ممنوعیت قانونی برای سن ازدواج مصداق نقض حقوق بشر و ضد اخلاقی است
در میزگرد بررسی طرح افزایش حداقل سن ازدواج با عنوان «کودک همسری یا کودک‌انگاری»، کارشناسان ضمن تاکید بر اینکه ممنوعیت قانونی برای سن ازدواج مصداق نقض حقوق بشر و ضد اخلاقی است، ابعاد و تبعات جرم‌انگاری ازدواج‌ها در سنین پایین تشریح شد.
به گزارش راهبرد معاصر ، میزگرد بررسی "طرح افزایش حداقل سن ازدواج" با عنوان کودک‌همسری یا کودک‌انگاری به همت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد؛ در این نشست، پدرام کاویان، پژوهش‌گر و جامعه‌شناس و فاطمه جعفری‌سراج، مدرس دانشگاه درباره تبعات طرح افزایش حداقل سن ازدواج و اشاعه کودک‌انگاری در جامعه، گفتگو کردند.
جرم‌انگاری ازدواج؛ هدف طراحان "کودک همسری"
کاویان؛ پژوهش‌گر و جامعه‌شناس در آغاز این نشست گفت: جامعه در حال گذار از سنت به مدرنیته است که این پروسه در برخی مناطق از سرعت و شتاب زیادی برخوردار است اما در بعضی مناطق دیگر چندان محسوس نیست؛ در اصطلاح سبک زندگی افراد در مناطق مختلف کشور متفاوت است و افراد باتوجه به ارزش‌های فرهنگی و عرفی جامعه خودشان زندگی می‌کنند.
وی افزود: پس از بررسی دو سبک زندگی متفاوت، شاید خیلی از موضوعات در نگاه اول برای ما عجیب به نظر برسند مثلاً سبک ازدواج کردن برخی دختران که در 13 سالگی ازدواج می‌کنند البته این ازدواج‌ها طبق آمار سال96 برای دختران 11 ساله 1243 مورد، دختران 12 ساله 12744 مورد و در 16 سالگی دختران بیش از 30 هزار ازدواج رخ داده است؛ در موضوع سن ازدواج با یکسری خرده‌فرهنگ‌ها روبه‌رو هستیم که به ازدواج‌های در سنین پایین دختران اعتقاد دارند. بدون شک نمی‌توان آنها را نادیده گرفت بنابراین قانون‌گذار نباید مانع ازدواج‌های در سنین پایین با فاصله سنی صحیح شوند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه بیش از 30 درصد از دختران در گروه سنی زیر 18 سال ازدواج می‌کنند، گفت: ازدواج پدیده‌ای است که با توجه به مناطق جغرافیایی و ارزش‌های حاکم بر خانواده‌ها انجام می‌شود. این در حالی است که طراحان افزایش سن ازدواج با نادیده گرفتن این مسئله و یکسان نگری دختران تهرانی با دختران مناطقی که سبک زندگی متفاوتی دارند، خواستار جرم‌انگاری ازدواج‌های در سنین زیر 18 سال هستند.
طبق نظر پیاژه و اریکسون، افراد زیر 18 سال کودک نیستند
در ادامه نشست، فاطمه جعفری سراج؛ مدرس دانشگاه با بیان ابعاد احساسی مسئله کودک‌همسری گفت: اگر از نظر حقوقی، پدیده موسوم به کودک‌همسری یا کودک‌مادری را مدنظر قرار دهیم، طبق قواعد حقوقی جوانب احساسی موضوع اهمیت چندانی ندارد بنابراین در این موضوع باید تعداد افرادی که با قانون‌گذاری تحت تاثیر قرار می‌گیرند و آسیب‌های اجتماعی بر آنها مترتب می‌شود را به درستی بررسی کرد.
وی افزود: طرح ممنوعیت سن ازدواج افراد زیر 18 سال در کمیسیون حقوقی و قضایی رد شد اما پس از آن نیز، طراحان این طرح با کودک‌انگاری افراد بالغ، همچنان خواهان اعمال محدودیت قانونی برای ازدواج دختران زیر 18 سال هستند.
جعفری سراج با بیان اینکه طبق نظر پیاژه و اریکسون، افراد زیر 18 سال کودک نیستند، گفت: طبق اسناد کنوانسیون حقوق کودک که مشتمل بر 54 ماده هست، سن زیر 18 سال، کودک محسوب می‌شود اما در ماده یک کنوانسیون استثناء وجود دارد و بر مبنای این ماده در کشورهای مثل ایران که افراد در سنین مختلف به بلوغ می‌رسند، 18 سالگی سن کودکی نیست همچنین براساس مبنای علمی نیز، ژان پیاژه و اریک اریکسون دو روانشناسی که مراحل رشد را بررسی می‌کنند، افراد زیر 18 سال را کودک نمی‌دانند.
