به گزارش راهبرد معاصر؛ در تاریخ 25 شهریور 1399(15 سپتامبر 2020)، سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه در نشست اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بیانیه‌ای مشترک را درباره فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران منتشر کرده و در آن مدعی شده‌اند که تروئیکای اروپا تاکنون بیش از تعهدات خود در برجام عمل کرده است و در مقابل این ایران است که پایبندی به تعهدات هسته‌ای نداشته است.
اینکه تروئیکای اروپا مدعی است که به تعهداتش در برجام پایبند بوده، ادعای کاملاً نادرستی است، چنانچه مرور دو سالی که از خروج آمریکا از برجام گذشته و نیز یادآوری تعهداتی که اروپایی‌ها برای ماندن ایران در توافقنامه مزبور دادند، جملگی حکایت از عهدشکنی آشکار اروپایی‌ها دارد.
بر این اساس، مقاله پیش رو درصدد است ضمن اشاره به تعهدات یازده‌گانه اروپایی‌ها به ایران پس از خروج آمریکا از برجام، به سازوکار موسوم به اینستکس و روند اجرایی نامطلوب آن به‌عنوان نمونه‌ی بارز تعهد ناپذیری و نقض تعهدات اروپا نسبت به برجام اشاره نماید تا به ردَ ادعای اخیر اروپایی‌ها پیرامون اینکه به تمام تعهدات خود پیرامون برجام عمل کرده‌اند، بپردازد.
تعهد یازده‌گانه اروپا به ایران
با خروج ایالات‌متحده آمریکا از توافقنامه برجام در ۱۸ اردیبهشت‌ماه 1397، این کشور تحریم‌هایی که به‌موجب توافقنامه برجام متوقف‌شده بودند را از سر گرفت. بازگشت تحریم‌ها موجب گردید که دستگاه دیپلماسی ایران، خطاب به اتحادیه اروپا و سایر اعضای باقی‌مانده برجام اعلام نماید که بدون تأمین نیازهای ایران و درواقع عواید اقتصادی که برجام برای ایران دارد، امکان تداوم وضعیت (حفظ برجام) وجود ندارد. متعاقب خروج آمریکا از برجام، تروئیکای اروپا یعنی ۳ کشور انگلیس، آلمان و فرانسه، در ۱۵ تیرماه سال ۹۷ در نشست مشترک با موگرینی مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل، با صدور بیانیه‌ای تعهدات یازده‌گانه‌ای را اعلام نمودند که برمبنای آن نیازهای ایران مانند تراکنش‌های مالی مطابق برجام و موضوعات بیمه، صادرات و واردات برطرف و به حمایت از ایران در برابر تحریم‌های آمریکا اشاره داشت و عبارت بودند از:
- حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران
- حفظ و استمرار کانال‌های مؤثر مالی برای تعامل با ایران
- تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی
- تداوم روابط حمل‌ونقل دریایی (ازجمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی
- تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی
- حمایت روشن و مؤثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصاد‌ها محسوب می‌شوند
- تشویق سرمایه‌گذاری بیشتر در ایران
- حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که در رابطه با ایران انجام می‌دهند
- گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی ازجمله از طریق تقویت شورا‌های تجاری
- حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران
- حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فرا سرزمینی تحریم‌های آمریکا
سازوکارمالی اینستکس
باگذشت مدت‌زمانی قریب به شش ماه از برگزاری نشست بروکسل و تعلل در انجام تعهدات 11 گانه مورداشاره، اتحادیه اروپا درنهایت پیشنهاد ایجاد کانال ویژه ارتباط مالی، تحت عنوان سازوکارمالی اروپا را به ایران ارائه داد. پیشنهادی که بر ایجاد یک مکانیسم مالی به‌منظور همکاری با شرکت‌های تجاری اروپایی و آسیایی برای ادامه تجارت با ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا، به‌طرف ایرانی تکیه و اشاره داشت.
بدین ترتیب اینستکس که مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری یا همان سازوکار حمایت از مبادلات تجاری با ایران، در ژانویه ۲۰۱۹ (بهمن‌ماه ۱۳۹۷) از سوی فرانسه، آلمان و انگلیس برای تسهیل تجارت غیر دلاری با تهران و باهدف تسهیل مبادلات تجاری با ایران در چارچوب برجام و کاهش تبعات تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران، ایجاد گردید.
در خصوص ماهیت اینستکس گفته‌شده که این سازوکارمالی، بانک محسوب نمی‌شود، بلکه یک شرکت تسویه مالی است. به‌عبارت‌دیگر، اینستکس موسسه‌ای است که این اجازه را می‌دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا تجارت همچنان صورت گیرد. طبق این سازوکار یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می‌کند و در قبال آن اعتباری به دست می‌آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می‌تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد.
