آیا با شکست مذاکرات، ایران به سوی شرق گام برمی‌دارد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ انریکه مورا، معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اروپا، در آخرین تلاشش برای احیای توافق هسته ای، این هفته برای یک سفر چهار روزه در تهران بود.  با این حال ما شاهد نشانه هایی هستیم که روابط ایران با چین در حال افزایش است و این اقدام نشانگر این است که ایران ممکن است خود را برای گزینه های بدیل آماده می سازد.

از آنجایی که ایران از مشارکت مستقیم در مذاکرات با ایالات متحده امتناع می ورزد، انریکه مورا تقریباً یک سال است که واسطه اصلی تلاش ها برای احیای توافق بوده که به طور رسمی به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می شود. به گفته جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آخرین تلاش مورا ممکن است "آخرین تیر ترکش" برای شکستن بن بست باشد. اگرچه گزینه‌ها یا امتیازات پیشنهادی انریکه مورا در تهران مشخص نیست، به احتمال زیاد او در دیدار با علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، دستاوردهای ایران از مذاکرات قبلی را برجسته کرده است.

بازگشت برجام به مسیر اصلی، اولویت اول جو بایدن، رئیس جمهور جو بایدن بوده است و مذاکرات در این راستا از آوریل 2021 در وین ادامه دارد. متأسفانه برخی از مسائل کلیدی حل نشده باقی مانده اند و در صورت احیا نشدن توافق، ایران ممکن است با تحریم های بیشتری روبه‌رو شود. نقطه اصلی اختلاف بین طرفین در مورد لغو نام سپاه پاسداران از فهرست سازمان های تروریست خارجی وزارت خارجه آمریکا است. علاوه بر این، ایران ضمانت هایی می خواهد که ایالات متحده دوباره از این پیمان خارج نخواهد شد و خواهان منافع اقتصادی کافی از احیای برجام است.

پس از ۱۱ مارس ۲۰۲۲م مذاکرات هسته ای بین طرفین با بن بست روبرو شد؛ زیرا روسیه تضمین هایی را خواست که تحریم‌های غرب علیه این کشور به دلیل حمله نظامی به اوکراین بر تجارتش با ایران تاثیر نگذارد. پس از رسیدگی به این موضوع، آژانس بین المللی انرژی اتمی مدعی کشف آثار مواد رادیواکتیو در برخی سایت های هسته ای  ایران شده است. در برخی مواقع، این اختلاف نظرها مذاکرات را کاملاً متوقف کرده است. در این راستا انریکه مورا مجبور شد حتی در اواخر ماه مارس از تهران بازدید کند. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به این سفر گفت: «تمدید وقفه در مذاکرات به نفع کسی نیست»

اگر مذاکرات هسته ای وین با شکست همراه شود، ایران احتمالا با تحریم های بیشتری روبه‌رو خواهد شد و احتمال بهبود وضعیت اقتصادی دشوارتر می گردد. هم زمان تهران نشان داده که گزینه های دیگری را دارد. درست یک روز قبل از سفر انریکه مورا به تهران، دولت رئیسی، با ارسال سیگنالی به غرب ، در اقتصاد ایران اصلاحات مهمی انجام داد که در این اصلاحات فرض بر این است که تحریم های آمریکا باقی می مانند. سپس مقامات تهران یک گام دیگر به سمت پکن برداشتند و حدود ۱۰ روز قبل از سفر انریکه مورا به تهران، روابط نظامی خود را با چین ارتقا دادند.

ژنرال وی فنگه وزیر دفاع چین روز 27 آوریل به تهران سفر کرد و با سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد. هر دو طرف توافق کردند که همکاری نظامی را افزایش دهند ؛ در حالی که روابط استراتژیک، دفاعی و امنیتی هم مورد بحث قرار گرفت. بر اساس گزارش « پی.ال.آ دیلی»، وی فنگه در جریان دیدار با مقامات ایران اظهار داشت که ارتش آزادی بخش خلق چین مایل است از مکانیزم‌های همکاری به خوبی استفاده کند، همکاری عمل گرایانه را پیش ببرد و روابط نظامی را به سطح بالاتری برساند. با توجه به زمان تعیین شده، برخی گمانه زنی کرده اند که این ارتقاء روابط نظامی چین و ایران ممکن است با مذاکرات هسته ای غیرموثر وین ارتباط داشته باشد.