این استاد دانشگاه متذکر شد: اریک اریکسون، 8 مرحله برای رشد افراد در نظر می‌گیرد و پیاژه سن 12 سالگی را پایان دوران کودکی می‌داند بنابراین، اطلاق کودک‌همسری به افرادی که زیر 18 سال ازدواج می‌کنند، منطق علمی ندارد.
ممنوعیت قانونی برای سن ازدواج، نقض حقوق بشر است
وی افزود: طراحان کودک‌همسری سعی دارند که با اصطلاحی مشفقانه، تنها راه‌حل عقلی و منطقی دختران زیر 18 سال شهرستانی برای پاسخگویی به نیاز طبیعیشان را از بین ببرند؛ این افراد با توجه به ارزش‌های عرفی در جامعه می‌خواهند در سنین پایین ازدواج کنند بنابراین ممنوعیت قانونی برای ازدواج افراد، مصداق نقض حقوق بشر و ضد اخلاقی است.
در موضوع سن ازدواج باید خرده‌فرهنگ‌ها را لحاظ کنیم
کاویان یادآور شد: در این مسئله به نظر می‌رسد که باید با خرده‌فرهنگ‌ها کنار بیاییم و قانون‌گذار چاره‌ای جزء سازگاری و انعطاف‌پذیر بودن در برابر این خرده فرهنگ‌ها ندارد مثلاً در یک خرده فرهنگ کشور، دختر 13 ساله‌ای با پسری در سن متعارف مثلاً 18 ساله ازدواج می‌کند و بعد از 6 ماه به دادگاه مراجعه کرده و خواستار ثبت ازدواجشان توسط قاضی هستند، آیا این قاضی چاره‌ای جزء پذیرش خواست و ثبت ازدواج این زوج دارد؟
طبق آمار ثبت احوال، ازدواج در سنین پایین، پایدار‌تر است
وی افزود: در واقع بسیاری از ازدواج‌های متعارف در سنین پایین رویکرد مثبتی دارد و برخلاف سیاه‌نمایی برخی جراید و رسانه‌ها، این زوج‌ها به‌خوبی در کنار هم زندگی می‌کنند که طبق آمار ثبت احوال زندگی پایداری نیز دارند؛ اکثر افرادی که در این سنین خواستار ازدواج هستند، پس از عقد، طی چند سال دوران نامزدی را سپری می‌کنند که به نظر جامعه در این زمینه به فهمی درست رسیده است و در این مدت این زوج را از نظر اقتصادی و اجتماعی حمایت می‌کند.
کاویان با بیان اینکه برای بررسی این پدیده باید به‌صورت جامع نگاه کرد و از جزئی‌نگری درباره آن به دور بود، گفت: در برخی از مناطق کشور با توجه به ارزش‌ها و باورهای فرهنگی که دارند، دخترانشان در سنین پایین ازدواج می‌کنند؛ اگر قانون به ارزش‌های آنان احترام نگذارد، شک نکنید که این خانواده‌ها اعتنائی به قانون نخواهند کرد.
این جامعه‌شناس در ادامه با بیان اینکه برخی از این خانواده‌ها نسبت به حاکمیت رویکرد تعاملی ندارند، گفت: آیا قانون می‌تواند از دختر بلوچی که در جنوب شرق کشور با توجه به باورهای خودش خواستار ازدواج است، حق ازدواج را بگیرد؟! مسلماً قانون این کارکرد را در بین خرده فرهنگ‌ها ندارد بنابراین با این فرض، تصویب چنین قانونی منجر به محدودیت بیش‌تر این افراد خواهد شد.
