بررسی صنعت شیرینی و شکلات ایران در برنامه منهای نفت

به گزارش راهبرد معاصر، برنامه تلویزیونی منهای نفت با موضوع صنعت شیرینی و شکلات از شبکه سوم سیما پخش می شود.برنامه تلویزیونی منهای نفت امروز به سراغ صنعت شیرینی و شکلات رفته است. که حوالی ساعت 17:23 از شبکه سه سیما پخش می شود.

تعریف

شکلات به خوراکی‌های مشتق از کاکائو گفته می‌شود. این ماده غذایی پر طرفدار و انرژی زا بطور معمول از ترکیب شیر، شکر، کره کاکائو و پودر کاکائو با نسبت‌های متفاوت ساخته می‌شود.شکلات جذاب‌ترین خوراکی جهان است.

شیرینی به ماده غذایی اطلاق می‌گردد که ماده اصلی آن شکر یا پودر قند یا قندهای مصنوعی باشد و در تعریف آن‌قدر گسترده است که شکلات‌ها را هم در بر می‌گیرد. در اغلب شیرینی‌ها، آرد و تخم‌مرغ ماده اصلی دیگری علاوه بر مادهٔ شیرین‌کننده به‌شمار می‌آیند.

تاریخچه

شکلات (به صورت خام یا فرآوری شده) ماده غذایی می‌باشد که از دانه‌های درخت گرمسیری کاکائو به دست می آورند. اولین استفاده ثبت شده از شکلات به سال 1100 قبل از میلاد باز می‌گردد. در ابتدا اقوامی مانند مایا ها و آزتک ها از شکلات نوشیدنی می‌ساختند که به آن نامی به معنای "آب تلخ" داده بودند. دانه درخت کاکائو مزه بسیار تلخی دارد و حتما باید جوشانده شود تا طعمش تغییر کند.

اولین کارخانه شکلات سازی در ایران حدود ۶۰ سال پیش توسط دو برادر مهاجر روسی در تبریز راه‌اندازی شد.

محصول این کارخانه تا مدتها فقط آب نبات و تافی برای بچه‌ها بود.این کارخانه و کارخانه‌های متعددی که بعد از آن بوجود آمدند، بتدریج دامنه فعالیت خود را گسترش دادند و انواع دیگری از محصولات را تولید کردند.

شیرینی‌های ایرانی

به جزء شیرینی‌های اصیل قدیمی ایران مانند گز و سوهان ، شیرینی‌ها در شیرینی فروشی‌های ایران به دو دسته اصلی شیرینی خشک و تر تقسیم می‌شوند. شیرینی‌های خشک شیرینی‌هایی هستند که در تهیه آن‌ها از خامه استفاده نشده باشد و قابلیت نگهداری برای مدت بالا را داشته باشند. از معروف‌ترین این شیرینی‌ها می‌توان به شیرینی زبانی، کشمشی، دانمارکی و مربایی اشاره کرد. شیرینی‌های تر شیرینی‌هایی هستند که در تهیه آن‌ها از خامه استفاده شده باشد و برای نگهداری باید در محیط یخچال نگهداری شوند. از معروف‌ترین این شیرینی‌ها می‌توان به شیرینی خامه‌ای و رولت اشاره کرد. با اینکه اصولاً عمر شیرینهای تر به خاطر شرایط نگهداری آنان و همچنین کم بودن تولید و مصرف محصولات لبنی در ایران درمقایسه با کشورهای اروپایی، نمی‌تواند زیاد بوده باشد، تنوع این نوع شیرینیها به نوعی بیانگر خلاقیت و ظرافت طبع ایرانی می‌باشد. ایرانیان تاریخی طولانی در تولید شیرینی جات داشته اند، بستنی البته نه به صورت فعلی، ۲۴۰۰ سال پیش در ایران اختراع شده‌است و ریشه تاریخی شیرینی‌های خشک غربیcookie  به کلوچه ایرانی در ۱۳۰۰ سال پیش می‌رسد. البته حداقل در مورد بستنی، ایرانیان آنچنان در تاریخ تحول آن مشارکت نداشته اند که شاید ریشه در کم بودن تولید و مصرف محصولات لبنیاتی در آسیا نسبت به اروپا داشته باشد، که آن هم ریشه در مشکل دار بودن هضم لاکتوز برای اکثر مردم آسیا دارد.

اطلاعاتی از بازار شیرینی و شکلات

طبق برآورد انجمن صنفي شيريني و شکلات ،گردش مالي اين صنعت حدود 16 تا 17 هزار ميليارد تومان است و معمولا صادرات تا دو برابر واردات است.

