چالش‌ ریزگردها و ضرورت ورود جدی وزارت خارجه به مسئله

به گزارش راهبرد معاصر؛ تهران روز جمعه 19 فروردین ماه رتبه اول آلودگی هوا در جهان شد. میانگین شاخص آلودگی هوای تهران هم اکنون هم روی عدد ۱۷۷ واحد و در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها است. هر ساله با شروع فصل سرما تهران و سایر شهرهای بزرگ درگیر معضل مهم وارونگی و آلاینده های حاصل از سوختن مازوت می‌شوند و امسال برای اولین بار ریزگردها، آسمان تهران را خاکستری کردند. اتفاقی که تنها پایتخت نشینان را درگیر نکرده است بلکه حداقل 25 استان دیگر نیز با این پدیده روبه‌رو شدند. خبرهای خوبی در راه نیست و کارشناسان معتقدند این وضعیت ادامه دار خواهد بود. کم بارشی در کانون‌های گرد و غبار مثل سوریه، عراق و اردن و فعال شدن سامانه‌های جوی، گرد و خاک موجود را ایجاد کردند. این وضعیت به ظاهر غیرقابل لاینحل در حالی است که طبق گفته رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، دولت هم در بودجه پارسال و هم در بودجه امسال هرگونه اعتبار در خصوص مقابله یا مدیریت ریزگردها را حذف کرده است. هر چند که پیش از این مخاطرات سدسازی‌های ترکیه در محور رود ارس و اروند‌رود مطرح و وزارت خارجه در اینباره هوشیار شده بود.

هنوز از وضعیت زرد و نارنجی و قرمز کرونایی فاصله نگرفتیم و همچنان در خبرها شاهد این تغییرات رنگی هستیم که حالا در فصل بهار هم درگیر وضعیت رنگ بندی برای آلودگی هوا شدیم. صبح روز جمعه 19 فروردین ماه مردم تهران با هوایی مشابه روزهای ابری از خواب بیدار شدند در حالیکه وضعیت قرمز آلودگی هوا حکایت از هوایی با گرد و خاک و بسیار آلوده را داشت.

شاخص آلودگی هوا در برخی از مناطق تهران حدود ۴۰۰ و حتی ۵۰۰ اعلام شد که برای همه گروه‌ها ناسالم و خطرناک بود. وضعیتی که به ادعای مسئولان قرار بود در 20 فروردین ماه و صبح شنبه بهتر شود در حالیکه همچنان پایدار مانده و آسمان شهر را خاکستری کرده است.

ادعایی که حواشی زیادی را هم به وجود آورد چراکه طبق استانداردهای موجود در چنین وضعیت آلودگی شهرهای بزرگ تخلیه می‌شوند و مدارس و ادارات تعطیل خواهند شد اما استاندار تهران روند آلودگی را کاهشی ارزیابی کرد و بر همین اساس بحث تعطیلی به صورت کامل منتفی شد.

شاخص اندازه‌گیری هوا

بر اساس شاخص اندازه گیری آلودگی هوا بر اساس استاندارد EPA وضعیت هوا این‌گونه تعریف می‌شوند: ۰تا ۵۰ پاک، ۵۱تا ۱۰۰ سالم، ۱۰۱تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای همه، ۲۰۰ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم، ۳۰۰ تا ۵۰۰ خطرناک. هوایی که برای بسیاری از گروه های سنی ناسالم اعلام شده است که در شاخص های خطرناک تعطیلی شهرها را به دنبال دارد.

ذرات گردوغبار می‌توانند محیط‌زیست گیاهی، جانوری و زندگی شهروندان را با مخاطرات جدی مواجه کنند؛ ازجمله پیامدهای سلامتی ایجادشده ازسوی ریزگردها می‌توان به بیماری‌های تنفسی، قلبی و عروقی، سرطان‌ ریه، آلرژیک، بیماری‌های گوارشی در اثر آشامیدن آب آلوده و بسیاری از بیماری‌ها اشاره کرد. این پدیده افزایش مراجعات به اورژانس‌های بیمارستانی را در پی داشته و فشار مضاعفی به سیستم بهداشت و درمان وارد کرده و خواهد کرد. کمااینکه برخی اعتقاد دارند این وضعیت هوا می تواند تاثیر منفی بر وضعیت ابتلای افراد به ویروس کرونا را هم به دنبال داشته باشد.

