منافع راهبردی ایران در ارسال ماهواره «خیام» به فضا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ 18 مردادماه ماهواره «خیام» با مالکیت سازمان فضایی ایران با همکاری روسیه از پایگاه قزاقستان به فضا پرتاب شد و در مدار 500 کیلومتری زمین قرار گرفت. تا قبل از آن، ایران با توجه به سابقه و کارنامه خود در حوزه پرتاب‌های ماهواره‌ای با ماهواره‌برهای بومی، در تزریق ماهواره‌های زیر 50 کیلوگرم به مدار 500 کیلومتری زمین (به عنوان نمونه ماهواره نور ۲) موفق عمل کرده بود، اما درباره «خیام»، این ماهواره حدود 600 کیلوگرم وزن دارد و شاید اصلی‌ترین علت همکاری ایران با روسیه در پروژه پرتاب ماهواره وزن بیش از نیم‌تنی این ماهواره و نیز درصد بسیار بالای موفقیت پرتابگر سایوز روسی بود.

با توجه به ضریب اطمینان بالای پرتابگر سایوز در پرتاب و در مدار گذاری ماهواره‌ها، بسیاری از کشورهای صاحب چرخه کامل فناوری فضایی که خود توانایی پرتاب ماهواره دارند نیز از پرتابگرهای روسی استفاده می‌کنند؛ اما بنا بر اعلام سازمان فضایی ایران، زیرساخت‌های لازم برای کنترل و بهره‌برداری از این ماهواره در پایگاه‌های فضایی متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تعبیه شده است و از لحظه پرتاب، داده‌های فضایی حاصل از فعالیت ماهواره تنها در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

ماهواره، ابزار قدرت زا و پیشران تحول‌آفرین

ماهواره‌ها جزو مهم‌ترین ابزارها و همچنین مهم‌ترین دستاوردهای بشری در فناوری فضایی به شمار می‌روند. در مورد نقش ماهواره‌های فضایی در افزایش قدرت و منافع ملی کشورها می‌توان گفت، در حال حاضر ماهواره‌ها با گردش به دور زمین انبوهی از اطلاعات متنوع و مفید را در اختیار کشورها قرار می‌دهند. ماهواره‌ها در چرخه و فرآیند بهره‌وری از فضا جایگاه انحصاری دارند، به این دلیل که این سامانه نه‌تنها در کاوش، پویش و پژوهش مهم‌ترین نقش دارند، بلکه مکمل فناوری‌ها و سامانه‌های فضایی دیگر نیز هستند.

فناوری‌های فضایی با ماهواره‌ها شناخته‌شده، تکمیل و همچنین گسترش می‌یابند. ماهواره طبق تعریف موجود به سامانه‌ای گفته می‌شود که در مداری به دور سیاره در حال گردش باشد. فناوری ماهواره به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین موضوع در پژوهش‌های فضایی، جایگاه ویژه‌ای درزمینه های گوناگون ارتباطی پیداکرده است. ماهواره‌های فضایی به‌واسطه قابلیت‌های گسترده‌ای که دارند به‌عنوان یکی از عوامل مهم و جدید برای تولید قدرت شناخته می‌شوند.

ماهواره طبق تعریف موجود به سامانه‌ای گفته می‌شود که در مداری به دور سیاره در حال گردش باشد. فناوری ماهواره به‌عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین موضوع در پژوهش‌های فضایی، جایگاه ویژه‌ای درزمینه های گوناگون ارتباطی پیداکرده است

کشورها و قدرت‌ها از مناطق مهم فضا به‌عنوان بستری برای افزایش اقتدار بین‌المللی خود استفاده می‌کنند، زیرا داشتن تسلط بر روی این مناطق به کشورهای دارنده آن این امکان را می‌دهد در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی و... حوزه و شدت نفوذ و توانایی مدیریت امور را افزایش دهند و منافع ملی خود را به حداکثر برسانند.

درواقع توجه نکردن کشورها به ماهواره‌های فضایی و اعمال نشدن حاکمیت کشورها در عرصه فضا، امنیت ملی و اقتدار حاکمیتی کشورها را در آینده‌های نه‌چندان دور مخدوش می‌کند و صدمات و پیامدهای منفی در ابعاد امنیتی و دفاعی، سیاسی و فرهنگی، اقتصادی و صنعتی، علمی و پژوهشی متوجه این‌گونه کشورها خواهد کرد.

