.

بازگشت باشکوه قصه‌های واقعی به آثار سینمایی
آرش خوشخو منتقد سینما هم در ابتدای صحبت‌های خود گفت: خوشحالم که قصه‌های واقعی وارد سینمای ما شده؛ کلی شخصیت، روایت و واقعه‌های مرموز داریم که می‌توانند به فیلم تبدیل شوند که از سال ۹۱ این اتفاق پررنگ‌تر شده است.

خوشخو اضافه کرد: این اتفاق باعث شده فیلم‌های خوبی ساخته شود و به سینمای ما هیجان و اضطراب و حادثه و دلهره اضافه شده و دوباره برخی ژانر‌های سینما بازتولید شدند. می‌بینیم که پرونده‌های واقعیِ امنیتی و حادثه‌ای وارد سینما شدند و ضعف دراماتورژی سینمای ما را که همیشه داشتیم را پوشش داده اند.

وی افزود: هنوز خیلی موضوعات جذاب مانده که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد؛ مثلا در مورد شخصیت طیب حاج رضایی می‌توان سریال یا فیلم جذاب ساخت؛ به نظرم فیلم تختی می‌تواند آغازگر این اتفاق باشد.

گمانه‌زنی کارشناسان برنامه هفت در مورد بهترین‌های جشنواره
خوشخو در مورد تقسیم جوایز این دوره از جشنواره گفت: به نظرم هفت فیلم «شبی که ماه کامل شد»، «تختی»، «ماجرای نیمروز»، «متری شیش و نیم»، «سرخپوست»، «قصر شیرین» و «بیست و سه نفر» جوایز را درو خواهند کرد.

در ادامه خوشخو و حسینی در مورد کاندیدا‌های احتمالی این دوره گمانه‌زنی کردند. در مورد بهترین فیلم، نام دو فیلم «شبی که ماه کامل شد» و «بیست و سه نفر» مطرح شد. در بخش بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره سی و هفتم نیز نام هوتن شکیبا در «شبی که ماه کامل شد»، نوید محمدزاده در «سرخپوست» و حامد بهداد در «قصر شیرین» عنوان شد.

برای بهترین فیلمبرداری «مسخره باز» نظرِ خوشخو و «سرخپوست» نظرِ محمدحسین لطیفی را جلب کردند. «شبی که ماه کامل شد» در بخش بهترین طراحی صحنه و لباس مورد توجه کارشناسان برنامه «هفت» قرار گرفت. برای بهترین بازیگر زن نیز بیشتر از همه نام «الناز شاکردوست» در شبی که ماه کامل شد و بعد از آن «بهنوش طباطبایی» و «مهناز افشار» مورد توجه قرار گرفتند. برای نقش مکمل مرد نام جواد عزتی و علی نصیریان عنوان شد. در جلوه‌های بصری نیز «مسخره باز» و «سرخپوست» بیشتر از بقیه مطرح شدند.

سیدمحمدحسینی با احترام به نیما جاویدی، بهرام توکلی، نرگس آبیار و محمدحسین مهدویان؛ رضا میرکریمی را برای «قصرشیرین» شایسته کسب بهترین کارگردانی جشنواره دانست.

آرش خوشخو هم پیش‌بینی کرد که بین «شبی که ماه کامل شد» و «ماجرای نیمروز»، یک فیلم قربانیِ «غلامرضا تختی» خواهد شد که این جمله با واکنش شدید محمدحسین لطیفی همراه شد و به عنوان مجری برنامه یادآور شد: باید به سلیقه و نظر هیئت داوران احترام گذاشت و از لفظ قربانی برای فیلم‌ها استفاده نکنیم.

حضور کارگردانان فیلم‌های انیمیشن جشنواره سی و هفتم
بهرام عظیمی در بخش بعدی برنامه هفت همراه با کارگردانان سه فیلم پویانمایی جشنواره سی و هفتم درباره نخستین سیمرغ انیمیشن در جشنواره به گفتگو نشست.

این کارگردان باسابقه پویانمایی درباره آثار راه یافته به بخش انیمیشن جشنواره سی و هفتم گفت: اشکان رهگذر، «آخرین داستان» را ساخته که دوبعدی ساخته شده و ۱۰۰ دقیقه است. در جشنواره کودک اصفهان سه جایزه بهترین کارگردانی، جایزه ویژه هیئت داوران و بهترین فیلمنامه بخش بین الملل را کسب کرد.

او افزود: انیمیشن «بنیامین» را محسن عنایتی ساخته، با کمک بچه‌های کاشان؛ معمولا اتفاقات بزرگ در تهران می‌افتد، ولی خداراشکر این بچه‌ها کار خوبی را در شهرستان‌ها ساخته اند. «شب آفتابی» هم به کارگردانی علی مدنی در این بخش حضور دارد که این کار هم کار کودک است.

