نقشه راه احتمالی دولت بایدن در برابر ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ «جو بایدن» رئیس جمهور منتخب آمریکا وعده داد در صورت بازگشت ایران به تعهدات برجامی، آمریکا به توافق هسته ای بازمی گردد. در این راستا «الی گران مایه» با ارسال گزارشی برای بنیاد سیاسی «فردریش اِبِرت استیفتونگ»، اقداماتی را که ایالات متحده، ایران و اروپا برای تضمین تعهد کامل برجام ارائه می دهند را بررسی کرده و در این گزارش بر مسئله زمان بسیار تاکید کرده است.

گام نخست:دستیابی به توافق نامه موقت متوقف سازی (متوقف کردن تمامی اقدامات تا اواسط فوریه 2021)

نقطه شروع گام نخست نقشه راه دولت بایدن بلافاصله بعد از پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر آغاز می شود. در این راستا سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا به همراه اتحادیه اروپا باید همزمان با دوره انتقالی در آمریکا، دیپلماسی هسته ای با ایران را در پیش بگیرند. محور تلاش های اروپا در طی این دوره باید متوقف سازی پیشبرد فعالیت های هسته ای در خارج از چارچوب برجام می باشد. هدف از این اقدامات هم دستیابی به توافق موقت تا اواسط ماه فوریه می باشد تا از این طریق ورود مجدد آمریکای بایدن به برجام فراهم شود. ایران تنها در صورتی با توافق موقت موافقت خواهد کرد که در ازای آن دولت بایدن ضمن ورود مجدد به برجام، کمک های اقتصادی به ایران ارائه دهد. در این راستا ایران باید از غنی سازی اورانیوم در سطح بالاتر از 3.67 درصد، فعالیت غنی سازی در تاسیسات فردو و از نصب سانترفیوژهای پیشرفته خودداری کند. اما ایران تنها در صورتی با این تدابیر موافقت می کند که بتواند ذخایر مازاد غنی شده را خود نگه دارد تا در صورت لزوم از آن به عنوان اهرم قدرت و فشار در مذاکرات احتمالی آینده بهره ببرد. در این مسیر آژانس بین المللی انرژی اتمی باید بر این فرایند نظارت داشته باشد.

پس از مراسم تحلیف بایدن؛ سه کشور اروپایی با هدف بازگشت آمریکا به برجام، مواضع خود را با این کشور هماهنگ سازند. علاوه بر این دولت آمریکا باید برای شروع فرایند دیپلماسی مستقیم محرمانه با ایران، یک دستیار ارشد مانند مذاکره کننده ارشد پیشین برجام برای ارتباط با ماموریت ایران در نیویورک تعیین کند. علاوه بر این، دولت بایدن باید در بخشی از اقدامات هماهنگ، انگیزه های اقتصادی ملموسی ایجاد کند. بنابراین این مشوق ها ی اقتصادی ممکن است در ازای دستیابی به توافق موقت متوقف سازی (لغو تحریم در مقابل توقف فعالیت هسته ای) باشد و این امر به اعتمادسازی بین طرفین کمک خواهد کرد.

در ماه ژانویه دولت بایدن برای اعتمادسازی باید به اقدامات زیر متوسل شود:

• لغو ممنوعیت علیه مسلمانان و دستور اجرایی ترامپ برای محدود کردن سفر کشورهای با اکثریت مسلمان از جمله شهروندان ایرانی به امریکا
• افزایش حجم تجارت بشردوستانه با ایران در قالب سازوکار اینستکس و همکاری برای حل مشکلات مرتبط با کووید 19
• تسهیل موانع مرتبط با خرید کالا و تجهیزات پزشکی ایران با توجه به مسئله کووید 19 برای کاهش عدم اطمینان بین طرفین
• لغو تحریم های مرتبط با دستور اجرایی ترامپ از زمان خروج آمریکا از برجام علیه مقامات ارشد ایران از جمله تحریم محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران.

در ازای موافقت ایران با توافق موقت متوقف سازی، دولت بایدن باید یک بسته اقتصادی مشخص تری به ایران ارائه دهد که شامل موارد زیر باشد:

• ارائه معافیت و تسهیل محدودیت ها بر توانایی ایران در دسترسی به پول های بلوکه شده خود در بانک های خارجی به خصوص در چین، اروپا، ژاپن، کره جنوبی و عراق.
• ارائه معافیت برای برخی از کشورها برای خرید محدود نفت از ایران

گام دوم : اجرای کامل و متقابل برجام تا ژوئن 2021

در این مرحله دو کشور امریکا و ایران در یک اقدام هماهنگ باید به پای بندی کامل به برجام بازگردند. با توجه به تجربه اجرای برجام، اگر طرفین اراده سیاسی کافی داشته باشند، عقب نشینی از فعالیت هسته ای توسط ایران و لغو تحریم ها توسط آمریکا امکان پذیر خواهد بود. بنابراین در این گام مهم ترین مسئله این خواهد بود که تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران، اجرای کامل برجام نهایی شده باشد، زیرا پایداری و دوام آن در دولت روحانی موفق تر خواهد بود. به علاوه، ورود مجدد آمریکا به برجام تا ماه ژوئن می تواند به تقویت طیف میانه رو در ایران به نفع ادامه دیپلماسی با غرب کمک کند.