یک دیپلمات اروپایی در اسلام آباد که پیش از این در تهران مستقر شده بود، به المانیتور گفت: «سفر وزیر دفاع چین و دیدارهای وی با مقامات ایرانی باید در چارچوب مبهم تحولات پیچیده منطقه ای یعنی سرنوشت مذاکرات برجام، مذاکرات جاری با ریاض، روابط ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس و چشم انداز بحران یمن در نظر گرفته شود. با این اقدام، ایران ممکن است تلاش کند قدرت‌های غربی را تحت تأثیر قرار دهد تا در مورد اشکالاتی که مانع از هرگونه پیشرفت برجام می‌شود، سازگاری بیشتری داشته باشند.

سینا عضدی، عضو غیر مقیم شورای آتلانتیک در واشنگتن، به المانیتور گفت: «ایرانی‌ها گزارش زیادی در مورد نتیجه مذاکرات نداده‌اند، اما به نظر می‌رسد که [دیدار وی] بیشتر باید در چارچوب مذاکرات دوجانبه یعنی به خصوص توافق نامه مشارکت راهبردی ۲۵ ساله بین دو کشور در نظر گرفته شود. پس از نهایی شدن شراکت 25 ساله جامع استراتژیک بین چین و ایران در سال گذشته، وی بالاترین مقام چینی است که به ایران سفر کرده است. اجرای این مشارکت در ژانویه اعلام شد، اما جزئیات هنوز نامشخص است.

علاوه بر این، با خروج نیروهای آمریکا از افغانستان و قدرت یابی طالبان، وضعیت منطقه بسیار تغییر کرده است. وی گفت که سفر وی "در پس زمینه اوضاع آشفته بین المللی کنونی مهم است و اهمیت روابط چین و ایران را نشان می دهد. ارتقاء روابط نظامی چین و ایران نیز می تواند به تهران در تعامل با طالبان کمک کند، زیرا آنها به دنبال سرمایه گذاری چین هستند زیرا اقتصادشان در رکود است. هر دو طرف همچنین توافق کردند که ارتباطات راهبردی خود را در سطح نظامی با برگزاری رزمایش های مشترک تقویت کنند. سرلشکر باقری در جمع خبرنگاران گفت: توافق کردیم همکاری‌های دوجانبه را در رزمایش‌های مشترک نظامی، تبادل راهبردها، مسائل آموزشی و سایر زمینه‌های مشترک بین نیروهای مسلح دو کشور گسترش دهیم تا بتوانیم امنیت بهتری را برای سرزمین‌های دو کشور تامین کنیم.

در همین حال، ایران نیز ممکن است به سلاح و تجهیزات چینی دست یابد. به گفته سینا عضدی، «ایران نیز علاقه زیادی به گسترش همکاری های نظامی و دستیابی به تجهیزات نظامی چینی به ویژه هواپیماهای جنگنده دارد. بنابراین، احتمال زیادی وجود دارد که این موضوعات نیز مورد بحث قرار گرفته باشد»

در نهایت، با امید کمتر به از سرگیری برجام، تهران نیز نسبت به گذشته آمادگی بیشتری برای «نگاه به شرق» دارد. همان طور که عضدی اظهار داشت: «به طور کلی، راهبرد نگاه به شرق نیز در ایران شتاب بیشتری می گیرد، زیرا به نظر می رسد مقامات ایران، بلوک شرق در حال ظهور را موازنه ای در مقابل غرب می دانند.» وی افزود: « در حال حاضر که تهران خود را تحت فشار غرب می‌داند و با فروپاشی احتمالی مذاکرات برجام، با کم رنگ شدن حضور شرکت های اروپایی در ایران، کارت شرق واقع بینانه تر می شود.»