حدود 30 درصد مواد اوليه شکلات، وارداتي است و بقيه مواد در داخل توليد مي­شود.

طبق گزارش انجمن صنايع شيريني و شکلات، در سال گذشته ( مارس17- 2016)، 214،960 تن شيريني و شکلات به ارزش 580 ميليون دلار به 66 کشور صادر شد.

هم ­اکنون برخي کارخانه­ هاي داخلي پايين ­تر از ظرفيت واقعي کار مي­ کنند. حدود 65000 نفر به صورت مستقيم در حوزه اين صنعت به علاوه شکر، مشغول به کار هستند.

طبق آمار، اروپا بيشترين مصرف شکلات در دنيا را دارد.

ساحل عاج بيش از 30 درصد کل کاکائو جهان را توليد مي­کند. شرکت ها ي بزرگ دنيا مثل نستله و کادبوري، مشتري کاکائو ساحل عاج هستند.

صنعت شکلات سازي در ترکيه، از تکنولوژي­ بسيار مدرن، بهره مي ­برد و محصولات متنوع آن، به ­صورت گسترده به خاورميانه، بالکان، آفريقا، بالتيک و آسياي مرکزي صادر مي ­شود. بازارهايي که مي­ تواند هدف صادرات ايران باشد.

شیرینی و شکلات 30 تا 40 درصد کل صادرات مواد غذایی ایران را تشکیل می دهند.

مواد اوليه شکلات

براي توليد هر 1،300،000تن ( ميانگين توليد ساليانه) شکلات، بدون احتساب توليد قنادها، 500،000 تن شکر لازم است.

30 درصد کره کاکائو، پودر کاکائو، روغن جانشين واقعي کره کاکائو ( تا 35 درصد استفاده مي­شود) اين روغن در واقع با پايه پالم است که توليد داخل است. استفاده از کره کاکائو هميشه امکان­پذير نيست.

در مجموع مي ­توان گفت حدود 30 درصد مواد اوليه شکلات، وارداتي است.

اين رقم سرانه، براساس تقسيم حدودي توليد سالانه است بر جمعيت کشور و نبايد توقع داشت، آمار صد در صدي باشد، اما وزارت صنايع و انجمن صنفي شکلات، روي اين رقم توافق دارند.

صادرات شکلات

50درصد صادرات کشور در يک گروه 10 الي 12 شرکتي، انجام مي­ شود. ايران در حال حاضر به اروپا، آمريکا، آفريقا، کانادا، استراليا، بلوک شرق قديم، افغانستان، پاکستان و ... صادرات دارد.

 طبق گزارش انجمن صنايع شيريني و شکلات، در سال ( مارس17- 2016)، 214،960 تن شيريني و شکلات به ارزش 580 ميليون دلار به 66 کشور صادر شد.

با رشد استاندارد، کیفیت، تنوع تولید واهمیت به ذائقۀ مشتری در این صنعت شاهد رشد قابل ملاحظۀ تقاضای خرید این محصول در سال 97 بودیم.

محصولات این صنعت، علاوه بر تامین نیاز داخلی در سال 1397، 678 میلیون دلار از لحاظ ارزشی و 448 هزارتن از لحاظ وزنی صادرات داشته است که در مقایسه با سال قبل، نشان‌دهندۀ 13 درصد افزایش ارزشی است.

مقصد صادرات شیرینی و شکلات ایرانی

 عمده بازارهای هدف صادراتی این محصولات کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، ترکیه، آذربایجان، امارات و قطر است و کشور عراق به‌عنوان نخستین کشور هدف بیشترین سهم صادراتی محصولات شیرینی و شکلات و فرآورده‌های غلات را به خود اختصاص داده به گونه‌ای که در 11 ماهه سال گذشته این محصولات به ارزش 375میلیون دلار به بازار عراق صادر شده است.

سهم افغانستان، به عنوان دومین کشور هدف صادراتی، از واردات شیرینی و شکلات ایران 134 میلیون دلار بوده است.بر اساس آمارهای ITC، صنعت شیرینی و شکلات ایران توانسته در حال حاضر به بیش از 80 کشور جهان صادرات داشته باشد و رتبه 30 جهانی را در صادرات این محصول به خود اختصاص بدهد.

میزان صادرات شیرینی سوهان در 11 ماهه سال جاری از لحاظ ارزشی به بیش از 1 میلیون دلار رسیده و مهمترین کشورهای هدف آن عراق، امارات، لبنان، قطر، هلند، سوئد و آمریکا است.

رتبه جهانی ایران:

بر اساس گفته های دبیر میز شیرینی، شکلات و غلات، ایران در بین صادرکنندگان شیرینی و شکلات جهان رتبه 34، در آسیا رتبه دوازدهم و در خاورمیانه رتبه سوم را دارا است.

