نگاهی به آموزه های واقعه عظیم عاشورا

به گزارش راهبرد معاصر؛ یکی از الهیات هایی که امروز در دنیای مطالعات الهیات قابل بحث است، الهیات مضاف یا الهیات کاربردی است. در واقع الهیات مضاف و الهیات کاربردی بر آن است تا الهیات را به عرصه نیازهای زندگی اجتماعی فردی یا به تعبیر دقیق تر، برای رفع نیاز های انسان مورد استفاده قرار دهد و وارد کند. به عبارت دیگر الهیات مضاف معتقد است الهیات باید در راستای گره گشایی از مشکلات بشر تبیین و تشریح شود یعنی از الهیات برای زندگی امروز مردم برای گره گشایی های مختلف باید بهره جست. از این رو استفاده از ظرفیت الهیات برای حل مشکلات بشر یک ضرورت به شمار می رود. چرا که الهیات را فقط نباید برای اثبات خداوند متعال به کار گرفت، بلکه امروز الهیات می‌تواند در مسائلی چون آزادی بخشی، تسلای دردهای جامعه و در گسترش صلح، اخلاق و حفظ محیط زیست کاربردهای زیادی داشته باشد لذا الهیات امروز با پسوندهای زیادی مثل الهیات صلح، الهیات محیط زیست، الهیات تسلی بخش و عناوینی از این دست به کار می‌رود.

یک محور مهم الهیات این است که الهیات را می توان با رویکرد الهیات مضاف در موضوع مهم واقعه عاشورا مورد بحث و بررسی قرار داد.چرا که حادثه و واقعه عظیم عاشورا برای هر یک از الهیات های نام برده کارکردهای زیادی دارد و می تواند محل توجه و پژوهش، پژوهشگران قرار بگیرد.

الهیات تسلی بخش به الهیاتی گفته می شود که به دنبال آرام بخشی به دردهای مردم و تسکین آلام بشریت است. متأسفانه بشر امروز در رنج فراوانی به سر می برد. بشر امروز از شر، از ظلم، فقط، رنج می برد. از رنج هایی که گاهی خود بشر می آفریند و گاهی این رنج ها برای بشر آفریده شده است. رنج های فردی، اجتماعی که بشر از افزایش آنها به ستوه آمده و بشر را خسته و غمگین کرده است. بشریت امروز از این تألمات خسته است. در حالی که الهیات آمده تا پایانی بر تألمات بشر یا پاسخگوی انسان باشد.
واقعه جانگداز عاشورا را با نگاه الهیاتی از چند بعد می توان مورد بحث قرار داد. عاشورا اتفاقاً یک ظرفیت بزرگ پژوهشی است که یکی از بحث‌های الهیات تسلی بخش نیز در آن مطرح است، بحث هایی مثل از دست دادن عزیزان و اینکه الهیات چگونه می‌خواهد و می تواند به بازماندگان آرامش بدهد.

الهیات اسلامی می گوید روح زنده است، نمرده و چنین مفاهیمی تولید می کند تا فرد داغدار آرام بگیرد یا الهیات مرگ را به عنوان یک پدیده عدمی تصور نمی کند تا عزاداران آرامش بگیرند، اما موضوعی که در فرهنگ دینی ما با بهره‌گیری از عاشورا به طور جدی می توانیم آن را جلوه گر کنیم تا آرامش بخشی آن عیان شود، بخصوص در مراسم های سوگی که به خاطر از دست دادن عزیزی مثل پدری، مادر خواهر و برادر یک از اعضای خانواده در تصادفات، مرگ عادی و در کرونا از دست رفته است، الهیات تسلی بخش می تواند بحث جدید و کاربردی برای آرامش جامعه آن هم با استفاده از ظرفیت عاشورا و وقایع آن روز سخت باشد. با این نگرش افراد هر چه قدر داغدار باشند، وقتی در مراسم های عاشورا یاد و نام امام حسین را می شنوند و قصه امام حسین را می خوانند، متوجه می شوند داغ آنها در مقابل داغ امام حسین بر از دست رفتن فرزندان و برادران و یارانش ناچیز است. داغی از فاجعه عاشورا که در طول تاریخ افتاده که آن را به عنوان تراژیک ترین قصه بشری می دانیم، هنگامی که چنین روایتی را می شنویم در مقابل مصیبت هایی که به اباعبدالله الحسین وارد شده با توجه به اینکه نسبت به این مصیبت سینرژی داریم و با واقعه عاشورا همدلی کرده ایم، خود به خود متوجه می شویم آرامش یافته ایم چرا که داغ های بزرگی در واقعه عاشورا گزارش شده که ما طاقت تحمل چنین مصیبت هایی را قطعا نداریم .