اشکان رهگذر در پاسخ به سوال بهرام عظیمی درباره حضور خبرنگاران و منتقدان در نشست خبری پویانمایی «آخرین داستان» گفت: با توجه به اینکه اولین سانس بودیم، ۴ سالن پردیس ملت را باز کردند. حضور پرشوری در نشست خبری وجود داشت و مباحث خوبی مطرح شد.

وی ادامه داد: سینمای انیمیشن مهم است و یکی از مدیران سینمایی هم در نشست ما بود. خوشحالم که مدیران متوجه شدند که سبد انیمیشن هم در سینما اهمیت دارد است و باید به آن توجه شود.

این کارگردان پویانمایی درباره قصه فیلم خود گفت: اصل داستان در بستر شعر جذاب بود، اما نیاز بود برای انیمیشن تغییراتی اعمال شود. کار ما انیمیشن بود و مخاطب بین‌المللی داشتیم و نیاز بود که قصه را با توجه به فضا آداپته کنیم.

حتی مجری نشست، فیلم ما را ندید

محسن عنایتی کارگردان پویانمایی بنیامین هم گفت: به علت پیش فروش اینترنتی بلیت‌های جشنواره، اغلب کسانی که در سینما‌های مردمی کار ما را دیدند، بزرگسال بودند و نتوانستیم خیلی استفاده کنیم. نقد و بررسی فیلم چیزی که فکر می‌کردیم، نشد. نتوانستیم مباحثی که می‌خواستیم را مطرح کنیم. حتی آقای گبرلو مجری نشست ما، کار را ندیده بودند.

علی مدنی کارگردان پویانمایی شب آفتابی هم در مورد چرایی ساخت این فیلم گفت: ما چون تسلط فنی بالایی نداشتیم، مهندسی معکوس انجام دادیم. چون بینندگان ما انیمیشن خارجی زیاد می‌بینند، تقلب کردیم و تعداد کاراکتر و فضا‌ها را زیاد کردیم؛ چون فکر می‌کردیم نمی‌توانیم از نظر هنری کیفیت کار را بالا ببریم از این رو با زیاد کردن کاراکتر‌ها سعی کردیم جبران کنیم.

مدنی اضافه کرد: امید بیشتری به جذب سرمایه و پخش جهانی دارم. کار قبلی من هم قرار بود در ازای دریافت ۲۰۰ هزار دلار در یک شرکت هواپیمایی خارجی به نمایش دربیاید که به دلیل تحریم‌ها نشد. به همین دلیل موضوعی جهان‌شمول‌تر را انتخاب کردم و تنوع کاراکتر را اضافه کردم تا مخاطبان خارجی را هم همراه کنم.

میزگرد جنجالی برنامه «هفت» درباره سینمای اجتماعی در ایران

بخش بعدی برنامه هفت، میزِ نقد مسعود فراستی بود. در این بخش همراه با محمدتقی فهیم و جواد طوسی دو منتقد سینما، سینمای اجتماعی مورد نقد و بررسی ویژه قرار گرفت.

محمدتقی فهیم در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به نقد خود به فیلم «سرخپوست» گفت: در برنامه‌های گذشته هم گفته‌ام، تکرار می‌کنم که فیلم سرخپوست را فیلم خوبی می‌دانم و حتی گفتم کلاس درسی برای سینمای ماست اما به هیچ وجه نگفتم و نمی‌گویم که فیلم طراز چهل سال انقلاب است. در حال حاضر تا حدی فیلم شبی که ماه کامل شد اجتماعی است.

این منتقد سینما در مورد سینمای اجتماعی گفت: ۸۰ درصد فیلم‌های ما اصطلاحاً اجتماعی است. اجتماعی ژانر یا گونه نیست، اینکه فیلمسازان ما می‌گویند که در ژانر اجتماعی کار می‌کنیم، جهل است. مگر اینکه در این سبک کار سینمایی به مولفه‌های ثابت و دائمی برسیم که بتوان نام آن را ژانر یا گونه گذاشت.

سینمای اجتماعی واکنش سینماگر به دوره خودش است
جواد طوسی هم در این بحث گفت: سینمای اجتماعی رابطه جامعه را با سینما نشان می‌دهد. اگر عنوان سینمای اجتماعی را برای بعضی فیلم‌ها به کار می‌بریم، باید قبول کنیم جامعه ما زمینه‌هایی از این فضا را دارد. سینمای اجتماعی واکنش کارگردان به دوره خودش است. برخی منتقدان می‌گویند سینمای جنگ به نوعی اجتماعی است؛ چون کسانی که به جبهه‌ها رفتند، از دل اجتماع بودند.