هزينه سنگين حمل و نقل شکلات

 يکي از مشکلات صنعت شکلات، حمل و نقل آن است. بسياري از محصولات اين حوزه فاسدشدني هستند و تاريخ مصرف کوتاهي، نسبت به خيلي از مواد غذايي دارند، بنابراين، شامل هزينه­ هاي سنگين حمل و نقل ( به ويژه در فصل تابستان) مي­شوند و محدوديت حمل و نقل دارند. از طرف ديگر، يک وسيله 20 تني مي­تواند 10 تن شکلات بار بزند ( اين امر به سبب سبک بودن شکلات و بسته ­بندي آن است) و اين موضوع هزينه حمل را بيشتر مي­ کند.

اشتغال اين حوزه

صنعت شکلات در ايران از پتانسيل بالايي برخوردار است. هم­ اکنون برخي کارخانه ­هاي داخلي با پايين ­تر ظرفيت واقعي کار مي­ کنند. حدود 65000 نفر به صورت مستقيم در حوزه اين صنعت، به علاوه صنعت شکر، مشغول به کار هستند، اما از آن­جايي که بسياري از صنايع با اين حوزه در ارتباط هستند، رقم ايجاد اشتغال آن بسيار بيشتر است.

چالش ­هاي اصلي صنعت شکلات در ايران

از جمله مشکلات صنعت شکلات در ايران حذف جايزه صادراتي تجار است که در سال هاي 94 و 95، اين صنعت 4 صادرکننده نمونه داشت، که هنوز جايزه صادراتي آنها پرداخته نشده است و يا ضعف در ديپلماسي خارجي  در بخش اقتصادي است که تاثير زيادي بر صادرات اين صنعت گذاشته است. از ديگر مشکلات صنعت شکلات و ديگر صنعت ها، بي ثباتي قيمتها در داخل کشور و از دست دادن توان رقابت خارجي است. عوامل ديگري  نيز  وجود دارد که در ذيل برخي از آنها  به اختصار آورده شده است:

مشکلات صنعت شیرینی و شکلات

مشکلات عمده این صنعت می توان ورود غیررسمی و قاچاق محصولات مشابه بدون کنترل و نظارت، نوسانات ارز، نبود ثبات اقتصادی در کشور و استهلاک ماشین‌آلات تولیدی ذکر کرد هم اکنون تمامی واحدهای تولیدی شیرینی و شکلات در کشور ظرفیت‏‌های خالی زیادی دارند که در صورت فعال شدن امکان تولید ۲ میلیون تن شکلات در سال در کشور وجود خواهد داشت.

وضع صنعت شکلات در ايران

رشد قابل ملاحظه­ صنعت شکلات در سال­ هاي اخير اين حوزه را به يکي از بخش ­هاي موفق اقتصاد ايران تبديل کرده است. اين صنعت موفق شده نه تنها در بازار داخلي به خوبي عمل کند بلکه محصولات قابل رقابت با انواع خارجي، توليد کند. شیرینی و شکلات 30 تا 40 درصد کل صادرات مواد غذایی ایران را تشکیل می دهند. نود و نه درصد صنایع شیرینی و شکلات ایران به­ وسيله بخش خصوصی اداره می ­شود.

 وضع مصرف سرانه شکلات در دنيا

طبق آمار، اروپا بيشترين مصرف شکلات در دنيا را دارد. در سال 2015، سرانه مصرف سويس 8.8 کيلوگرم بود، در مقابل آن، چين، تنها 200گرم سرانه مصرف داشت. در سال 2016 يک شرکت سوئيسي (Chocolatier)‌، حدود 3.83 تريليون دلار، توليد کرد. فروش جهاني شکلات (nestle) در همين سال، به 6.15 ميليارد دلار رسيد. اين شکلات­ ها در کشور ما هم به راحتي يافت مي­ شوند و با قيمت ­هاي بالا، مشتري بسياري دارد.

 بيشترين شکلات جهان کجا مصرف مي ­شود؟

 آماري که در جدول زير آمده است، بر اساس تقسيم حدودي توليد سالانه بر جمعيت کشور مربوطه مي ­باشد. البته نبايد توقع آمار صد در صدي از کشور خودمان داشته باشيم ولي آمار 2 کيلو مورد تاييد انجمن صنفي صنايع شکلات و همچنين وزارت صنعت نيز مي­باشد. اما سرانه اروپا کاملا مشخص است.

  بزرگترين بازيگران صنعت شکلات جهان

 ساحل عاج بيش از 30 درصد کل کاکائو جهان را توليد مي­کند. شرکت هاي بزرگ دنيا مثل نستله و کادبوري، مشتري کاکائو ساحل عاج هستند.