محدود کردن ازدواج در سنین پایین به بهانه کودک‌انگاری
در ادامه، جعفری‌سراج با بیان مختصاتِ مناطقی که این ازدواج‌ها رواج دارد، گفت: چنین موضوعی در خانواده‌های گسترده انجام می‌شود، نه خانواده‌های سطحی و کم‌جمعیت؛ در تهران شاید دختران تا سن 18 سالگی نیز کودک محسوب شوند اما در شهرستان‌های مرزی با توجه به جغرافیا و عرف آن مناطق، دختران زودتر به سن بلوغ می‌رسند همچنین طبق رسوم و سبک زندگی آنان، دختران در سنین پایین با ارزش‌ها و تعهدات زنان آشنایی کامل پیدا می‌کنند بنابراین چه لزومی دارد که ازدواج‌های در سنین پایین با کودک‌انگاری محدود شود؟
طبق کنوانسیون حقوق کودک ایران استثناء است
دکترایِ جنسیتِ دانشگاه لبنان در ادامه افزود: طبق ماده یک کنوانسیون حقوق کودک، زیر سن 18 سال کودک محسوب می‌شود مگر شهرها و کشورهایی که سن بلوغ در آنها متغییر است؛ متاسفانه این استثنا در کشور ما بدلیل کودک‌انگاری و لجاجت طراحان افزایش سن ازدواج در نظر گرفته نمی‌شود در حالی که شرایط اقلیمی در ایران به روی وضعیت بلوغ تاثیرگذار است بنابراین اطلاق و تسری واژه کودک به دختران و پسران زیر 18 سال در ایران، کودک‌انگاری است.
مقایسه سن رانندگی و رای دادن با ازدواج توجیه عقلی ندارد
وی با تاکید بر بی‌معنی بودن مقایسه سن ازدواج با شرایط سنی در رانندگی و رای دادن گفت: از آنجا که ازدواج پس از بلوغ افراد به‌عنوان نیازی عقلی و منطقی برای پاسخگویی به احساس غریزی است و اگر شخصی پس از احساس ضرورت ازدواج نکند به فرد و جامعه آسیب می‌زند اما تاخیر انداختن سن رانندگی، رای دادن و امثالهم برای جامعه تبعاتی ندارد بنابراین قیاس سن ازدواج با قانون سنی در رانندگی و رای دادن توجیه عقلی ندارد.
تجربه نشان داده قانونی که مغایر سبک زندگی مردم است قطعاً نادیده گرفته می‌شود
کاویان ضمن اشاره به بی‌فایده بودن دخالت قانون‌گذاری در مسئله ازدواج یادآور شد: یکی از قوانین محدود‌کننده در کشور، قانون ممنوعیت ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی است اما طبق آمار بیش از 150 هزار بانوی ایرانی با مردان غیر ایرانی ازدواج کرده‌اند که در نتیجه این ازدواج‌ها، بیش از 1 میلیون فرزند بی‌شناسنامه و بی‌هویت روبه‌رو هستیم.
این جامعه‌شناس گفت: نمایندگان پیگیر طرح افزایش حداقل سن ازدواج با دغدغه‌ای که برای حل مشکلات و آسیب‌های حوزه زنان و خانواده دارند؛ چرا از این تجربه شکست خورده در قانون‌گذاری پیرامون مسئله ازدواج عبرت نمی‌گیرند؟ آیا بهتر نیست که این ظرفیت فکری و خردجمعی در مسیر حل بیمه ناباروی، پدیده تجرد قطعی و حقوق زنان خانه‌دار هزینه شود؟
تسنیم
جرم‌انگاری ازدواج؛ هدف طراحان "کودک همسری"
کاویان؛ پژوهش‌گر و جامعه‌شناس در آغاز این نشست گفت: جامعه در حال گذار از سنت به مدرنیته است که این پروسه در برخی مناطق از سرعت و شتاب زیادی برخوردار است اما در بعضی مناطق دیگر چندان محسوس نیست؛ در اصطلاح سبک زندگی افراد در مناطق مختلف کشور متفاوت است و افراد باتوجه به ارزش‌های فرهنگی و عرفی جامعه خودشان زندگی می‌کنند.
وی افزود: پس از بررسی دو سبک زندگی متفاوت، شاید خیلی از موضوعات در نگاه اول برای ما عجیب به نظر برسند مثلاً سبک ازدواج کردن برخی دختران که در 13 سالگی ازدواج می‌کنند البته این ازدواج‌ها طبق آمار سال96 برای دختران 11 ساله 1243 مورد، دختران 12 ساله 12744 مورد و در 16 سالگی دختران بیش از 30 هزار ازدواج رخ داده است؛ در موضوع سن ازدواج با یکسری خرده‌فرهنگ‌ها روبه‌رو هستیم که به ازدواج‌های در سنین پایین دختران اعتقاد دارند. بدون شک نمی‌توان آنها را نادیده گرفت بنابراین قانون‌گذار نباید مانع ازدواج‌های در سنین پایین با فاصله سنی صحیح شوند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه بیش از 30 درصد از دختران در گروه سنی زیر 18 سال ازدواج می‌کنند، گفت: ازدواج پدیده‌ای است که با توجه به مناطق جغرافیایی و ارزش‌های حاکم بر خانواده‌ها انجام می‌شود. این در حالی است که طراحان افزایش سن ازدواج با نادیده گرفتن این مسئله و یکسان نگری دختران تهرانی با دختران مناطقی که سبک زندگی متفاوتی دارند، خواستار جرم‌انگاری ازدواج‌های در سنین زیر 18 سال هستند.
