روابط قطر – ترکیه در عصر پسامحاصره

به گزارش راهبرد معاصر؛ نقطه عطف حضور نیروهای ترکیه در قطر سال 2000می باشد اما پس از شروع بحران خلیج فارس (2017-2021) که در آن؛ عربستان سعودی و چندین کشور عربی قطر را محاصره کرده بودند بارزتر شد. ترکیه در ارائه کمک به قطر در تاریک ترین روزهای بحران نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا کرد و به تامین منبع پایدار مواد غذایی و سایر کالاهای مورد نیاز در این کشور کمک کرد. روابط بین رهبران ترکیه و قطر در این دوره به طرز چشمگیری بهبود یافته و مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن ها افزایش یافته است.

با پایان ظاهری بحران خلیج فارس در ژانویه 2021، حدس و گمان بر این است که با برقراری روابط مجدد تجاری بین قطر و عربستان سعودی، از اهمیت و نقش ترکیه در این کشور کاسته خواهد شد. اما برای تایید این مفروضه شواهد محدودی وجود دارد و بالعکس مشارکت راهبردی قطر و ترکیه به نفع هر دو کشور می باشد و رهبران دو کشور به این نتیجه رسیدند که سالم نگه داشتن اتحاد برای اطمینان از ثبات اقتصادی و سیاسی در منطقه آشوب زا کمک زیادی خواهد کرد. اگرچه روابط نزدیک عربستان و قطر خبر بسیار خوبی است اما اگر تقویت نشود؛ مناسبات ترکیه و قطر پایدار خواهد ماند.

ترکیه و قطر؛ روابط فزآینده

روابط ترکیه و قطر به اواخر قرن نوزدهم باز می گردد؛ زمانی که امپراتوری عثمانی شبه جزیره عربی از جمله قطر امروزی را به حوزه نفوذ خود وارد کرد. ترک ها پس از چند دهه تنش ، درگیری و بعضاً صلح و همکاری، در ژوئیه 1913 ادعاهای خود در قبال قطر را کنار گذاشتند. با توجه به تعداد جمعیت پایین قطر و عملکرد اقتصادی ضعیف ترکیه در اواخر قرن بیستم ، روابط اقتصادی بین ترکیه و قطر تا اواخر دهه 1990 و اوایل دهه 2000 پایین بود. با آغاز قرن بیست و یکم، قطر به عنوان یک بازیگر اصلی در بازار جهانی گاز طبیعی مایع (LNG) ظاهر شد و ترکیه توانست با تورم فوق العاده و بی ثباتی سیاسی که اقتصاد این کشور را از دهه 1960م فلج کرده مقابله کند. همبستگی در حال ظهور بین رشد اقتصادی و ثبات دو کشور فرصت های جدیدی را برای همکاری های تجاری و اقتصادی فراهم کرد. در سال 2000، حجم تجارت بین دو کشور فقط 38 میلیون دلار بود. تا سال 2016، این رقم بیش از 21 برابر افزایش یافته و تقریبا به 818 میلیون دلار رسیده است.

روابط ترکیه و قطر بعد بحران خلیج فارس

به عنوان پیامد مستقیم محاصره قطر به رهبری عربستان در سال 2017 ، حجم تجارت بین ترکیه و قطر در سال 2019 به حدود 2.2 میلیارد دلار افزایش یافت. در دهه گذشته شاهد افزایش مداوم صادرات ترکیه به قطر بودیم - نرخ رشد عظیم 587 درصدی بین سالهای 2011 و 2019 - در حالی که حجم صادرات قطر به ترکیه از یک سال به سال دیگر افت و خیز داشته است که نشانگر ماهیت ناپایدار قیمت ال.ان.جی دربازارهای جهانی می باشد. با این وجود صادرات قطر به ترکیه در کل مدت مشابه حدود 25 درصد افزایش یافته است.

نه تنها حجم تجارت بین دو کشور در حال افزایش است ، بلکه دو اقتصاد در حال تبدیل شدن به شرکای تجاری برجسته هستند. این واقعیت نشان می دهد که تجارت دوجانبه قطر و ترکیه، به عنوان سهمی از کل تجارت هر کشور ، بین سالهای 2011 و 2019 به طور مداوم افزایش یافته است. روابط اقتصادی روزافزون بین ترکیه و قطر با افزایش همکاری های نظامی بین دو ملت از سال 2002 تقویت شده است. توافق نامه های سال 2015 زمینه ایجاد پایگاه نظامی ترکیه در قطر و بالعکس را فراهم کرد. با آغاز محاصره سال 2017 ، حضور ارتش ترکیه در قطر 10 برابر شد و به حدود 3000 پرسنل نظامی رسید. حضور فرهنگی ترکیه در قطر نیز در حال افزایش است. از سال 2021، دو مدرسه در دوحه مطابق برنامه درسی ترکیه فعالیت می کنند و جمعیت روزافزون ترکهای ساکن و کار در دوحه را تهیه می کنند.

