موانع پیش روی بایدن برای بازگشت فوری به برجام

به گزارش راهبرد معاصر؛ انتخاب جو بایدن به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهور آمریکا باعث شده تا در بسیاری از حوزه ها به خصوص در مسئله دیپلماسی خوش بینی هایی ایجاد کند. چهار سال از «فشار حداکثری» بی امان دولت ترامپ می گذرد اما این استراتژی در دستیابی به اهداف اعلامی خود یعنی بازگشت ایران به میز مذاکره برای تحصیل توافق بهتر یا مجبور سازی جمهوری اسلامی به رفتار مشابه یک کشور نرمال از طریق فشار اقتصادی شکست خورده است. در مقابل روابط دو کشور در مناقشه برانگیزترین دوره خود از اواخر دهه 1980 (حمله ایران به تانکرهای نفتی کویت که از سوی آمریکا اسکورت می شدند) می باشد. دو کشور دو بار تا آستانه جنگ پیش رفتند: نخست در پی سرنگون کردن پهباد آمریکایی در سال 2019 و دوم واکنش ایران به ترور (شهادت) سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس توسط آمریکا در ژانویه 2020 – زمانی که ایران در اقدامی تلافی جویانه، مستقیما نیروهای آمریکا را در عراق مورد هدف قرار داد. تهران بار دیگر برنامه هسته ای خود را تقویت کرده و نفوذ منطقه ای خود را در یمن، سوریه، لبنان، افغانستان و همچنین عراق افزایش داده است. آن ها در مقابل فشار حداکثری، راهبرد مقاومت حداکثری را اتخاذ کرده اند.

دولت بایدن می تواند با کاهش برخی از تحریم های اقتصادی ایران و تسهیل صادرات کالاهای بشردوستانه به ایران، تنش ها را به صورت قابل ملاحظه ای کاهش دهد. انتظار بر این است که جو بایدن مشابه باراک اوباما بر دیپلماسی چندجانبه که منجر به برجام شد تاکید کند. جو بایدن معتقد است که ایران «بازیگری بی ثبات کننده» است که هرگز نباید اجازه تولید سلاح هسته ای را داشته باشد. وی در ماه سپتامبر متعهد شد که در صورت بازگشت ایران به تعهدات برجامی، به توافق هسته ای باز می گردد. علاوه بر این وی برجام را نقطه شروع مذاکرات بعدی با ایران دانست.

اخیرا آموس هاچسن یکی از مقامات ارشد سابق دولت اوباما استدلال کرد: «من معتقدم بایدن در ماه های نخست ریاست جمهوری به صورت کامل به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازخواهد گشت، این به معنی لغو تحریم های آمریکا در ازای تعلیق برخی از برنامه های هسته ای توسعه یافته ایران در 3 سال گذشته است». دولت بایدن به متحدان سنتی خود یعنی تروئیکای غربی و همچنین اتحادیه اروپا برای بازسازی ائتلاف دوران اوباما که منجر ایجاد برجام شد کمک خواهد کرد. در همین زمان کشورهای اروپایی تلاش خواهند کرد تا در فاصله بین انتخابات آمریکا و مراسم تحلیف، تنش ها با ایران را برطرف سازند. هایکو ماس وزیر خارجه آلمان در پیام تبریک خود به جو بایدن در توئیتر نوشت: «ما فقط در صورت همکاری با متحدان مشترک خود قادر به حل چالش های بین المللی خواهیم بود». وی به صورت مشخص از دولت بایدن خواست تا در مورد ایران با یکدیگر همکاری نزدیک داشته باشند. رهبران دیگر اروپا نیز بر ضرورت همکاری مجدد فراآتلانتیک تاکید کردند. با این وجود در مسیر بایدن برای دیپلماسی با تهران چند مانع وجود دارد.

نخستین مانع انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021 می باشد. در اوت سال آینده دومین دوره ریاست جمهوری حسن روحانی پایان می رسد. اما وی در نوامبر اظهار داشت: «اکنون فرصت برای دولت بعدی آمریکا ایجاد شده تا با جبران اشتباهات گذشته، به پیروی از توافق نامه های بین المللی بازگردد». محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه اخیر استدلال کرد: «آنچه برای ما مهم است این می باشد که کاخ سفید پس از انتخابات چگونه رفتار می کند نه این که چه قول ها و شعارهایی می دهند». وی هر گونه مذاکره مجدد در مورد برجام را رد کرد و اظهار داشت: «اگر ما می خواستیم این کار را انجام دهیم، این اقدام را با رئیس جمهور ترامپ چهار سال پیش انجام می دادیم».

تجربه خروج آمریکا از توافق هسته ای، در حالی که ایران کاملا به این توافق پای بند بود، باعث تضعیف عمل گرایان در سیستم سیاسی ایران شد که از مدت های پیش خواهان روابط بهتر با آمریکا بودند. بنابراین با احتمال پیروزی نیروی نزدیک به سپاه پاسداران در انتخابات ریاست جمهوری آینده، تقریبا شش ماه دولت بایدن فرصت دارد تا در مورد موضوع هسته ای با ایران به توافق دست یابد.

دولت جدید ایالات متحده آمریکا همچنین احتمالا با لابی های شدید و قوی عربستان، امارات و اسرائیل روبرو خواهد بود که از همان ابتدا با برجام مخالف بودند. پایتخت های خاورمیانه به صورت طبیعی نگران تعامل مجدد آمریکا با ایران هستند زیرا این امر نه تنها ایران را تقویت می کند، بلکه منجر به روابط نزدیک تر بین ایران و آمریکا خواهد شد که این امر می تواند اهمیت آن ها را در دیدگاه آمریکا کاهش دهد.

چالش دیگر برای ورود سریع آمریکا به برجام، تحریم های جدید دولت ترامپ می باشد. وی اخیرا 18 بانک ایرانی را تحت فهرست تحریمی قرارداد تا ایران را از سیستم مالی جهانی جدا کند. وی حتی وعده داده که در طی روزهای پایانی مجازات و تحریم های بیشتری را علیه ایران اعمال کند. هدف وی از تحریم ها ایجاد بی ثباتی بیشتر در اقتصاد ایران و پیچیده سازی ارتباط بایدن با ایران است. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه اخیر در اظهاراتی هشدار داد که اگر آمریکا خواهان بازگشت به برجام است باید تمامی تحریم های یکجانبه اضافه شده از سال 2017 لغو شوند. بنابراین بایدن رئیس جمهور منتخب این فرصت را خواهد داشت تا پس از چهارسال روابط تیره و تنش آمیز، مناسبات بین طرفین را مجددا تنظیم نماید. در مدت کوتاهی که روحانی و بایدن روی کار هستند، به آن ها توصیه می شود که به سرعت به برجام بازگردند، زیرا دولت بعدی ایران احتمالا یک شریک مذاکره سخت تر و بدبین تر خواهد بود.