طبق نظر پیاژه و اریکسون، افراد زیر 18 سال کودک نیستند
در ادامه نشست، فاطمه جعفری سراج؛ مدرس دانشگاه با بیان ابعاد احساسی مسئله کودک‌همسری گفت: اگر از نظر حقوقی، پدیده موسوم به کودک‌همسری یا کودک‌مادری را مدنظر قرار دهیم، طبق قواعد حقوقی جوانب احساسی موضوع اهمیت چندانی ندارد بنابراین در این موضوع باید تعداد افرادی که با قانون‌گذاری تحت تاثیر قرار می‌گیرند و آسیب‌های اجتماعی بر آنها مترتب می‌شود را به درستی بررسی کرد.
وی افزود: طرح ممنوعیت سن ازدواج افراد زیر 18 سال در کمیسیون حقوقی و قضایی رد شد اما پس از آن نیز، طراحان این طرح با کودک‌انگاری افراد بالغ، همچنان خواهان اعمال محدودیت قانونی برای ازدواج دختران زیر 18 سال هستند.
جعفری سراج با بیان اینکه طبق نظر پیاژه و اریکسون، افراد زیر 18 سال کودک نیستند، گفت: طبق اسناد کنوانسیون حقوق کودک که مشتمل بر 54 ماده هست، سن زیر 18 سال، کودک محسوب می‌شود اما در ماده یک کنوانسیون استثناء وجود دارد و بر مبنای این ماده در کشورهای مثل ایران که افراد در سنین مختلف به بلوغ می‌رسند، 18 سالگی سن کودکی نیست همچنین براساس مبنای علمی نیز، ژان پیاژه و اریک اریکسون دو روانشناسی که مراحل رشد را بررسی می‌کنند، افراد زیر 18 سال را کودک نمی‌دانند.
این استاد دانشگاه متذکر شد: اریک اریکسون، 8 مرحله برای رشد افراد در نظر می‌گیرد و پیاژه سن 12 سالگی را پایان دوران کودکی می‌داند بنابراین، اطلاق کودک‌همسری به افرادی که زیر 18 سال ازدواج می‌کنند، منطق علمی ندارد.
ممنوعیت قانونی برای سن ازدواج، نقض حقوق بشر است
وی افزود: طراحان کودک‌همسری سعی دارند که با اصطلاحی مشفقانه، تنها راه‌حل عقلی و منطقی دختران زیر 18 سال شهرستانی برای پاسخگویی به نیاز طبیعیشان را از بین ببرند؛ این افراد با توجه به ارزش‌های عرفی در جامعه می‌خواهند در سنین پایین ازدواج کنند بنابراین ممنوعیت قانونی برای ازدواج افراد، مصداق نقض حقوق بشر و ضد اخلاقی است.
در موضوع سن ازدواج باید خرده‌فرهنگ‌ها را لحاظ کنیم
کاویان یادآور شد: در این مسئله به نظر می‌رسد که باید با خرده‌فرهنگ‌ها کنار بیاییم و قانون‌گذار چاره‌ای جزء سازگاری و انعطاف‌پذیر بودن در برابر این خرده فرهنگ‌ها ندارد مثلاً در یک خرده فرهنگ کشور، دختر 13 ساله‌ای با پسری در سن متعارف مثلاً 18 ساله ازدواج می‌کند و بعد از 6 ماه به دادگاه مراجعه کرده و خواستار ثبت ازدواجشان توسط قاضی هستند، آیا این قاضی چاره‌ای جزء پذیرش خواست و ثبت ازدواج این زوج دارد؟
طبق آمار ثبت احوال، ازدواج در سنین پایین، پایدار‌تر است
وی افزود: در واقع بسیاری از ازدواج‌های متعارف در سنین پایین رویکرد مثبتی دارد و برخلاف سیاه‌نمایی برخی جراید و رسانه‌ها، این زوج‌ها به‌خوبی در کنار هم زندگی می‌کنند که طبق آمار ثبت احوال زندگی پایداری نیز دارند؛ اکثر افرادی که در این سنین خواستار ازدواج هستند، پس از عقد، طی چند سال دوران نامزدی را سپری می‌کنند که به نظر جامعه در این زمینه به فهمی درست رسیده است و در این مدت این زوج را از نظر اقتصادی و اجتماعی حمایت می‌کند.