سازش دوحه – ریاض بر روابط ترکیه و قطر تاثیرنخواهد گذاشت

اقدامات اخیر انجام شده برای عادی سازی روابط بین قطر و عربستان سعودی نگرانی هایی را درباره ماهیت پیوند قطر و ترکیه ایجاد کرده است. با این حال مقامات قطر به همتایان ترک خود اطمینان داده اند که هرگونه عادی سازی با عربستان سعودی تاثیری در روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی قطر با ترکیه نخواهد داشت. دلیل واضح است: چنین روابط قطر و ترکیه در دهه های اخیر رشد چشمگیری داشته است و دو کشور در بسیاری از موضوعات سیاسی و امنیتی در منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس توافق دارند، از جمله توافقاتی که بعید است بر پیوند جدید عربستان و قطر تاثیر بگذارد.

برای این منظور، در نوامبر سال 2020، آنکارا و دوحه پس از ششمین نشست کمیته عالی استراتژیک ترکیه و قطر به ریاست رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر 10 توافق نامه جدید امضا کردند. تعداد توافقات اقتصادی، نظامی و فرهنگی بین دو کشور 62 مورد است. همچنین، تا سال 2019، بیش از 500 شرکت و موسسه ترکی و 170 قطری در قلمرو یکدیگر فعالیت خود را آغاز کرده اند. در حال حاضر، شرکت های ساختمانی ترکیه در توسعه زیرساخت های قطر قبل از جام جهانی 2022 نقش مهم و تعیین کننده ایفا می کنند. از سال 2002، بیش از 18 میلیارد دلار قرارداد ساخت بین قطر و ترکیه امضا شده است. در سال 2019، قطر با پروژه هایی در حدود 1.5 میلیارد دلار هفتمین بازار ساخت و ساز بزرگ برای شرکت های ترک بود.

اخیراً، در ماه مه سال 2020، توافقنامه مبادله ارز بین ترکیه و قطر از 5 میلیارد دلار به 15 میلیارد دلار افزایش یافت. این به ترکیه کمک کرد تا بازارهای سرمایه و ارز خود را تقویت کند و فشارهای اخیر استهلاک بر لیر ترکیه را کاهش دهد. این علاوه بر تعهد 15 میلیارد دلاری قطر در بازارهای ترکیه است. در دو دهه گذشته، سرمایه گذاری مستقیم قطر در ترکیه بالغ بر 3 میلیارد دلار بوده است و تنها انتظار می رود این افزایش یابد. بسیاری از کالاها و خدمات مورد معامله بین دو کشور ماهیت استراتژیک دارند و برای رفاه اقتصاد و ساکنان آنها حیاتی هستند. عمده واردات قطر از ترکیه شامل آهن و فولاد، ماشین آلات و تجهیزات الکتریکی، خدمات ساختمانی، گردشگری، ابزار و تجهیزات، لبنیات، سبزیجات و میوه جات است. به طور متفاوت، واردات ترکیه از قطر شامل ال.ان.جی و محصولات نفتی است. ترکیه از قطر به عنوان بهترین گزینه برای کاهش وابستگی به واردات گاز از روسیه در طولانی مدت یاد می کند.

نقش مهم ترکیه در ثبات خلیج فارس

روابط اقتصادی، امنیتی و فرهنگی قطر و ترکیه اکنون بطور قابل ملاحظه ای قوی تر از گذشته بوده است و انتظار می رود که هرگونه عادی سازی بین قطر و عربستان سعودی و سایر کشورهای محاصره کننده منجر به تغییر در این رابطه نمی شود. در حقیقت ترکیه از توافق اخیر پایان دادن به محاصره قطر به عنوان گامی مثبت که به ثبات، امنیت و شکوفایی مناطق خلیج فارس و منطقه خاورمیانه کمک خواهد کرد، استقبال کرده است. روابط نزدیک بین قطر و عربستان سعودی در کنار تغییر در دولت جدید آمریکا که طرفدار دیپلماسی و گفتگو است و پیشنهاد اخیر قطر برای برقراری مجدد گفتگوها بین ایران و کشورهای عربی خلیج فارس، همه فرصت های جدیدی را برای ثبات و صلح در منطقه خلیج فارس ایجاد کرده است. بدون شک، ترکیه در بهره برداری از این فرصت ها نقش مهمی را برعهده دارد.