چین و آمریکا در عصر بایدن؛ دو روی یک سکه

به گزارش راهبرد معاصر؛ با پایان دوران ترامپ و ورود جو بایدن به کاخ سفید در ژانویه 2021، سوالاتی در مورد آینده روابط چین و ایالات متحده آمریکا مطرح می شود. در این زمینه، باید این نکته را در نظر گرفت که چه عواملی باعث شده که دیدگاه چین در روابطش با آمریکای دوره ترامپ تغییر کند و این که چین در مورد آینده این روابط چه نقطه نظری دارد.

آغاز دوره ترامپ در ژانویه 2017 مصادف با پایان دوره اول ریاست جمهوری شی جین پینگ بود که طی آن وی به عنوان رهبر اصلی چین ظاهر شد و با هیچ گونه مخالفتی در حزب کمونیست چین روبرو نبود. به این ترتیب، شی جین پینگ در سال 2021 به مناسبت صدمین سالگرد تاسیس حزب کمونیست بر بازگشت چین به نقش اصلی خود در جهان تاکید کرد. در این راستا، بر اساس چشم انداز طرح «ساخت چین 2025» هدف اصلی چین ایجاد صنعت پیشرفته و انتقال فناوری از جهان به بازار چین به منظور تبدیل پکن به یک قدرت پیشرو و عمدتا متکی به تکنولوژی می باشد.

اما پیشرفت سریع فناوری و افزایش نقش سیاسی و نظامی چین مانند فعالیت های نظامی این کشور در منطقه تایوان و دریای چین جنوبی باعث نگرانی واشنگتن شد. بنابراین دولت ترامپ همراه با جنگ تجاری، یک کمپین تکنولوژیک را آغاز کرد که شامل تحریم شرکت های چینی، ممنوعیت صادرات فناوری پیشرفته و هشدار در مورد خطرات استفاده از فناوری های چین بر امنیت ملی کشورها بود. هدف از این کارزار کاهش رشد فناوری چین و تلاش برای طراحی مجدد نظم جهانی به منظور ممانعت از دستیابی چین به برتری تکنولوژیکی بر کشورهای غربی بود. اما هدف چین در دهه های آینده سرمایه گذاری گسترده بر توسعه توانایی خود در حوزه فناوری های پیشرفته می باشد. از منظر سیاسی، دولت ترامپ نگرانی های چین را در مورد دو موضوع مهم تشدید کرد: الف) تضعیف پایه های حکومت حزب کمونیست چین و ب) به چالش کشیدن سیاست چین واحد در مسئله تایوان.

حمله به مشروعیت رژیم چین یکی از راهبردهای اصلی دولت ترامپ در قبال این کشور بود. اما تایید مشروعیت رژیم چین در دولت نیکسون شروع شد. اگر چه در آن زمان ایالات متحده در سرتاسر جهان به تبلیغ دموکراسی می پرداخت، اما دولت های آمریکایی از آن زمان مشروعیت رژیم کمونیست در چین را به رسمیت شناختند. در مقابل در طی دو سه سال گذشته رئیس جمهور ترامپ و سایر مقامات ارشد در اظهارات صریح به مشروعیت رژیم حزب کمونیست چین حمله کرده اند. در 23 ژوئیه 2020 مایک پمپئو وزیر امور خارجه خواستار تغییر رژیم در چین شد و اظهار داشت: « کمونیست تقریبا همیشه دروغ می گوید».

حمله به مشروعیت رژیم و رهبران حزب کمونیست چین همراه با اشاره مکرر به «ویروس چینی» در طی بیماری اپیدمی کووید 19، تنش های بی سابقه ای در روابط دوجانبه ایجاد کرده است. رهبران قبلا مراقبت می کردند که بین آن ها ارتباط مستقیم حفظ شود از جمله نشست شخصی و تماس های تلفنی بین طرفین که می تواند در شرایط بحرانی برای یافتن راه حل سازش آمیز کمک می کرد، اما دو رئیس جمهور طی چند ماه است که با یکدیگر صحبت نکرده اند. (آخرین گفتگوی تلفنی آن ها 26 مارس 2020) بنابراین احتمالا بلافاصله بعد از قدرت یابی بایدن رئیس جمهور منتخب، مکالمه تلفنی و دیدارهای حضوری بین وی و رئیس جمهور شی جین پینگ برقرار خواهد شد. دولت بایدن نیز احتمالاً به سیاستی که قبل از دولت ترامپ حاکم بود بازمی گردد و از حمله به مشروعیت رژیم چین خودداری خواهد نمود.