این فناوری به‌عنوان پیشران تحولات راهبردی، در ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی، سیاسی، امنیتی و دفاعی، موجب دستیابی به قدرت در فضاهای جغرافیایی (ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک) است و آثار مثبت توجه به آن را می‌توان در توسعه رفاه، تسهیل زندگی برای بشر، تسهیل حکمرانی و چاره‌جویی برای مخاطرات ملاحظه کرد.

کارکردهای ماهواره خیام

ماهواره خیام مجهز به دوربین‌های با دقت بسیار بالا و قادر است تا فاصله یک متری از سطح زمین تصویربرداری کند، براین اساس می‌توان گفت، مأموریت اصلی ماهواره، شناسایی و دیده بانی زمین است.

فناوری فضایی به‌واسطه اهمیت راهبردی، نقش حیاتی و مهم در حل مشکلات جهان دارد. قدرت‌های بزرگ جهانی از فضا و فناوری فضایی با پیچیده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها در راستای افزایش اقتدار بین‌المللی خود استفاده می‌کنند

این ماهواره قطعاً با سیستم تصویربرداری پیشرفته‌ای که با خود دارد، مجهز به حسگرهای شناسایی، دارای قابلیت دریافت و ارسال سیگنال است که قابلیت های زیر را دارد:

• توانایی رصد نقاط مختلف کره زمین
• جمع‌آوری اطلاعات دقیق و به‌روز از سطح زمین و پدیده‌های اطراف آن در ابعاد مختلف
• آمایش زمین‌های کشاورزی، منابع آب و همچنین جمعیت کشور
• نظارت بر هر نوع فعالیت زیستی در منطقه، ازجمله رفت‌وآمدهای مرزی قاچاقچیان و تروریست‌ها و اجرای دقیق معاهدات بین‌المللی مرزی
• شناسایی نقاط خطرخیز در زمینه نفوذ قاچاقچیان و گروه‌های مسلح
• شناسایی فعالیت‌های اقتصادی، تأسیساتی و راهبردی کشورهای هدف
• طراحی استحکامات دفاع سرزمینی
• کمک به نیروهای نظامی ایران در طرح‌ریزی‌های دقیق نظامی و اطلاعاتی و داشتن برآورد بهتر از نقاط حساس اطراف ایران و سایر نقاط جهان

جمع‌بندی

در حال حاضر فناوری فضایی به‌واسطه اهمیت راهبردی، نقش حیاتی و مهم در حل مشکلات جهان دارد. قدرت‌های بزرگ جهانی از فضا و فناوری فضایی با پیچیده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها در راستای افزایش اقتدار بین‌المللی خود استفاده می‌کنند. نقش فناوری فضا در آینده در انتقال اطلاعات و داده‌ها، موقعیت‌یابی و ناوبری، شناسایی و مخابرات در جهان بسیار مهم و ضروری خواهد بود و محور گسترش پایدار و عامل اصلی رشد دانش و فناوری و افزایش ثروت ملی محسوب خواهد شد.

هر روز دامنه فعالیت‌های فناوری فضایی به‌ویژه به وسیله کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته گسترش می یابد و بر میزان سرمایه‌گذاری در این عرصه افزوده می‌شود. فناوری فضایی می‌تواند به‌عنوان عامل بازدارنده‌ای در مقابل قدرت‌های مهاجم عمل کند و توان ملی کشورهای صاحب این فناوری را در مذاکرات بین‌المللی افزایش دهد.

در اختیار داشتن ماهواره‌های شناسایی در مدار 500 کیلومتری زمین (با قابلیت‌های مختلف نظامی و غیرنظامی) برای ایران بدون شک دستاوردی راهبردی در عرصه‌های علمی، دفاعی، اقتصادی محسوب می‌شود، زیرا بخش مهمی از پیشرفت در حوزه‌های علمی، دفاعی، امنیتی و اقتصادی کشور از کارکردهای فناوری‌های فضایی و امکانات فضایی همچون ماهواره‌ها به دست خواهد آمد.