منشا گرد و غبار کجاست؟

طبق توضیح معاون اداره کل هواشناسی استان تهران منشا این گردوغبار در کشور عراق است و از سمت مرزهای غربی طی ۶ تا ۹ ساعت صبح جمعه وارد تهران شده و وزش باد شدید طی پنج شنبه شب و صبح جمعه و غبارهای محلی مزید بر علت شد تا کیفیت هوا کاهش و غلظت آلاینده‌ها افزایش یابد.

براساس اعلام ستاد ملی ‌ مقابله با‌ پدیده گردوغبار،گردوغبار هفته اخیر کشور‌، ناشی از شکل‌گیری جبهه‌های گردوغبار بین ۲کشور سوریه و عراق است. خشکیدگی مناطق غربی عراق، به‌ویژه استان الانبار و رهاشدگی اراضی کشاورزی و کمبود آب در این کشور در پی احداث سد ایلیسو، عامل دیگر هجوم ریزگردهاست.

چند روز پیش یکی از مقامات وزارت محیط‌زیست عراق زنگ خطر را درباره موج گردوغبار در این کشور و افزایش میزان روزهای گرد و غباری به ۳۰۰روز در سال۲۰۵۰ به صدا درآورده بود. عیسی الفیاض، مدیرکل معاونت فنی وزارت محیط‌زیست عراق گفت که تغییرات آب‌وهوایی عامل اصلی افزایش موج گردوغبار در کشور است و براساس آمارهای ثبت‌شده ازسوی اداره کل هواشناسی، در طول دو دهه، تعداد روزهای گردوغباری از ۲۴۳روز به ۲۷۲روز در سال افزایش یافته و انتظار می‌رود که تا سال۲۰۵۰ تعداد روزها به ۳۰۰روز در سال برسد.

گفته می‌شود کانون گردوغبارها با منشاخارجی عددی در حدود ۲۷۰میلیون هکتار است که ۷برابر کانون‌های داخلی است و میزان غبارخیزی آنها ۱۸۰میلیون تن در هر سال است. این رقم در پی آغاز بهره‌برداری سد ایلیسوی ترکیه طی ۶ماه اخیر، به‌زودی افزایش بیشتری خواهد یافت.

کارشناسان محیط زیست معتقدند که این طوفان گرد و غبار تنها نمونه‌ای از طوفان‌های گرد و غبار با منشأ خارجی است که کشور در آینده با آن بیشتر رو‌به‌رو خواهد شد چرا که باتکمیل پروژه‌های سدسازی ترکیه موسوم به پروژه "گاپ" و قطع حق‌آبه رودخانه‌های دجله و فرات باید منتظر رخ دادن طوفان‌های بدتر از این هم باشیم!

پروژه آناتولی جنوبی یا گاپ چه بلایی سر ایران می آورد؟

پیش از این هشدار داده شده بود که پروژه آناتولی جنوبی یا گاپ که توسط کشور ترکیه در حال اجراست یکی از پروژه‌هایی بوده که 22 سد را شامل می‌شود و تاثیرگذاری عظیمی را بر روی محیط زیست کشورهای منطقه و به‌ویژه بخش‌هایی از ایران خواهد گذاشت.

سد ایلیسو از جمله همین پروژه‌هایی بود که یکی از بزرگترین سدهای طرح گاپ کشور ترکیه است که ظرفیتی معادل سه برابر بزرگترین سد ایرانی یعنی سد کرخه دارد که موجب عدم ورود آب به میزان قبلی به دجله و فرات و سایر آسیبهای زیست محیطی خواهد شد.

سد "ایلیسو" که بر روی رود دجله در استان "ماردین" در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است. با احداث این سد از ورود 56 درصد منابع آب دجله به ایران و عراق جلوگیری شده که در نتیجه باید منتظر مرگ قریب‌الوقوع تالاب هورالعظیم و یک فاجعه بزرگ زیست‌محیطی در ایران بود.

با احداث این سد حق‌آبه رود دجله توسط دولت ترکیه نادیده گرفته خواهد شد و خشک شدن تالابهای مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری 25 استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسأله نمونه‌ای از اثرات حذف حق‌آبه دجله توسط ترکیه خواهد بود.

همچنین نابودی بیش از 6 و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق و سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران از دیگر آسیب‌های جبران‌‌‌‌‌ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سد ایلیسو خواهد بود.

