آیا عربستان به دنبال سلاح اتمی پاکستان است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ عربستان و پاکستان در کنار روابط استراتژیکی که دارند، همواره با بروز مناقشاتی در عرصه سیاسی نیز مواجه بوده اند. این مناقشات بیشتر نشات گرفته از رویکرد سیاسی تصمیم گیران در هر دو کشور به ویژه در عربستان سعودی بوده است. البته در طول سال های گذشته از زمان نواز شریف و سپس عمران خان و دولت شهباز شریف، دولت های این کشور سعی داشتند، روابط خود با عربستان را در سطح قابل قبولی نگه دارند. هرچند طی سال های گذشته و در زمان عمران خان این روابط به دلیل رویکرد منطقه ای  عمران خان و نزدیکی بیشتر به ایران و ترکیه واگرا شده بود. اما در هرحال باید این نکته را همیشه به یاد داشت که عربستان بزرگ ترین صادرکننده نفت به پاکستان است و در مقابل نزدیک به دو میلیون کارگر پاکستانی نیز در عربستان مشغول فعالیت هستند. در کنار این موارد، پاکستان بزرگ ترین ارتش در میان کشورهای اسلامی و تنها کشور اسلامی دارای سلاح هسته ای است. این موارد منجر به این می شود که دو کشور حتی در صورت واگرایی در روابط، اما روابط خود را حفظ کنند. به همین منظور به برخی از مهمترین موارد افتراق و همگرایی دو کشور اشاره می شود تا بهتر  بتوان نسبت به وضعیت موجود و به ویژه دولت جدید  شهباز شریف و سفر اخیرش به ریاض تحلیل کرد.

۱. همکاری های منطقه ای

عربستان و پاکستان در مسائل منطقه ای در موضع معمولا  واحدی قرار داشته و دارند. برخی اختلاف موجود بین دو کشور به ویژه بعد از جنگ یمن منجر به این شد که یک دوگانگی در سیاست های منطقه ای دو کشور به وجود آید. نوازشریف، نخست وزیر اسبق پاکستان در همان روزها اعلام کرد که کشورش به ائتلافی خواهد پیوست که زیر نظر شورای امنیت باشد.  اما در همان مقطع ارتش پاکستان، چراغ سبز به عربستان نشان داد و عربستان نیز راه حل شریف را به عنوان فرمانده نیروهای ائتلاف برگزید. با آمدن عمران خان سطح همکاری های منطقه ای دو کشور تاحدودی زیادی کاهش یافت و این نشات گرفته از نگاه عمران خان به سایر کشورهای منطقه به ویژه ایران، ترکیه و مالزی بود. در همین مقطع عربستان نیز سطح روابط خود را با هند به عنوان دشمن اصلی پاکستان گسترش داد و با این اقدام خود یک تلنگری به اسلام آباد داد.

ولیعهد عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ در سفر به دهلی نو علاقمندی خود را به بسط روابط تجاری غیرنفتی بین دو کشور نشان داد و ابراز امیدواری کرد که سرمایه گذاری کشورش در هند طی دو سال به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد. همچنین شرکت نفت آرامکوی عربستان سعودی توافقنامه ای با هند به ارزش ۱۵ میلیارد دلار برای سرمایه گذاری در این کشور امضا کرد. این شرایط منجر به این شد که پاکستان در روابط خود با ریاض تجدیدنظر کند و در چرخشی آشکار سطح روابط خود را با عربستان به یک حالت تعادل برساند.

۲. نگاه ایدئولوژیک محور

عربستان سعودی همواره به پاکستان به عنوان دومین کشور دارای جمعیت شیعه بعد از ایران از نظر دینی نگاه ویژه ای داشته است. طی دهه های گذشته، عربستان سعودی سرمایه گذاری عظیمی در پاکستان در تاسیس مراکز دینی وهابیت داشته است. البته برخی معتقدند که عربستان سعودی از این مراکز دینی به عنوان پشتوانه فعالیت گروه های تروریستی در پاکستان استفاده می کند. استفاده عربستان از این گروه ها به صورت دوگانه است؛ یعنی از یک سو از آنها به عنوان اهرم فشاری برای دولت داخلی پاکستان استفاده می کرد و از سوی دیگر به عنوان یک تهدید منطقه ای برای برخی کشورها همچون ایران استفاده می شود. به هرحال این نگاه ایدئولوژیک محور عربستان به پاکستان برای تاثیرگذاری بر روابط داخلی و منطقه ای دو کشور بسیار تاثیرگذار بوده است.