تایوان و سیاست چین واحد: به دنبال سفر نیکسون به چین در سال 1972م، پکن از برقراری روابط کامل با ایالات متحده امتناع ورزید تا این که واشنگتن اصل چین واحد را به رسمیت بشناسد. روابط دیپلماتیک کامل بین دو کشور ( ژانویه 1979) پس از آن که رئیس جمهور جیمی کارتر این سیاست را مورد رسمیت شناخت آغاز شد. در این راستا ایالات متحده با تعطیلی سفارت خود در تایپه، به بازگشایی سفارت در پکن اقدام نمود. با این وجود، دولت ترامپ، سیاست «چین واحد» را به چالش کشید و ضمن توسعه فروش تسلیحات به تایوان، بازدید اعضای کابینه آمریکا از تایپه را تایید کرد. چینی ها اگر چه به این رویکرد ایالات متحده اعتراض کردند، اما حتی در اوج تنش طرفین از رویارویی نظامی پرهیز نمودند. به نظر می رسد دولت چین علاوه بر اعتراض به اقدامات امریکا، از حساسیت زایی نسبت به هر گونه اقدام دولت بایدن خودداری می کند و از طرف دیگر انتظار بر این است که بایدن برتعهد مستمر ایالات متحده در مورد امنیت جزیره تاکید کند اما در چالش کشیدن سیاست چین واحد خودداری نماید.

علاوه بر این، عدم توازن تجاری بین کشورها و نقض حقوق بشر در چین همچنان باعث ایجاد تنش در روابط دوجانبه خواهد بود. دولت بایدن احتمالا به انتقادات خود از چین به خصوص در زمینه هنگ کنگ، تبت و سین کیانگ و همچنین زندان بدون محاکمه فعالان حقوق بشر در چین ادامه خواهد داد و از سوی دیگر چین ادعا می کند که این مسائل داخلی چین است و ایالات متحده نباید در آن مداخله نماید. در همان زمان، چین احتمالا تلاش خواهد کرد تا در زمینه های مختلف به خصوص در حوزه چندجانبه نقش گسترده تری ایفاء نماید. رئیس جمهور شی جین پینگ در سخنرانی 20 نوامبر 2020 در اجلاس همکاری اقتصادی آسیا و اقیانوسیه تاکید کرد که چین در حال عضویت در پیمان تجاری اقیانوس آرام یا شراکت ترنس-پسیفیک می باشد که در دوران پرزیدنت اوباما امضا شده بود اما دونالد ترامپ از آن خارج شد. اعلامیه رئیس جمهور چین به همراه تلاش بایدن برای تقویت سازوکارهای چندجانبه می تواند زمینه بازگشت آمریکا به این توافق نامه را فراهم سازد.

مسئله فوری بین دو کشور ایجاد مکانیزم جهانی برای مبارزه با بیماری اپیدمی کووید19 است. برای دستیابی به پیشرفت در این موضوع، دولت بایدن باید از اظهارات ویروس چینی خودداری و همچنین بازنگری در سیاست آمریکا در قبال سازمان بهداشت جهانی ایجاد کند. فراتر از این، دو کشور برای تامین منافع مشترک در حوزه توافقات تغییر آب و هوا، بازسازی چارچوب های چندجانبه برای کنترل تسلیحات و ممانعت از گسترش سلاح اتمی گام بر خواهند داشت.

در پایان، به نظر می رسد که پکن همچنین متوجه شده که دولت ترامپ دو کشور را به یک دوره جدید و متفاوت سوق داده است. در طی سال های گذشته دو کشور درگیر رقابت استراتژیک بوده اند و این احتمالا در طی دهه های آینده از بین نخواهد رفت، اما مطابق با سبک رئیس جمهور جدید آمریکا، ماهیت این رقابت اندکی تغییر خواهد کرد. چین تلاش خواهد کرد تا سیاست خود را به گونه ای شکل دهد که خسارتی که متحمل می شود حداقل باشد و بتواند منافع داخلی خود را تعقیب کند و به ساختن یک کشور مدرن قدرتمند و با ثبات تحت کنترل حزب کمونیست چین ادامه دهد.