اثرات مخرب پروژه مخرب گاپ

«مجتبی ذوالجودی»، سرپرست معاونت محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست درباره این پروژه مخرب زیست محیطی هشدار داده و گفته بود: تأثیرات سوء پروژه سدسازی ترکیه موسوم به "پروژه گاپ" در ایران و به‌خصوص تالاب هورالعظیم بسیار زیاد است و سد ایلیسو که از ورود 56 درصد از آب دجله به عراق جلوگیری می‌کند، خطری برای کل منطقه محسوب می‌شود! برای پیگیری پروژه گاپ کشور ترکیه نیاز به دیپلماسی آب داریم که وزارت نیرو و وزارت امور خارجه متولی انجام آن هستند و سازمان محیط زیست نیز تا رسیدن به عملکرد مطلوب بر روند کار آن‌ها نظارت می‌کند.

«داریوش گل‌علیزاده»، سرپرست مرکز ملی هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست نیز با اشاره به سدسازی‌‌های ترکیه بر افزایش شدت طوفان گرد و غبار اخیر در کشورمان گفت: این پروژه عملاً بخش اعظمی از حق‌آبه دجله و فرات را قطع می‌کند و زمین‌هایی که بر اثر قطع حق‌آبه به منشأ گرد و غبار تبدیل شده‌اند، با وزش ضعیف‌ترین بادهای عمودی و افقی گرد و غبار را به کشور ما می‌آورند؛ این سد خطر تشدید گرد و غبار در ایران را به‌شدت افزایش می‌دهد و لازم است با دیپلماسی درست هرچه سریع‌تر از طریق مجامع بین‌المللی در رابطه با این سدسازی‌‌ها اقدام کنیم و ترکیه را ملزم کنیم حق‌آبه را تأمین کند.

در گذشته نیز ساخت سد آتاتورک در ترکیه که 75 درصد آب فرات را ذخیره می‌کند و با ظرفیت 50 میلیارد مترمکعب معادل 650 سد ایران و معادل نیمی از ظرفیت تمام آب‌های ایران است، سبب خشک شدن بخشی از تالاب هورالعظیم در عراق شده بود و ریزگردهای ناشی از آن ایران را درگیر بحران ریزگردها کرده است.

هشدار نمایندگان فراکسیون محیط زیست

این در حالی است که سال گذشته نمایندگان فراکسیون محیط زیست نیز با اشاره به مخاطرات سدسازی‌های ترکیه در محور رود ارس و اروند‌رود، خواستار بررسی‌های کارشناسی شده بیش‌تر از جانب وزارت نیرو و سازمان محیط زیست و پیگیری موضوع "پروژه گاپ" از جانب وزارت امور خارجه شدند.

روز گذشته رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس با انتقاد از اطلاع‌رسانی در خصوص ورود ریزگردها به پایتخت گفت: ورود ریزگردها به پایتخت باید حداقل بین ۲۴ تا ۳۶ ساعت قبل توسط سازمان هواشناسی پیش بینی می‌شد.

وی این نکته را گوشزد کرده است که دولت هم در بودجه پارسال و هم در بودجه امسال هرگونه اعتبار در خصوص مقابله یا مدیریت ریزگردها را حذف کرد.

حالا با این صحبت باید پرسید آیا معضل ریزگردها به موضوع اعتبارات بودجه‌ای مربوط می‌شود یا اراده مدیریتی برای حل آن وجود نداشته است! در حالیکه رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس می‌گوید هرگونه اعتبار در خصوص مقابله یا مدیریت ریزگردها در بودجه حذف شده است اما پیش از این مخاطرات سدسازی‌های ترکیه در محور رود ارس و اروند‌رود مطرح و وزارت خارجه در اینباره هوشیار بود.

متاسفانه شاید هر دو و در این میان این مردم هستند که درگیر مخاطرات درگیری با ریزگردها در آسمان شهرهای مختلف کشور هستند و باید دست به دامان آسمان و رحمت الهی شوند تا بلکه از شدت این هوای آلوده تا حدی کاسته شود. محمد اصغری، کارشناس سازمان هواشناسی در مورد سامانه بارشی که می تواند این گرد و خاک را از بین ببرد نیز گفته است: «از آخر وقت یکشنبه از سمت شمال غربی جبهه هوایی وارد کشور خواهد شد که سبب بارش می‌شود و تا روز یکشنبه استان‌های زنجان، تهران، قم، مرکزی، همدان، البرز، مرکزی و استان‌های شمال شرق و آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، تهران، البرز، قم، همدان، اردبیل را تحت تأثیر قرار خواهد داد و باعث می‌شود که گرد و خاک شسته شود.»