اینستکس، ناموفق در انجام تعهدات اروپایی‌ها
باگذشت گذر قریب به یک سال و نیم از راه‌اندازی اینستکس، مبادله‌ای که این سازوکارمالی بتواند فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران را رفع نماید و نیز تعهدات اروپا را نسبت به ایران در خصوص بهره‌مندی از عواید اقتصادی برجام عملی نماید، تاکنون صورت نپذیرفته است.
ازآنجاکه هدف از ایجاد اینستکس از سوی اروپایی‌ها، فراهم آوردن امکان برخورداری ایران از مزایای اقتصادی توافقنامه برجام بود، اما به‌رغم گسترش اعضای اینستکس و وعده‌های مکرر طرف اروپایی، این سازوکار تاکنون راه به‌جایی نبرده است جز یک مبادله که ایران از یک شرکت آلمانی محصولات دارویی خریداری و در فروردین 99 تحت عنوان کالای حقوق بشری برای مقابله با اپیدمی کرونا، توانست وارد کشور خود نماید.
لذا این سازوکارمالی نتوانسته است حداقلِ تعهدات اروپایی‌ها را برای تسهیل تجارت با ایران به‌منظور دفع پیامدهای تحریم‌های آمریکا، محقق نماید.
اعضای اروپایی برجام طبق سازوکار اینستکس، تاکنون به‌هیچ‌عنوان از ایران نفت نخریده و تبادلات بانکی لازم را بر اساس تعهدات خود با ایران برقرار نکرده‌اند و در این میان استفاده از سازوکار اینستکس تاکنون تنها در چارچوب کالاهایی مصرفی و به‌صورت قطره‌چکانی انجام‌شده و می‌شود و نوع کالاهای مبادله شده میان ایران و اروپا در این سازوکارمالی نیز نشان‌دهنده مصرفی بودن آن کالاها آن‌هم مربوط و محدود به مقابله با اپیدمی کرونا بوده است که حکایت از روند اجرایی نامطلوب این سازوکار دارد.
نتیجه‌گیری
اروپایی‌ها کافی است که به تعهدات یازده گانه خود و عدم انجام این تعهدات در دو سال اخیر و نیز سازوکارمالی اینستکس در و روند نامطلوب این سازوکار در یک سال و نیم اخیر نگاهی بیندازند، چنانچه علاوه بر اینکه خبری از عمل به تعهدات یازده‌گانه پذیرفته‌شده اروپایی‌ها نبوده، بلکه سازوکارمالی اینستکس هم ناکارآمد از کار درآمدهاست، چنانچه روند فعلی این سازوکار با آنچه توسط اروپایی‌ها تعهد و وعده داده‌شده بود، فاصله بسیاری طولانی دارد. موضوعی که نشان می‌دهد اروپایی که با دادن تعهدات مختلف، ایران را به ماندن در برجام ترغیب کرده بود، عملاً به هیچ‌یک از تعهدات خود به ایران عمل‌نکرده است.
در این میان، نکته جالب و البته مضحک اینجاست که باوجود تعهد ناپذیری آشکار اروپا و نیز انفعال و ناکارآمدی اثبات‌شده اینستکس، تروئیکای اروپایی مدعی شده که بیش از تعهدات خود در برجام عمل کرده است و در مقابل این ایران است که نقض تعهد کرده است!
تازمانی که به امرخداوندعالم توجه نکنیم آنجاکه می فرمایدلایتخذالمومنین اولیاءمن دون المومنین...تازمانی که به داشته های خودمان مثل دانشمندان ونیروی انسانی ومنابع طبیعی وکشاورزی ومعادن ودیگرداشته های مان توجه نکنیم وازآنهادرست بهره برداری نکنیم وچشممان به دست ودهان اروپائی هاوآمریکائی هادوخته شودوآنهاهدف ازمذاکره باکشورهایی چون ایران بدست آوردن نقطه ضعفهای طرف مذاکره واعمال فشارمضاعف به ملت های مستقل چیزدیگری نباشدداشتن روابط دیپلماتیک باآمریکاواروپاجزخسارت چیزدیگری برایملت های مستقل وبخصوص جمهوری اسلامی ایران نخواهدداشت چه دوسال ازخروج آمریکاازبرجام گذشته باشدویابیست سال رفتاراروپائی هاوآمریکایی هاباماهمان خواهدبودکه تاکنون بوده است وبلکه بدترازآن وهمیشه مارادرخماری وپشت درهای بسته نگاه خواهندداشت بدون اینکه حتی به گفته های خودعمل کنندطوریکه تاکنون اینطوری بوده است پس مابایدبه خودمان برگردیم وبه داشته هاودانشمندان خودارج نهیم وازفکرآنان وخودآنان بهره ببریم وفرمان خداراگردن نهیم ونه آنکه نقض فرمان خداوندعمل کنیم چراکه خداوندعالم به مومنان دستورفرموده است که مومنان نبایدازکافران برای خود دوست بگیرندوبایدبه داشته های خودومومنین اتکاءنمایند