یادداشت اختصاصی، «اصغر بالسینی»، کارشناس اقتصادی؛
همبستگی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با رشد ارزش صادرات
واقعیت این است که دوره ای که کشورها از طریق صادرات مواد اولیه خام با ارزش افزوده پایین به دنبال کسب جایگاهی در اقتصاد بین‌الملل داشته باشند، گذشته است. هر چقدر شاخص پیچیدگی اقتصادی افزایش پیدا کند و هرچقدر سطح، فناوری و نوآوری نوین در فرایند تولید و صادرات افزایش پیدا کند، به همان نسبت جایگاه اقتصاد در دنیا بالاتر می رود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ درباره رشد تولید بر مبنای حرکت به سمت توسعه تولیدات دانش بنیان که در بیانات مقام معظم رهبری مورد تاکید ویژه قرار گرفت، به این مسئله باید توجه داشت که نگاه به تولید باید دچار تغییرات عدیده ای شود تا رشد تولید در قرن جدید، منطبق بر نیازها و اولویت های دنیای جدید صورت بگیرد.
در ادبیات اقتصادی، گرچه به طور سنتی زمین، نیروی کار و سرمایه به عنوان عوامل تأثیرگذار در اقتصاد مورد توجه قرار گرفته است، ولی با پیشرفت های اتفاق افتاده در عرصه جهانی و اقتصاد، در کنار عوامل و مولفه های یاد شده، کارآفرینی و دانش انباشته نیز عوامل دیگری به شمار می روند که تولید را رشد می دهند.
آنچه که وجه تمایز کشورهای پیشرفته اقتصادی از کشورهای غیر پیشرفته است، علاوه بر تفاوت هایی که در ساختارها و بنیان‌های اقتصادی این کشورها وجود دارد، خروجی این اقتصاد ها مبتنی بر دانش است. یعنی نقش دانش در تولیدات صنعتی و سایر تولیدات مورد نیاز کشورها بسیار قابل توجه بوده و است. به همین دلیل در این کشورها با ترکیب دانش و سایر عوامل تولید، بهره وری و بازدهی تولید به شدت افزایش پیدا کرده است. بسیاری از کشورهایی که در سطح جهان اصلی ترین صادر کنندگان تولیدات دانش بنیان به شمار می روند، اگر چه به لحاظ وزنی، وزن صادرات پایین‌تری دارند اما ارزش صادراتی بسیار بالایی دارند. یعنی ویژگی کلیدی تولیدات دانش بنیان این است که از لحاظ حجم و فیزیک،کم اما به لحاظ ارزش بسیار بالاست، در حالی که کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، مجبور به صادرات مواد خام و مواد اولیه ای هستند که دائما با نوسانات قیمتی رو به رو هستند، ثانیا حجم و فیزیک بالایی دارند اما در مقابل ارزش افزوده زیادی را برای اقتصادها ایجاد نمی کنند.
در چنین شرایطی است که لزوم حرکت به سمت تولیدات دانش بنیان، برای ارتقاء جایگاه تولیدی صنعتی و صادراتی کشور ها بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر کشورهای دنیا را بر اساس شاخص های گوناگونی که در حوزه دانش وجود دارد، ارزیابی می‌کنند. یکی از این شاخص ها، شاخص پیچیدگی اقتصادی است. شاخص پیچیدگی اقتصادی میزان دانش بنیانی مورد استفاده در تولید صادراتی کشورها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
اقتصاد های ساده یا با پیچیدگی های کمتر، پشتوانه ضعیفی از دانش مولد و فناوری در تولیدات خود دارند، اما در مقابل هر چقدر پیچیدگی اقتصاد در یک اقتصاد بالاتر می شود، یعنی سطح ارزش دانش در تولیدات صنعتی و صادراتی بالاتر می رود. در چنین شرایطی، شاخص پیچیدگی اقتصادی نشان می‌دهد چقدر در تولیدات اقتصادی کشورها، مساله دانش و دانش بنیانی مورد توجه قرار گرفته است.
نکته دیگر مسئله شاخص نوآوری در یک اقتصاد است. شاخص نوآوری نشان می‌دهد از طریق نوآوری هایی که منتج به تولیدات دانش بنیان می شود، چه وضعیتی در حوزه رشد اقتصادی و تولیدات صنعتی کشورها اتفاق می‌افتد. در حال حاضر کشورهایی که در دنیا در حوزه نوآوری های منتج به تولید پیشرو هستند، کشورهایی با صادرات بالا مثل سوئیس و سوئد هستند که در پنج سال اخیر بالاترین ارزیالی ها را در شاخص نوآوری ها داشتند. ارزش صادراتی این اقتصادها بسیار بالاست.
در چنین شرایطی اگر به دنبال دست‌یابی به تولیدات دانش بنیان، هستیم تامین زیرساخت های این موضوع بسیار مهم است. ساخت پارک های علم و فناوری، شرکت های دانش بنیان، مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی است که به این بخش ها وصل می‌شوند که در نهایت منتج به افزایش سطح دانش در تولیدات و صادرات کشورها می شود.
واقعیت این است که دوره ای که کشورها از طریق صادرات مواد اولیه خام با ارزش افزوده پایین به دنبال کسب جایگاهی در اقتصاد بین الملل داشته باشند، گذشته است. هر چقدر شاخص پیچیدگی اقتصادی افزایش پیدا کند و هرچقدر سطح، فناوری و نوآوری نوین در فرایند تولید و صادرات افزایش پیدا کند، به همان نسبت جایگاه اقتصاد در دنیا بالاتر می رود. اگر به دنبال جایگاه بهتر هستیم، راهی نداریم جز اینکه از طریق برقراری ارتباطات منطقی بین نهادهای اصلی اقتصاد دانش بنیان، به سمتی حرکت کنیم که در نهایت، تولیدات دانش بنیان و به تبع آن صادرات دانش‌بنیان محقق شود.