کاویان با بیان اینکه برای بررسی این پدیده باید به‌صورت جامع نگاه کرد و از جزئی‌نگری درباره آن به دور بود، گفت: در برخی از مناطق کشور با توجه به ارزش‌ها و باورهای فرهنگی که دارند، دخترانشان در سنین پایین ازدواج می‌کنند؛ اگر قانون به ارزش‌های آنان احترام نگذارد، شک نکنید که این خانواده‌ها اعتنائی به قانون نخواهند کرد.
این جامعه‌شناس در ادامه با بیان اینکه برخی از این خانواده‌ها نسبت به حاکمیت رویکرد تعاملی ندارند، گفت: آیا قانون می‌تواند از دختر بلوچی که در جنوب شرق کشور با توجه به باورهای خودش خواستار ازدواج است، حق ازدواج را بگیرد؟! مسلماً قانون این کارکرد را در بین خرده فرهنگ‌ها ندارد بنابراین با این فرض، تصویب چنین قانونی منجر به محدودیت بیش‌تر این افراد خواهد شد.
محدود کردن ازدواج در سنین پایین به بهانه کودک‌انگاری
در ادامه، جعفری‌سراج با بیان مختصاتِ مناطقی که این ازدواج‌ها رواج دارد، گفت: چنین موضوعی در خانواده‌های گسترده انجام می‌شود، نه خانواده‌های سطحی و کم‌جمعیت؛ در تهران شاید دختران تا سن 18 سالگی نیز کودک محسوب شوند اما در شهرستان‌های مرزی با توجه به جغرافیا و عرف آن مناطق، دختران زودتر به سن بلوغ می‌رسند همچنین طبق رسوم و سبک زندگی آنان، دختران در سنین پایین با ارزش‌ها و تعهدات زنان آشنایی کامل پیدا می‌کنند بنابراین چه لزومی دارد که ازدواج‌های در سنین پایین با کودک‌انگاری محدود شود؟
طبق کنوانسیون حقوق کودک ایران استثناء است
دکترایِ جنسیتِ دانشگاه لبنان در ادامه افزود: طبق ماده یک کنوانسیون حقوق کودک، زیر سن 18 سال کودک محسوب می‌شود مگر شهرها و کشورهایی که سن بلوغ در آنها متغییر است؛ متاسفانه این استثنا در کشور ما بدلیل کودک‌انگاری و لجاجت طراحان افزایش سن ازدواج در نظر گرفته نمی‌شود در حالی که شرایط اقلیمی در ایران به روی وضعیت بلوغ تاثیرگذار است بنابراین اطلاق و تسری واژه کودک به دختران و پسران زیر 18 سال در ایران، کودک‌انگاری است.
مقایسه سن رانندگی و رای دادن با ازدواج توجیه عقلی ندارد
وی با تاکید بر بی‌معنی بودن مقایسه سن ازدواج با شرایط سنی در رانندگی و رای دادن گفت: از آنجا که ازدواج پس از بلوغ افراد به‌عنوان نیازی عقلی و منطقی برای پاسخگویی به احساس غریزی است و اگر شخصی پس از احساس ضرورت ازدواج نکند به فرد و جامعه آسیب می‌زند اما تاخیر انداختن سن رانندگی، رای دادن و امثالهم برای جامعه تبعاتی ندارد بنابراین قیاس سن ازدواج با قانون سنی در رانندگی و رای دادن توجیه عقلی ندارد.
تجربه نشان داده قانونی که مغایر سبک زندگی مردم است قطعاً نادیده گرفته می‌شود
کاویان ضمن اشاره به بی‌فایده بودن دخالت قانون‌گذاری در مسئله ازدواج یادآور شد: یکی از قوانین محدود‌کننده در کشور، قانون ممنوعیت ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی است اما طبق آمار بیش از 150 هزار بانوی ایرانی با مردان غیر ایرانی ازدواج کرده‌اند که در نتیجه این ازدواج‌ها، بیش از 1 میلیون فرزند بی‌شناسنامه و بی‌هویت روبه‌رو هستیم.
این جامعه‌شناس گفت: نمایندگان پیگیر طرح افزایش حداقل سن ازدواج با دغدغه‌ای که برای حل مشکلات و آسیب‌های حوزه زنان و خانواده دارند؛ چرا از این تجربه شکست خورده در قانون‌گذاری پیرامون مسئله ازدواج عبرت نمی‌گیرند؟ آیا بهتر نیست که این ظرفیت فکری و خردجمعی در مسیر حل بیمه ناباروی، پدیده تجرد قطعی و حقوق زنان خانه‌دار هزینه شود؟
تسنیم