اولین و مهم ترین اقدام طرفین این است که تنش های نظامی که در دوران دولت ترامپ وجود داشت را از بین ببرند. بنابراین سه کشور اروپایی می توانند در این مرحله حساس به تفاهم بین ایران و دولت جدید بایدن کمک کنند تا هیچ یک از این طرفین به اقدامات تحریک آمیز دست نزنند. اگر چه در مسئله درگیری های منطقه ای پیشرفت عمده سیاسی غیرممکن است، اما ایران می تواند لحن خود در قبال آمریکا و شرکای منطقه ای را تعدیل  ببخشد. علاوه بر این دو کشور می توانند در زمینه آزادی زندانیان به همکاری های خود ادامه دهند. با توجه به اینکه دولت سوئیس در دولت ترامپ این روند را تسهیل کرده، ادامه آن در دولت بایدن احتمالا چندان دشوار نخواهد بود.

اگر چه دولت بایدن به دلیل فشارهای داخلی موجود در آمریکا بعید است که با یک بسته صریح جبران خسارت موافقت کند، اما یک سری اقدامات خلاقانه وجود دارد که می تواند بخشی از فرایند اعتمادسازی برای حمایت از برجام باشد. دولت بایدن باید از طریق اقدامات زیر در این راستا گام بردارد:

1) همکاری با شرکای اروپایی برای گسترش دامنه تجارت تحت سازوکار اینستکسس؛ به خصوص در مواردی که بانک های بین المللی تمایلی به تسهیل معاملات با ایران ندارند.

2) لغو تحریم های دولت ترامپ علیه صنایع فلزات و معادن ایران بر اساس دستور اجرایی 13871 و 13902

3) معافیت شرکت های بوئینگ و ایرباس در زمینه انتقال هواپیماهای غیرنظامی، قطعات یدکی و فناوری های مربوطه به ایران.

4) همکاری آمریکا و انگلیس برای انتقال بدهی 400 میلیون پوندی لندن به تهران.

5) همکاری دفتر کنترل دارایی های خارجی و وزارت امور خارجه آمریکا با فعالان تجاری و بانک های اروپایی برای کاهش تحریم های آمریکا علیه ایران.

6) موافقت آمریکا با لغو ماهیت ضدوتو قطعنامه مرتبط با پایان تحریم های ایران در برابر تعهد به محدودیت های هسته ای (مطابق قطعنامه 2231 شورای امنیت) و پذیرش ماهیت قطعنامه از وتو به رای اکثریت. در مقابل دولت بایدن می تواند به دنبال انقضاء تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل، برای محدودسازی صادرات و واردات تسلیحات پیشرفته به ایران با اعضای دائم شورای امنیت به توافق برسد.

گام سوم: گفت و گوهای هسته ای با فرمول «بیشتر در برابر بیشتر» از اواخر 2021 تا اوت 2023

در حالی که دو گام نخست بیشتر بر مسئله «تثبیت برجام و جلوگیری از بحران کوتاه مدت در حوزه هسته ای» مربوط می شود اما گام سوم بر برجام به عنوان بخشی از یک فرمول گسترده تر «بیشتر در مقابل بیشتر» تمرکز دارد که تمامی طرفین برجام می توانند از ان بهره ببرند. اما در گام سوم غیرمحتمل است که فضای سیاسی حاکم اجازه دهد تا در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی تحقق یابد و از این رو قدرت های جهانی برای دستیابی و پیشبرد اهداف خود در این گام باید منتظر دولت جدید ایران باشند.

هنوز مشخص نیست که ایران به تمدید تعهدات هسته ای خود فراتر از شرایط ذکر شده در برجام تمایلی دارد یا خیر. در اصل، هنوز مشخص نیست که آیا رئیس جمهوری جدید در ایران می تواند چنین دیپلماسی را پیش ببرد یا خیر. اما مسلم است که در ازای چنین سازشی از سوی ایران، دولت بایدن هم باید آماده باشد تا از جمله در موارد زیر، تحریم های اعمال شده علیه ایران را تسهیل کند:

1) تسهیل دسترسی ایران به دلار آمریکا

2) لغو تحریم های اولیه در بخش های انرژی و تولید برای توان بخشی اقتصادی ایران

3) تبدیل فرمول «بیشتر در مقابل بیشتر» به یک معاهده یا توافق نامه قانونی و اجرایی برای کاهش خطر لغو توافق بعدی توسط رئیس جمهوری مشابه ترامپ

اگر چه انتظار بر این است که ایران خواهان حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان های تروریست خارجی امریکا باشد، اما با توجه به فرایندی که دولت ترامپ از سال 2019م طی کرده غیرممکن است فضای سیاسی لازم برای بایدن فراهم باشد. بنابراین این موضوع باید در مسیر موازی و مجزا با مذاکرات ایران در مسائل منطقه بررسی شود.