راهکارهایی برای حفظ و بازگشت نخبگان به کشور
به گزارش راهبرد معاصر؛ توجه به موضوع مهاجرت نخبگان اکنون به يکی از مباحث مهم و شناختهشده در نظام برنامهریزی کشور تبدیلشده است. مطابق سند راهبردی کشور در امور نخبگان مصوب 248 جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مهرماه 1391 نیز، نخبه به فردی برجسته و کارآمد اطلاق میشود که در خلق و گسترش علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ و مدیریت کشور در چارچوب ارزشهای اسلامی اثرگذاری بارز داشته باشد و همچنین فعالیتهای وی بر پایه هوش، خلاقیت، انگیزه و توانمندیهای ذاتی از یکسو و خبرگی، تخصص و توانمندیهای اکتسابی از سوی دیگر، موجب سرعت بخشیدن به پیشرفت و اعتلای کشور شود.
با توجه به دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب، با نخبگان و استعدادهای برتر علمی، معظم له به مسئله مربوط به نخبگان ازجمله مهاجر فرستی و اینکه عناصری در بعضی دانشگاهها، جوان نخبه را از آینده مأیوس و او را به ترک میهن تشویق میکنند، پرداختند و آن را خیانت و دشمنی با کشور خواندند. رهبری دراینارتباط، خطاب به مسئولان مربوطه نیز اظهار نمودند که میبایست به وظایف خود درباره نخبگان عمل کنند. ایشان همچنین خطاب به نخبگان فرمودند که جوان نخبه میبایست در قبال مسائل کشور احساس مسئولیت کرده و ضمن مبارزه با موانع و پذیرش برخی سختیهای گاه اجتنابناپذیر، اجازه ندهد نامهربانیهایی که در برخی دستگاهها به نخبگان میشود، او را از ادامه راه و تلاش و احساس مسئولیت بازدارد.
ازآنجاکه نقش نخبگان درروند تکنولوژی پیشرفت هر کشور بسیار بالا است و هر مقداری که يك كشور بتواند نيروي انساني آگاه و متخصص و نخبه در اختيار داشته باشد، به همان ميزان به توسعه علمي و درنهایت به توسعه پايدار مورد انتظار در اسناد چشمانداز مدنظر، نزدیکتر خواهد شد، در مقابل متأسفانه آمارها حکایت از آن دارد که ايران ازجمله کشورهايی است که بيشترين تعداد (به نسبت جمعيت) و بالاترين مهاجرت استعدادهای برجسته و نخبگان علمی را دارد و نتایج مطالعات و گزارشهای علمی و آماری برخی محققان، بر مهاجرت نسبت قابلتوجهی از نخبگان علمی به خارج از کشور، دلالت دارد.
در مقابل آمارهای رسمی و غیررسمی خروج نخبگان علمی از ایران، اظهارات و توجهات مقام معظم رهبری در موضوع نخبگان و مشکلات این طبقه، ضمن اینکه میتواند قوت قلبی برای این گروه معدود الیت باشد، از حیث ایجابی و سلبی نیز میبایست موردتوجه مسئولان دانشگاهی و دستگاههای اجرایی و نهادهای تصمیم گیر قرار گیرد و سرلوحه اقدامات مسئولان در مقابل نخبگان برای ایجاد شرایط لازم، جهت هرچه بیشتر ماندن نخبگان در کشور و حتی بازگشت نخبگان گردد.
با توجه به اینکه مهاجرت نخبگان، خود معلول عدم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشورها است که دست در دست فقدان وسايل تحقيق و مطالعه میدهد و درنهایت موجب كندي و توقف پيشرفت و توسعه کشور در عرصههای مختلف میگردد، لذا ارتباط مستقیمی میان چالشهای پیشرفت و توسعهی کشور با این مسئله وجود دارد و بهعنوان پدیده اجتماعی داراي پیامدهای آشکار و بازتابهای مختلف اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، زیستمحیطی و سیاسی امنیتی برای کشور میباشد، براین اساس میبایست راههای جلوگیری از مهاجرت و نیز فراهم نمودن شرایط بازگشت نخبگان، در برنامههای توسعه و پیشرفت کشور و سیاستگذاریها گنجانده شود تا زمینه نیز برای رسیدن به و توسعه مطلوب و نیل به اسناد چشمانداز مدنظر پیشرفت کشور و نیز افق موردنظر مقام معظم رهبری ازجمله شکلگیری تمدن نوین اسلامی فراهم گردد.
لذا تبیین راهکارهای جلوگیری و یا كم كردن مهاجرت و حتی بازگشت نخبگان میبایست موردنظر قرار گیرد .در این میان بخشی از راهکارها و پیشنهادهای مرتبط با حل این مشکل، عبارتاند از:
- رفع موانع اصلي زمینههای جذب نخبگان در بخشهای كليدي و اثرگذار كشور و هماهنگي كامل كليه نهادهاي ذیربط علمي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي در اين زمينه.
- تأمين امكانات رفاهي اقتصادي و تلاش بهمنظور اتخاذ خطمشی براي برقراري تناسب معقول بين سطح تحصيلات، منزلت اجتماعي و درآمد نخبگان در نظام اجتماعي، اقتصادي كشور.
- فراهم نمودن امكانات پژوهشي و بهینهسازی سيستم آموزشي براي نيل به جايگاه مناسب علمي از طريق تقويت زیرساختهای علمي.
- برقراري امنيت اجتماعي برای نخبگان و ايجاد فضاي فكري- رفاهی مناسب برای این طبقه در چارچوب قانون اساسي.
- ایجاد دانشگاههای مجازي از راه دور یا کنفرانس از راه دور، بهعنوان نمونههایی از بهکارگیری امکانات فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی در راستای بهرهگیری از استعدادها و ظرفیتهای پژوهشگران و نخبگان ایرانی خارج از کشور.
- توجه دولت به دیپلماسی علمی و فناوري جهت فراهم کردن بسترهاي مقتضی جهت ارتباط این نخبگان با نهادها و مراکز علمی دانشگاهی داخل کشور.
- تدوين و اجـراى قـوانين مـناسب جهت حمايت از حقوق پژوهشگران، مخترعان و مبتكران و اتخاذ سياستهاى كلان اقتصادى جهت انحراف قيمت نسبى عـوامل تـوليد به نفع محصولات عرضهشده توسط نخبگان.
- جهتگيرى نظام قانونگذارى در راستاى اتخاذ قوانين مؤثر و تـسهيلات لازم بـراى فعاليت نخبگان مانند تخفيفات مالياتى، دادن وام با بهره پايين و غيره.
- ايجاد نظام جامع و كارآمد براى ارزيابى و نـظارت بـر فعاليتهای نخبگان و بهرهبرداری از آثار علمی پژوهشی و ایدههای تحقیقاتی نخبگان.
- ارتباط عميق بين دانشگاهها بـا بـخشهاى تـوليدى و تحقيقاتى و بسترسازى براى مشاركت نخبگان در تصميمات اقتصادى، سياسى، اجتماعى و فرهنگى.
- تلقى شدن امر پژوهش بهعنوان يك اقـدام جـهت دسـتيابى به توسعه و توجه به مطالعات كارشناسى و بهکارگیری نتايج و يافتههاى پژوهشى در بـخشهاى قـانونگذارى، سياستگذارى، اجرايى و توليدى.
- اتخاذ سياستهايى در جهت فراهم آوردن امكان تحصيل و پژوهش براى همه نخبگان و استعدادهای جامعه.