در حالی که امام حسین علیه السلام با ذکر و یاد خدا در برابر مصیبت های روز عاشورا آرام و راضی به رضای خدا بود. قصه عاشورا از این منظر می‌تواند به عنوان یک الهیات تسلی بخش مورد مطالعه قرار بگیرد که باید در سخت‌ترین دردها به خدا پناه ببریم و از خدا مدد بگیریم، همانند آنچه امام حسین علیه السلام در عاشورا به منصه ظهور رساند. لذا معتقدم عاشورا را باید از نظر الهیات و مضاف به صورت تکمیل تری مورد بررسی قرار بدهیم .

یکی از الهیاتی که امروزه بسیار مطرح است مخصوصاً در دوران جدید که جنگ و خشونت در ساحت های مختلف، زندگی امروز بشر را نابود کرده، بسط صلح است. امروزه برای بسط صلح باید ساحت هایی، مثل الهیات صلح متوسل شد. چرا که الهیات صلح به دنبال گسترش صلح و به بسط صلح کمک کند و معتقد است امروز برای بسط صلح باید از الهیات بهره بگیریم، اعم از الهیات مسیحی یا الهیات اسلامی .

ضمن اینکه باید ببینیم که آیا در عاشورا می‌توانیم کدهای از الهیات صلح داشته باشیم و خوانش صلح محورانه از عاشورا را برجسته کنیم و به بسط الهیات صلح کمک کنیم.

یکی از نکات مهم در کربلا این است که با عبدالله الحسین، علی رغم این که امام بود و به باور ما علم پیشین یا علم غیب نسبت به رخداد حوادث روز عاشورا داشت، اما، امام هیچگاه اقدام به جنگ نکرد، امام تاکید داشت که من نباید آغازگر جنگ باشم. امام تاکید داشت با اینکه دشمن آب را قطع کرد اما ما نباید آب را نباید قطع کنیم، این ها کد هایی است که الهیات صلح بر آن تاکید دارد. امام تاکید داشت ما نه تنها نباید آغازگر جنگ باشیم، حتی مکرر به دشمن اصرار می‌کرد که شما باید به صلح پایبند باشید. قطعا این موارد را نباید نقطه ضعف امام عنوان کرد، بلکه اینها را باید اتفاقاً نقطه قوت تاریخی امام بدانیم که امام در بحبوحه جنگ با دشمن، هنوز از صلح صحبت می کند.

امام مکرر می خواهد دشمن را از اهداف شومش منصرف کند. با دشمن گفت و گو می کند در حالی که امروز برخی تلاش می کنند تا این خوانش از امام را تقویت کنند که امام ضعیف بود یا بعضی به خاطر این موضوع می خواهند اصل قصه را منکر شوند در حالی که امام مکرر با لشکر دشمن صحبت کرد، صحبتی از موضع قدرت، منتها قدرت صلح طلبانه هدف اصلی امام بود و امام از این منظر با آنها صحبت می کرد. امام هیچ گاه آب را به روی دشمن و حتی اسبان لشکر حر نبست. ایشان با تمام وجود دنبال این بود که در کربلا صلح اتفاق بیفتد. لذا وقتی کربلا را مطالعه می‌کنیم مشهده می کنیم که قصه کربلا تا چه اندازه می تواند به بسط الهیات صلح کمک کند و در حین جنگ باز آموزه‌های صلح محور را بسط بدهد.

دشمن به خانواده امام حمله می‌کند در حالی که اهل بیت ما در طول تاریخ کمترین تعرضی به خانواده دشمنان اسلام نداشته اند و هرگز روایتی اینگونه بیان نشده است. این‌ها مفاهیمی است که در الهیات صلح و در موضوع عاشورای حسینی باید مورد بحث قرار بگیرد تا از آن بتوانیم دریافت های مهمی برای رشد بشر و کمک به زندگی بهتر بشر داشته باشيم.