چشم‌انداز پروژه عادی‌سازی در دوران بایدن

به گزارش راهبرد معاصر؛ ماه‌های واپسین ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، با شکل‌گیری موج عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی همراه بود. امارات، بحرین، سودان و مراکش چهار کشور عربی و مسلمان‌اند که در مدت کمتر از چهار ماه، تحت نظارت دولت دونالد ترامپ با رژیم صهیونیستی توافق‌نامه صلح امضاء کردند. حال این سوال مطرح می‌گردد که آینده عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل در دوره ریاست‌جمهوری بایدن چگونه خواهد بود؟ آیا پروژه عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی در دولت بایدن تسریع‎ می‎شود یا این روند متوقف خواهد شد؟

«چماق و هویج»؛ سیاست ترامپ در تسریع عادی‌سازی

دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق ایالات متحده آمریکا را می‌توان به جرأت معمار عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی دانست. ترامپ در چهار ماه پایانی دوره ریاست‌جمهوری خود توانست چهار کشور عربی و مسلمان شامل: امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش را به عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی متقاعد کند. این در حالی است که تا پیش از سال 2020، تنها دو کشور عربی یعنی مصر و اردن با رژیم صهیونیستی پیمان صلح امضاء کرده بودند.

در واقع دونالد ترامپ بعد از سه دهه توانست موج جدیدی از عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی را آغاز کند. راهبرد ترامپ برای افزایش کمیت کشورهای عربی برای پیوستن به پروژه عادی‌سازی، به کارگیری «دیپلماسی شخصی» و سیاست «چماق و هویج» بود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در مراسم امضای توافق‌نامه عادی‌سازی روابط امارات و بحرین با رژیم صهیونیستی گفت: «شاید پنج کشور دیگر پس از امارات و بحرین به توافق صلح با اسرائیل بپیوندند.» ترامپ، در جریان استقبال از شیخ ناصر الصباح، پسر بزرگ امیر کویت در کاخ سفید مدعی شد: «کویتی‌ها در قبال آنچه در خاورمیانه اتفاق افتاده است، شور و اشتیاق دارند.» وی در این اظهارات اشاره تلویحی به این نکته کرد که ممکن است کویت خیلی سریع به جریان سازشکار در خاورمیانه ملحق شود. ادعای ترامپ در حالی مطرح شد که کویت ضمن مخالفت با عادی‌سازی روابط اعلام کرد بر موضع همیشگی خود در حمایت از مسئله فلسطین ثابت است.

ترامپ علاوه بر سیاست فشار و تهدید، تاکتیک تطمیع و پاداش را در دستور کار خود قرار داده بود. دولت دونالد ترامپ به رغم مخالفت بسیاری از سناتورها در نوامبر 2020 به طور رسمی با مهم‌ترین قرارداد تسلیحاتی که شامل فروش 50 فروند جنگنده «اف 35» و 18 پهپاد «ام کیو 9 ریپر» به امارات می‌شود موافقت کرد. آمریکا نیز دو ماه پس از اعلام عادی‌سازی روابط سودان با رژیم صهیونیستی، پس از 27 سال رسماً نام این کشور را از فهرست کشورهای حامی تروریسم حذف کرد. در ازای قبول پیشنهاد آمریکا برای رابطه با رژیم صهیونیستی، کاخ‌سفید اعلام کرد، واشنگتن ادعای مالکیت مراکش بر اراضی صحرای غربی را به رسمیت خواهد شناخت. کاخ پادشاهی مراکش نیز اعلام کرد که بر اساس این توافق، آمریکا یک کنسولگری در صحرای غربی باز خواهد کرد. علاوه بر آن کاخ سفید یک روز پس از اعلام توافق برای عادی‌سازی روابط میان رباط و تل‌آویو، طرح فروش سلاح به ارزش یک میلیارد دلار به مراکش را به کنگره ابلاغ کرد.

آینده پروژه عادی‌سازی در دوره بایدن؛ تسریع یا توقف؟

مواضع و دیدگاه‌های دونالد ترامپ و جو بایدن در قبال رژیم صهیونیستی به یکدیگر بسیار شبیه است. جو بایدن گفته ‌است که برای صهیونیست بودن، لازم نیست که یهودی باشید؛ او مانند بسیاری از دموکرات‌های آمریکا خود را یک صهیونیست و دوستدار واقعی اسرائیل می‌داند. از این رو جو بایدن توافق صلح میان امارات و رژیم صهیونیستی را گامی تاریخی توصیف کرد و گفت: «پیشنهاد امارات برای به رسمیت‌ شناختن دولت اسرائیل اقدامی مبارک، شجاعانه و به شدت مورد نیاز در زمامداری است.» از این‌رو می‌توان گفت بایدن و دولت وی ادامه دهنده مسیر دولت ترامپ در روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل خواهد بود. در همین زمینه وبگاه صهیونیستی والا، گزارش داد که برخی مقامات دولت جو بایدن‌ رئیس‌‌جمهور جدید آمریکا پیامی به رژیم صهیونیستی منتقل کرده‌اند مبنی بر اینکه دولت جدید آمریکا نیز برای ادامه عادی‌سازی روابط میان تل‌آویو و کشورهای عربی تلاش خواهد کرد.

البته میزان پیوستن کشورهای جدید به روند عادی‌سازی روابط در دوره بایدن بر اساس متغیرها و پارامترهای متعدد در نوسان خواهد بود. با این حال می‌توان گفت کاهش روند پروژه عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن سناریوی محتملی است.