محمدتقی فهیم در تکمیل صحبت‌های طوسی گفت: اگر در چارچوب ژانر فیلم نسازیم، دچار چالش می‌شویم. آرمان و هدف فیلمسازان ما اشتباه می‌شود. در همین جشنواره، ۱۰ تا ۱۲ فیلم فقط موقعیت هستند. خیلی از داستان ها، یک اتفاق نادر هستند، اما فیلم نمی‌شوند؛ از این نظر سینمای اجتماعی غلط است که سینماگر هدف گذاری اشتباه می‌کند.

سینمای اجتماعی جعلی است؛ مثل سینمای معناگرا!
مسعود فراستی منتقد باسابقه سینما و مجری میزنقد برنامه «هفت» هم در مورد موضوع این قسمت از برنامه گفت: سینمای اجتماعی نه تنها ژانر نیست، مکتب هم نیست. نئورئالیسم را می‌توان نزدیک‌ترین مکتب به چیزی که سینمای اجتماعی می‌دانیم در نظر گرفت. مکتبی که بعد از جنگ جهانی دوم پا گرفت. رئالیسم نیست، اما یک سری ویژگی‌های فرمی و نگاهی دارد که متفاوت از رئالیسم می‌کند.

او افزود: سینمای اجتماعی شبیه جعل دیگرِ ما، «معناگرا» است. معناگرا یعنی چه؟ مگر می‌شود بی معنا بود؟ این سینمای اجتماعی دکان شده؛ دکان فیلمسازانی که نه اجتماع را می‌شناسند و نه صداقت دارند در برخورد با پدیده‌ای که نمی‌شاسند. مثال بارز آن در جشنواره امسال درخونگاه است.

فراستی در مورد فیلم سینمایی درخونگاه گفت: فیلم خیلی توهین است؛ حتی توهین ملی و توهین به خانواده و بچه‌های جنوب شهر است. این فیلم توهین به همه چیز است؛ زن، مرد، خواهر و برادر و محله را می‌زند. معمولاً کسانی که پشت این اصطلاح اجتماعی قایم می‌شوند، به مخاطب و به سوژه توهین می‌کنند.

جشنواره سی و هفتم، بهترین جشنواره ده سال اخیر است
این منتقد سینما تاکید کرد: سینمای اجتماعی غلط است، اما فیلمِ اجتماعی را می‌شود به فیلم‌ها اطلاق کرد. مخاطب هم متوجه می‌شود. ویژگی دیگر سینمای اجتماعی، بستنِ درِ نقد است. به قدری این گستره‌ سینمای اجتماعی باز است که همه فیلم‌ها در آن جا می‌گیرد.

فراستی ادامه داد: اگر فیلمساز صدق با خود و صدق با عینیت داشته باشد، آن وقت بحث آغاز می‌شود. حالا می‌توانیم ببینیم در جشنواره امسال، اوضاع چطور است. جشنواره امسال بهترین فیلم ده سال گذشته است. آدم‌های مختلف با تفکرات مختلف بیشتر از ۳ فیلم خوب در جشنواره یاد می‌کنند. البته ارتباطی با مدیران ندارد و محصول آدم هاست.

وی افزود: یکی هم اینکه زندگی سخت شده و سینماگران می‌خواهند سرمایه را برگردانند. این تحمیل اوضاع سخت زندگی باعث شده سینماگر حداقل فکر فروش و فکر مخاطب باشد. در جشنواره چیزی که بیشتر از قبل دیدیم؛ قصه است. اکثر فیلم ها، بیش و کم قصه دارند و دوران بی قصه‌ای به سر رسیده است.

محمدتقی فهیم با اشاره به شیوه نادرست نقد اجتماعی در فیلم طلا گفت: برای نقد ربا، در فیلم دیالوگی داریم که باید برای پول به عمه‌ات سود بدهم. مگر چقدر در رابطه خواهر-برادری داریم که برای قرضِ پول از هم سود بگیرند؟ یا اینکه فیلمساز طوری شرایط را چیده که چند جوان جمع شده اند کاسبی راه بیندارند، اما همه از پول نامشروع استفاده می‌کنند، یکی پول ربا از عمه‌اش، یکی قرض بدون اطلاع صاحب کارش از امانتِ شرکت، یکی هم با دزدی!

برنامه سینمایی هفت در روز‌های برگزاری جشنواره فیلم فجر، هر شب حدود ساعت ۲۳ با اجرای محمدحسین لطیفی و تهیه کنندگی مجتبی امینی به صورت زنده از پردیس سینمایی ملت از شبکه سه سیما پخش می‌شود.