توصیه اندیشکده آمریکایی به بایدن؛ توافق با ایران پیش از انتخابات 1400

به‌ گزارش «راهبرد معاصر؛ هرچند ایران و آمریکا در مورد احیای توافق هسته‌ای از طریق بازگشت کامل طرفین به تعهدات برجامی توافق دارند؛ اما در مورد مسیر رسیدن به این هدف با بن‌بست روبرو شده‌اند. مقامات ایران بر این دیدگاه هستند که این ایالات متحده آمریکا است که باید با لغو تحریم ها، نخستین قدم را بردارد؛ زیرا این دولت ترامپ بود که در مه 2018 به صورت یکجانبه از توافق هسته ای خارج شد.

دولت بایدن نه تنها تاکنون تمایلی به برداشتن گام نخست از خود نشان نداده است؛ بلکه در مذاکرات با مسئولین ایرانی خواستار تدوین زمان‌بندی برای بازگشت به برجام و پایبندی متقابل هر دو کشور به تعهدات برجامی هستند. آن ها تاکید دارند که هدف این دیدارها توافق بر مسیر بازگشت به برجام است و به دنبال کسب امتیاز بیشتری نیستند. در این مرحله، مسئولین ایرانی از دیدار با مسئولین آمریکایی امتناع می‌کنند؛ زیرا این اقدام می‌تواند به عنوان مذاکره مجدد در مورد  توافق هسته‌ای ( برجام) تلقی شود.

همه طرف‌های کنونی برجام به همراه ایالات متحده در وین حضور دارند؛ اما انتظار نمی‌رود ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها به‌صورت رودررو با یکدیگر دیدار کنند. در جلسات هفته گذشته، تیم اروپایی به همراه چین و روسیه به عنوان میانجی ایران و آمریکا عمل کردند تا از این طریق شکاف ارتباطی بین طرفین را برطرف کنند. این تلاشی خلاقانه برای غلبه بر بن‌بست فعلی است. هرچند در حال حاضر این شیوه به عنوان راه‌حل مسئله عدم دیدار تیم ایرانی و اروپایی کار می‌کند؛ اما در بلندمدت نیاز به بازنگری دارد؛ چراکه حتی با بهترین شیوه گفتگو، امکان  بروز سوءاستفاده و سوء تفاهم بسیار زیاد است. تیم بایدن باید سریعاً مسیری واقع‌بینانه را برای برقراری ارتباطات مستقیم و دوجانبه دیپلماتیک با ایران دنبال کند. با توجه به تقویم سیاسی ایران، این هدف باید قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری و ترک دولت روحانی از قدرت باشد.

به نظر می رسد در زمینه حل معضل «چه کسی قدم نخست را برمی دارد» نیز ممکن است پیشرفت‌هایی ایجاد شود. یک رویکرد اجرایی جامع - که به موجب آن ایالات متحده و ایران هر کدام نقشه راهی برای توصیف اقدامات و زمان بازگشت کامل آنها به برجام تهیه کنند- می تواند امیدوارکننده باشد؛ زیرا حداقل در تئوری، این اقدام می تواند باعث شفافیت بیشتری در مراحل نهایی مذاکره شود. همچنین دشوار است تصور کنیم که ایرانی ها بدون تعیین زمان دقیق رفع تحریم ها قدم موثری به سمت جلو بردارند.

در مسیر پیش رو دو مانع جدی وجود دارد: نخست، برخی از مقامات ایرانی از جمله رهبر ایران تاکید دارند که قبل از این که ایران اقدامی برای بازگشت به تعهدات برجامی انجام دهد، باید تمامی تحریم‌های آمریکا که در زمان دولت ترامپ وضع شده لغو شوند. مسلم است که التزام به این موضع حداکثری منجر به بن‌بست رسیدن مذاکرات خواهد شد. دوم، تاکنون اظهارات تیم بایدن در مورد لغو تحریم ها مبهم بوده است. آیا آن ها قصد بازگشت به ژانویه 2017 و لغو تمام تحریم‌ها را دارند یا فقط تحریم‌های مرتبط با برجام را رفع خواهد کرد؟ درصورتی که ایران نتواند از منافع اقتصادی مورد انتظار از توافق برجام برخوردار شود، مذاکرات فعلی راه به جایی نخواهد برد. حل و فصل این مسائل غیرممکن نیست اما به دیپلماسی پایدار و مستقیم (مذاکرات رودررو) نیاز دارد.

برخی از اعضای تیم بایدن بر شکست فشار حداکثری دولت ترامپ بر ایران تاکید می کنند. آن ها به درستی می گویند که رویکرد ترامپ – پمپئو منجر به افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران و تشدید تنش در منطقه شده و منافع ایالات متحده را در چندین جبهه تضعیف کرده است. علاوه بر این، سوءاستفاده از تحریم‌ها موجب رنج بی مورد مردم عادی ایران شده است؛ خصوصا این که در حال حاضر ایران با موج چهارم شیوع ویروس کرونا روبرو شده‌ است. تاخیر آمریکا در بازگشت به برجام  یک اشتباه محاسباتی است و دیدارهای وین میتواند یک فرصت برای اصلاح این رویکرد باشد.

در نهایت، اولویت اصلی آمریکا باید اعمال محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای ایران باشد. در افقی دورتر، بازگشت آمریکا به برجام می تواند به روند مذاکره برای توافقنامه طولانی‌تر و قدرتمندتر از برجام، رسیدن به یک توافق سیاسی برای خاتمه جنگ یمن، محدودسازی توسعه موشک های بالستیک و همچنین مشارکت سازمان ملل و سایر کشورها در ایجاد یک ساختار امنیتی بلند‌مدت برای منطقه [غرب آسیا] کمک کند. پنجره کوچکی که برای تنش‌زدایی و احیای مجدد دیپلماسی در پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ماه ژوئن باز شده است،  به سرعت در حال بسته‌شدن است. بازگشت آمریکا به برجام ضمن آنکه می‌تواند به گشایش یک ارتباط راهبردی‌ با ایران کمک کند از خسارات ناشی از سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران کم خواهد کرد.