۳. همکاری های هسته ای

یکی از دلایلی که عربستان سعودی همواره سعی داشته، پاکستان را در دایره سیاست ها و راهبردهای داخلی و منطقه ای خود قرار دهد، دانش هسته ای و دارا بودن پاکستان از سلاح هسته ای است. عربستان سعودی طی سال های گذشته، امیدوار به این بود که آمریکا در این حوزه به ریاض کمک کند. آمریکا براساس راهبرد توازن منطقه ای که دنبال می کند، هیچ گاه این توازن را به زیان رژیم صهیونیستی تغییر نخواهد داد. آمریکا اجازه دستیابی به سلاح هسته ای و همکاری پاکستان با عربستان در این حوزه را به ریاض نخواهد داد و این همکاری را منوط به موافقت سایر کشورهای منطقه ای از جمله امارات و قطر دانسته است. از سوی دیگر آمریکا این گزاره را به عربستان اعلام کرده که رفتن ریاض به سمت مسائل هسته ای موجب رقابت هسته ای در سطح منطقه خواهد شد و سایر کشورها نیز خواهان داشتن سلاح هسته ای خواهند بود.

عربستان سعودی نیز با این جواب تلویحی منفی آمریکا، بهترین گزینه را پاکستان می بیند، زیرا همان طور که گفته شد دو کشور دارای بالاترین سطح روابط سیاسی و نظامی هستند و از طرف دیگر پاکستان برای فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی خود به سرمایه گذاری های ریاض نیاز دارد.

به همین منظور بسیاری سفر اخیر شهباز شریف، نخست وزیر جدید پاکستان به عربستان سعودی را چراغ سبز اسلام آباد به ریاض برای کمک‌های هسته‌ای و  انتقال موشک‌هایی می دانند که امکان حمل کلاهک هسته‌ای را دارند. اما به نظر می‌آید که پاکستان فراتر از موشک، فناوری غنی‌سازی اورانیوم را هم در اختیار عربستان خواهد گذاشت.

ارزیابی نهایی

پاکستان از جهات مختلف برای عربستان دارای اهمیت است. از نقطه نظر جغرافیایی به دلیل دسترسی به شبه قاره، چین و ایران برای عربستان بسیار مهم است. از نقطه نظر دینی محلی برای فعالیت های مراکز دینی وهابی و گسترش این تفکر در جامعه پاکستان است. از نظر نظامی، پاکستان هر چند در سیاست اعلامی و به ندرت مخالفت خود را با برخی راهبردهای نظامی عربستان اعلام کرده، اما در حالت اعلانی هیچ گاه نقطه تقابلی با عربستان اتخاذ نکرده و اتفاقا ارتش این کشور گرایش های نزدیکی به عربستان به دلیل حمایت های مالی ریاض داشته است. از نظر مسائل انرژی نیز عربستان تامین کننده انرژی پاکستان است و در مقابل پاکستان کریدور انتقال انرژی عربستان به بازارهای جهانی به ویژه آسیای مرکزی و شبه قاره است. از نظر هسته ای نیز پاکستان جایگاه ویژه ای برای عربستان در آینده ایفا خواهد کرد. با ناامیدی عربستان از آمریکا در بحث هسته ای، پاکستان تنها کشوری است که می تواند در این زمینه به عربستان کمک کند و دانش تولید سلاح اتمی در اختیار ریاض قرار دهد.

همه ی این موارد نشان می دهد که سطح روابط عربستان و پاکستان را نمی توان به یک یا چند گزاره همچون بحث هسته ای تقلیل داد و همکاری های دو کشور در سطوحی بالاتر از این موارد است. همین که نخست وزیران پاکستان اولین سفر خارجی خود را به عربستان برنامه ریزی می کنند نشان دهنده عمق این روابط است.