جالب است که، بيشترين حجم صنعت بزرگ شکلات در جهان، تنها در دست چند شرکت موفق است. نمايندگي اين شرکت­ها در سراسر اروپا، آمريکاي شمالي و آسيا، وجود دارد. در واقع يکي از دلايل موفقيت آن­ها اين است که در نقطه مشخصي، متمرکز نيستند. اين شرکت­ها هزينه زيادي صرف بالا بردن کيفيت خود مي کنند و معتقدند شکلات مي­تواند بخشي از احساس لذت و فرهنگ انسان­ها باشد.

در نخستين رديف اين فهرست، يک شرکت آمريکايي توانسته است در سراسر جهان، فعاليت کند و بيش از 2 ميليارد دلار در سال درآمد داشته باشد.

هيچکدام از توليدکنندگان بزرگ کاکائو، در فهرست بازيگران اصلي صنعت شکلات در جهان قرار ندارند و اين موضوع نشان مي دهد، توليد مواد اوليه به تنهايي نمي تواند، سود سرشار به ارمغان بياورد، در واقع ارزش افزوده فراوان، به دنبال توليد کالاي آماده مصرف، حاصل مي شود.

رمز موفقيت برخي کشورها در اين صنعت (ترکيه)

ترکيه يکي از کشورهاي موفق در صنعت شکلات است. چالش اصلي اين صنعت در ترکيه گرايش شديد مردم به شيريني­ هاي سنتي است. اما جمعيت جوان ترکيه  به رشد سريع صنعت شکلات کمک کرند. توليدکنندگان با ايجاد محصولات جديد و افزايش سرمايه ­گذاري ­هاي چندمليتي و تنوع محصولات در بازار، به تدريج موفقيت اين صنعت را رقم زدند.

بخشي از اين صنعت به توليد آدامس تعلق دارد که از سال 2000 عملکرد بسيار چشم­گيري داشته است و محصولات رقابتي را راهي بازار کرده است.

يکي دیگر از دلايل موفقيت ترکيه در صنعت شکلات، خودکفايي در توليد شکر، که يکي از اصلي­ترين مواد اوليه صنعت شکلات است. مصرف­ کنندگان اين کشور، که اين روزها جوانتر مي­ شوند، همواره طرفدار نوآوري و طعم­ هاي جديد هستند. در ترکيه به طور منظم محصولات جديد وارد بازار مي ­شود. همچنين صنعت شکلات سازي در ترکيه، از تکنولوژي­ بسيار مدرن، بهره مي­ برد و محصولات متنوع آن، به صورت گسترده به خاورميانه، بالکان، آفريقا، بالتيک و آسياي مرکزي صادر مي­شود. بازارهايي که مي­تواند هدف صادرات ايران باشد.

يک مساله مهم در بخش صادرات ترکيه، تلاش این کشور برای عضويت در اتحاديه اروپا، و پيروي از قوانين مربوط به آن در حوزه مواد غذايي است، اين کشور، استانداردهاي بين­ المللي سازمان غذا و کشاورزي سازمان بهداشت جهاني را داراست، بنابراين کيفيت محصولات، مورد تاييد است و مصرف­ کنندگان با اطمينان تشويق به خريد مي­شوند.

در سال 2016 صادرات شيريني و شکلات ترکيه به 7/ 1 ميليارد دلار رسيد که 19/ 1درصد از کل صادرات اين کشور بود. عراق مشتري 25 درصد از اين صادرات بود و آمريکا و عربستان و ليبي هم از مهمترين مشتريان شکلات ترکيه به حساب مي ­آيند. 179 کشور بازار هدف صادرات اين محصول ترکيه هستند.

جمع بندی

صنعت شکلات ظرفيت بالقوه فراواني داردکه مي­ تواند در شرايط کنوني اقتصاد، کمک زيادي به افزايش صادرات غيرنفتي کند. که رقم صادرات ايران مي­تواند تا 2 ميليارد دلار در سال برسد. نبودن ثبات رويه در قوانين و مقررات، از مشکلات اصلي دست­اندرکاران اين حوزه است. اميد است با توجه مسئولان و رسانه ­ها، اين صنعت، به توليد و صادرات حداکثري دست يابد. طبق برآورد انجمن صنفي شيريني و شکلات ،گردش مالي اين صنعت حدود 16 تا 17 هزار ميليارد تومان است و معمولا صادرات تا دو برابر واردات است. با نگاهي به وضعيت کشورهاي موفق و اهدافي که دنبال مي­کنند، مي­توان گامي موثر و رو به جلو درصنايع کشور برداشت.