به گزارش «راهبرد معاصر»، از آوریل سال 2021 میلادی به این سو چند دوره مذاکره میان جمهوری اسلامی و عربستان سعودی برگزار شده تا روابط دو کشور، که از دی ماه 1394 در مسیر تنش و تیرگی افتاده، را باز دیگر به جاده صلح برگرداند.
تا به امروز مذاکرات دو جانبه تهران و ریاض، البته با میانجیگری بغداد و مسقط، نسبتا خوب پیش رفته و پنجمین دور آن اوایل اردیبهشت امسال در پایتخت عراق برگزار شد. مذکرات بغداد را باید بواقع تکمیل کننده و ادامه مذاکراتی دانست که چند ماه قبل‌تر از آوریل 2021 میان دوطرف در مسقط پایتخت عمان برگزار شد.
«مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق که کشورش در پنج دور گذشته مذاکرات ایران و عربستان نقش میانجی و میزبان را ایفا کرده معتقد است مذاکرات به سطح پیشرفته‌ای رسیده است. این موضوع را پیشتر نیز فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان گفته بود؛ اینکه مذاکرات با ایران پیشرفت داشته اما قطعا کافی نیست و اینکه دست‌های ریاض همچنان به سوی تهران دراز است.
آنگونه که از فضای مثبت دور پنجم مذاکرات برمی‌آید، پرونده‌های منطقه‌ای و روابط دوجانبه و امنیت منطقه خلیج فارس در دستور کار طرفین بوده است. یادداشت تفاهم 10 بندی بین ایران و عربستان خود موید تفاهم‌های جدی برسر پرونده‌های مطرح شده در میز مذاکرات است. پرونده‌هایی که عمدتا ماهیتی سیاسی و دیپلماتیک دارند و تفاهم بر سر آنها را می‌توان مقدمه‌ای برای از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور تعبیر کرد.
از چهار دهه گذشته به این سو آمیزه‌ای از همکاری، تقابل و جنگ نیابتی در روابط میان ایران و عربستان تجربه شده است. جنگ داخلی سوریه، برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، جنگ یمن عمده موضوعاتی هستند که در صدر فهرست اختلافات و تنش‌های یک دهه‌ای ریاض و تهران قرار دارند.
از دیدگاه عربستان، مذاکره با ایران بواقع بخشی از یک تغییر مسیر بزرگ‌تری است که ریاض از ژانویه ۲۰۲۱ در پیش گرفت، یعنی آشتی با قطر و بعد از آن ترکیه. برخی تحلیلگران بر این باورند ناکامی‌های فراوانی عربستان را به پای میز مذاکره با ایران کشانده است. بزرگترین مورد آن جنگ هفت ساله یمن است، جنگی که عربستان در اوایل سال 2015 خود آتش آن را به پا کرد تا نیل به اهدافی را رقم زد که در حال حاضر به کل دست نیافتنی هستند.
ناکامی عربستان در رسیدن به اهداف خود در منطقه به طور خاص شکست در جبهه سوریه، ناکامی در تغییر معادلات در لبنان و جنگ خونین هفت ساله علیه یمن در کنار از دست دادن حمایت همیشگی امریکا در منطقه، همه دست به دست هم داده تا ریاض ظاهرا فتیله سیاست‌های تهاجمی خود را در منطقه پایین بکشد.
جنگ یمن اکنون در میانه یک آتش‌بس موقت قرار دارد و عربستان امیدوار است که بتواند از دل این آتش‌بس راهی برای خروج آبرومندانه از این باتلاق خود ساخته بیابد. توافق با ایران می‌تواند در تسهیل این مهم به عربستان کمک کند. ضمن اینکه تحولات پیرامونی در مسیری قرار دارد که احتمال ازسرگرفته شدن روابط میان ایران و عربستان را تقویت می‌کند.
به منظور بررسی ابعاد مختلف مذاکرات برگزار شده میان جمهوری اسلامی و عربستان و چشم انداز آینده روابط دو جانبه به سراغ «حسن لاسجردي» کارشناس سیاست خارجی رفتیم که تحلیل این کارشناس سیاست خارجی را در ادامه این مطلب می‌خوانید.
لاسجردی در ابتدای تحلیل خود در رابطه با موانع پیش روی عادی‌سازی روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی گفت: این مسئله در درجه اول به ذهنیت و حافظه تاریخی موجود بین دو کشور مربوط می‌شود. موضوعی که بهرحال یک رقابت همراه با صرف انرژی بسیار را میان تهران و ریاض هم در منطقه غرب‌آسیا و حتی خارج از آن را باعث شده است. اگرچه در کنار رقابت دو جانبه میان ایران و عربستان، می‌توان برخی موضوعات و اتفاقات تاریخی همانند کشتار حجاج ایرانی در عربستان و بحث مربوط به رقابت‌های منطقه‌ای از جمله بحران سوریه، عراق و مناطق دیگر را به عنوان عوامل موثر بر روابط دو جانبه نام برد. لذا آنچه مسلم است موانع پیش‌روی عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان سعودی موارد بسیاری را شامل می‌شود، اما این مسایل آنقدر خطیر نیست که بتواند جلوی رسیدن روابط دو کشور به حالت عادی را بگیرد.