دلیل نخست به تفاوت در رویکرد و سیاست دونالد ترامپ و جو بایدن بازمی‌گردد؛ زیرا دونالد ترامپ روند عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را از طریق «دیپلماسی شخصی» پیش می‌بُرد. نقش مشاوران ارشد دونالد ترامپ ازجمله جرد کوشنر در تسریع روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی نیز غیرقابل انکار است؛ به طوری که کوشنر در سفرهای منطقه‌ای خود حتی در مأموریت‌های غیر مرتبط با معامله قرن از جمله بحران شورای همکاری، در دیدارهای دوجانبه بر لزوم عادی‌سازی تأکید می‌کرد.

علاوه بر آن، سیاست «چماق و هویج» ترامپ نقش مهمی در تسریع عادی‌سازی داشت. در واقع سیاست تهدید و فشار جزئی از راهبرد ترامپ در مسیر روند عادی‌سازی بود. این در حالی است که بایدن، برخلاف ترامپ سیاست اعمال فشار برکشورهای عربی را دنبال نخواهد کرد. البته بایدن، بر بخش دوم سیاست ترامپ، یعنی ترغیب و تشویق تأکید خواهد کرد.

متغیر دیگری که این سناریو را تقویت می‌کند، عدم اولویت داشتن موضوع عادی‌سازی برای دولت بایدن در کوتاه مدت است. در حال حاضر اولویت اصلی دولت بایدن، مسائل داخلی ایالات متحده آمریکا از جمله بحران اقتصادی و پاندمی کرونا است. در همین راستا الیاف بنیامین، رئیس اداره خاورمیانه در وزارت خارجه رژیم صهیونیستی در گفت‌و‌گویی با اندیشکده‌های صهیونیستی کنشگران حامی اسرائیل گفته است: «دولت جدید آمریکا پیش از آنکه مشغول موضوع اسرائیل شود مسائل زیادی برای بررسی روی میز دارد؛ اما ما همچنان در تماس با تیم بایدن هستیم و از آنها شنیدیم که عملیات عادی‌سازی روابط را تأیید می‌کنند و آماده ادامه آن هستند. ما در این خصوص با آنها همکاری می‌کنیم.»

کاهش انگیزه بازیگران عربی برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی نیز این سناریو را تقویت می‌کند. هرکدام از کنشگران عربی که با تل‌آویو توافق صلح امضاء کردند، انگیزه‌های متفاوتی داشتند؛ به عنوان مثال یکی از انگیزه‌های امارات از عادی‌سازی روابط، فروش جنگنده‌های اف35 بود. این در حالی است که جو بایدن یک هفته پس از به قدرت رسیدن، قرارداد فروش تجهیزات و تسلیحات پیشرفته از جمله اف 35 که ترامپ چند روز قبل از پایان ریاست جمهوری خود امضاء کرده بود را متوقف نمود. کارشناسان معتقدند که اگرچه دولت بایدن حمایت از توافق نامه‌های عادی‌سازی میان کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی دریغ نخواهد کرد اما به نظر نمی‌رسد به وعده‌هایی که دولت ترامپ به سازشکاران عرب در مراسم امضای توافق‌های مذکور داده بود عمل کند. به ویژه اینکه لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده بر تعهد این کشور به حمایت از برتری نظامی رژیم صهیونیستی در منطقه تاکید کرده است.

علاوه بر آن پارامتر ازسرگیری مذاکرات صلح بین فلسطین و اسرائیل می‌تواند بر روند عادی‌سازی روابط تأثیرگذار باشد. این گزینه محتمل است که دولت بایدن بر بازگشت به گفتگوهای صلح فلسطینی – اسرائیلی و لزوم اعطای امتیاز طرفین تأکید کند. به خصوص که اخیراً دولت جو بایدن اعلام کرد که روابط خود را با فلسطینیان بهبود خواهد بخشید و به آوارگان کمک خواهد کرد. ریچارد میلز، کاردار سفارت آمریکا در فلسطین گفته است موضع بایدن درقبال مناقشه فلسطین و اسرائیل موضعی «معتدل‌تر» است و افزوده که در دولت جدید آمریکا سیاست ایالات متحده حمایت از راه حل دو کشوری است که در آن صلح و امنیت برای هر دو کشور فراهم باشد.

ریچارد میلز همچنین تأکید کرده است که دولت بایدن از روند عادی‌سازی روابط میان کشورهای عربی با اسرائیل حمایت می‌کند و دیگر کشورها را هم به این مسیر تشویق می‌کند اما این موضوع جای حل مناقشه فلسطین و اسرائیل را نخواهد گرفت. از همین‌رو این امر موجب می‌شود بازیگران جهان عرب منتظر نتایج این مذاکرات باشند و پس از آن اقدام به عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی کنند. در واقع کشورهای عربی به شرط کسب امتیاز در خصوص موضوع فلسطین با تل‌آویو توافق صلح امضاء خواهند کرد.

نتیجه‌گیری

حدود چهار ماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، با فشار و رایزنی دونالد ترامپ و مشاوران وی به ویژه جرد کوشنر، در گام نخست دو کشور امارات متحده عربی و بحرین از عادی‌سازی روابط خود با رژیم صهیونیستی خبر دادند، مدتی بعد سودان و مراکش نیز در این مسیر گام برداشتند. درخصوص آینده عادی‌سازی می‌توان گفت که روند عادی‌سازی روابط در دوران ریاست‌‎جمهوری بایدن ادامه خواهد یافت. البته این میزان به عدم قطعیت‌های متعدد و اقدامات دولت بایدن در خصوص، تعامل با کشورهای عربی، فروش تسلیحات پیشرفته به کشورهای عربی، بازگشت آمریکا به برجام و ازسرگیری مذاکرات صلح فلسطینی - اسرائیلی بستگی خواهد داشت.