این کارشناس سیاست خارجی در خصوص تاثیر آتش بس در یمن بر بهبود روابط ایران و عربستان گفت: به نظر بنده در حقیقت توان جمهوری اسلامی ایران برای برقراری آتش بس در یمن و تلطیف روابط در فضای کنونی بسیار بالا است. آنچه که مسلم است اینکه شاید تلاش جمهوری اسلامی و استفاده از هنر ایران در حل بحران یمن بتواند به روند عادی‌سازی روابط تهران و ریاض کمک کند. در عین حال به نظر می‌رسد می‌توان از نقش میانجیگری عراق هم بهره برد به جهت اینکه عراقی‌ها علاقمند هستند بار دیگر اصطلاحا به مناسبات منطقه بازگردد و میانجیگری و واسطه‌گری میان ایران و عربستان به آنها جایگاه بدهد. اگر عراقی‌ها موفق شوند تا روند عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان سعودی را به نتیجه برسانند، حتما برای جایگاه بغداد بسیار موثر و امتیازهای بسیاری برای آنها به همراه خواهد داشت.
لاسجردی در ادامه روند مذاکرات تا به امروز صورت گرفته میان تهران و ریاض را مثبت ارزیابی کرد و گفت: با توجه به 5 دور مذاکراتی که تا به امروز صورت گرفته، در مجموع نگاه ها مثبت است، از جمله به جهت اینکه مذاکرات متعددی برگزار شده و نمایندگان دو کشور مباحث امنیتی، اقتصادی، سیاسی و دیگر نکات میان دو کشور را بررسی کرده‌اند. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی این موضوع یعنی آینده روابط برای ایران و عربستان بسیار جدی پیگیری می‌شود. لذا اگرچه در این فضا با موانعی روبرو هستیم از جمله اینکه بعضا کشورهای عربی و رژیم‌صهیونیستی خیلی کارشکنی خواهند کرد. در عین حال ایالات متحده آمریکا هم در این فضا نقش آفرینی خواهد داشت، اما به نظر می‌رسد که روابط ایران و عربستان فضای روبه مثبت شدن را در حال سپری کردن است.
این کارشناس سیاست خارجی در بخشی از تحلیل خود افزود: به نظر می‌رسد موضع‌گیری عربستان سعودی در قبال برنامه هسته‌ای ایران، بیش از آنکه تابع حوادث و اتفاقات بیرونی باشد به داخل و به نوعی به سیاست‌های داخلی ریاض برمی‌گردد. در این فضا هیات حاکمه در عربستان با توجه به نوسان روابط میان ایران و عربستان حتما در این خصوص موضع‌گیری خواهند کرد. تصور می‌کنم تجربه تاریخی نشان داده که هر چقدر روابط ما با ریاض مثبت، روبه آرامش، باثبات و رو به رشد باشد به همان اندازه هم موضع‌گیری آنها در بحث‌های هسته‌ای و پرونده هسته‌ای ایران و برجام می‌تواند متعادل و متناسب با این نوع نگاه پیش رود. ما چند دوره در روابط خود با عربستان داشتیم. به عوان مثال در دوره ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی بهرحال حاکمان ریاض خیلی تلاش می‌کردند که معقول رفتار کنند. اگرچه درهمان آنجا نقش امیر عبدالله غیرقابل کتمان است. اما به نظرمی‌رسد با توجه به متغیرهای مختلف و بازیگران داخلی و خارجی بر رفتار ریاض، اگر روابط میان جمهوری اسلامی و عربستان حسنه یا حتی روابط عادی باشد، حتما در بحث‌های هسته‌ای تاثیر آن را در موضع‌گیری ریاض نسبت به این مسئله شاهد خواهیم بود.
لاسجردی در پایان یادآور شد: در رابطه با جنگ اوکراین و تبعات آن بر بازار نفت جهانی، آنچه مسلم است این است که هم عربستان از توانایی جمهوری اسلامی آگاه هست و هم ایران از توانمندی‌های عربستان. لذا داشتن آگاهی‌های لازم نسبت به توانایی‌های دو طرف یکی از نکات مهم است در عین حال در حوزه نفت به صورت مشخص چون همه این بازار را ایران و عربستان مدیریت نمی‌کنند و روسیه و کشورهای آمریکای جنوبی و برخی کشورهای اروپایی و خود آمریکا هم بر روند و آینده این بازار موثر است، در نتیجه نمی‌توان ارزش و جایگاه خیلی مهمی برای جنگ اوکراین در روابط میان ایران و عربستان قائل شد. اگرچه همانطور که پیشتر عنوان شد با بهبود و ارتقا سطح روابط میان تهران و ریاض، ما با عربستان می‌توانیم درخصوص فعال کردن اپک و بازار نفت همکاری‌های مناسبی داشته باشیم.